Συμβουλές από τον Πλάτωνα για την ηθική ,τη φιλοσοφία και την πολιτική θεωρία προς τον άνθρωπο του 21ου αιώνα.

Πλάτων (427 π.Χ.–347 π.Χ.) / PLaton : α. όλα β. έργα γ. μελέτες / άρθρα δ. ξενόγλωσσα a. all b. original text c. studies δ. in english

Συμβουλές από τον Πλάτωνα για την ηθική ,τη φιλοσοφία και την πολιτική θεωρία προς τον άνθρωπο του 21ου αιώνα.

γράφει η Μελισσουργού Βασιλική
Ο Πλάτων και η σχολή του
Γεννήθηκε το 428 π. Χ. από αριστοκράτες Αθηναίους γονείς .Αυτό επιβεβαιώνουν και τα ονόματα του πατέρα του, Αρίστωνα, και του παππού του Αριστοκλή. Ανδρώθηκε στην ταραγμένη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 404 π. Χ.) και των δραματικών γεγονότων που ακολούθησαν την ήττα των Αθηναίων .Καταγόμενος από αριστοκρατική γενιά απέδωσε την πτώση του γοήτρου και την παρακμή της Αθήνας στον εκφυλισμό της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ωστόσο, οι ωμότητες των Τριάκοντα τυράννων και ο κύκλος αίματος του απολυταρχικού καθεστώτος έπεισαν τον Πλάτωνα ότι κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να θεμελιωθεί στον καταναγκασμό και τη βία. Η συναίνεση των πολιτών και ο σεβασμός των νόμων αποτελούν τα θεμέλια του δίκαιου πολιτεύματος.
Από την άλλη μεριά ο Πλάτων ποτέ δεν αποδέχθηκε την εξισωτική λογική της άμεσης δημοκρατίας ,τη δημοκρατία του όχλου που απομακρύνει τους έντιμους και άξιους πολίτες από την εξουσία και φέρνει στο προσκήνιο τους επιτηδείους και τους δημαγωγούς. Δικαιώθηκε για τις εκτιμήσεις του , το 399 π. Χ. , όταν η αποκατεστημένη δημοκρατική παράταξη καταδίκασε εις θάνατον το δάσκαλό του, το Σωκράτη , να πιει το κώνειο.
Απογοητευμένος από την πολιτική πραγματικότητα καταφεύγει στην ασφάλεια της πολιτικής θεωρίας -η ιδανική πλατωνική θεωρία φαντάζει σαν ουτοπία- αν και τα αποτυχημένα του ταξίδια στην Σικελία μαρτυρούν μια προσπάθεια σύνδεσης θεωρίας και πράξης.
Αυτό μαρτυρεί και η σχολή του, η Ακαδημία , την οποία ίδρυσε το 387π.Χ.. Πρόκειται μάλλον για μια κλειστή οργάνωση ομοϊδεατών αφοσιωμένων στην φιλοσοφία και την επιστημονική γνώση -το πρώτο πανεπιστήμιο της αρχαιότητας-με έναν σχολάρχη, ειδικευμένους ερευνητές, δασκάλους και μαθητές, τακτικά και δόκιμα μέλη. Το γνωστικό ιδεώδες, η αναζήτηση της αλήθειας, συνεκτικός δεσμός των μελών, είναι άρρηκτα δεμένη και εξαρτάται από την ηθική βελτίωση των ατόμων και την ευδαιμονία του συνόλου. Στην πολιτεία δεν έχουν θέση οι ποιητές, γιατί τα ιδεώδη της ποίησης είναι ασυμβίβαστα με τα παιδευτικά ιδεώδη του πλατωνικού εκπαιδευτικού προγράμματος. Στην ακαδημία συσπειρώθηκαν δημιουργικά και λαμπρά μυαλά του 4ου αι. π. Χ.: ο μαθηματικός Θεαίτητος, οι αστρονόμοι Εύδοξος, Κάλλιππος και Ηρακλείδης, οι φιλόσοφοι Σπεύσιππος και Ξενοκράτης, ο Αριστοτέλης που έμεινε στην Ακαδημία είκοσι χρόνια.
Εκεί , λοιπόν, βρήκε διέξοδο η ενεργητικότητα του Πλάτωνα μέχρι το θάνατό του το 347 π. Χ.. Αφιερώθηκε στη διδασκαλία και διάπλαση των μαθητών μέσω της προφορικής επικοινωνίας, ενώ οι διάλογοι της ωριμότητάς του# γράφτηκαν, διαβάστηκαν και συζητήθηκαν μέσα στην Ακαδημία. Ο Πλάτων έγραψε γύρω στους 30 διαλόγους- διασώζονται σε άριστη κατάσταση, μοναδικό γεγονός στην ιστορία της αρχαίας φιλοσοφίας. Επέλεξε τη διαλογική μορφή στα έργα του ,θέλοντας να αναδείξει την ανωτερότητα του Σωκράτη και της διαλεκτικής του σε σχέση με τις αδυναμίες της σοφιστικής.
Έτσι ,κατά τον 4ο αι π. Χ. χάρις στον Πλάτωνα παρατηρείται άνθηση του νέου λογοτεχνικού είδους, του φιλοσοφικού διαλόγου. Στο προσκήνιο των διαλόγων του διακρίνουμε δύο κυρίως πρόσωπα :τον δάσκαλο ,τον γνώστη του θέματος, που αναλαμβάνει το ρόλο του ελέγχοντος και τον μαθητή ,τον αδαή ,το δοκησίσοφο. Ένα από τα διδάγματα της πλατωνικής διαλεκτικής είναι ότι όλες οι θέσεις είναι ευάλωτες στον έλεγχο και τίποτε δεν μπορεί να πάρει τη μορφή συστηματικού άκαμπτου δόγματος. Υποστηρίζει ότι η φιλοσοφία αποτελεί μια διαδικασία διδαχής ανάμεσα σε δύο ανισότιμους πόλους-μαθητή και δασκάλου, επιδιώκει τη διαμόρφωση ήθους του μαθητή, την ψυχαγωγία, δηλαδή την αγωγή της ψυχής. Η φιλοσοφική εκπαίδευση είναι μακρόχρονη και επίπονη, στοχεύει στην ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και ψυχής, στην ανάδειξη των φυσικών δεξιοτήτων, στη σταδιακή εξοικείωση με τις επιστήμες και κατά την περίοδο της ωριμότητας του στη μύησή του στη φιλοσοφία. Αυτή είναι η κορύφωση της εκπαιδευτικής πορείας, ύψιστο μάθημα για εκείνους που με φυσική προδιάθεση και ιδιαίτερες ικανότητες αφιερώνουν τον εαυτό τους στο φιλοσοφικό τρόπο ζωής. Η πλατωνική πολιτεία αποτελείται από τρεις τάξεις: τους δημιουργούς ή χειρώνακτες, τους φύλακες επίκουρους και τους βασιλείς φιλοσόφους, όπου ο καθένας τους είναι ταγμένος στο έργο του και δεν παρακωλύει το έργο των άλλων. Προέχει η σωτηρία ολόκληρης της πόλης και μόνο η δίκαιη πολιτεία επιτυγχάνει τη σωστή συναρμογή και την ισορροπία όλων των μερών της, την ενίσχυση της ενότητας της πόλης. Όπως ομολογεί ο ίδιος στην έβδομη επιστολή του υπήρχε ένας ενδόμυχος φόβος και μια εσωτερική αγωνία μήπως τελικά αποδειχθεί η διδασκαλία του και η φιλοσοφική του σκέψη ως ένα θεωρητικό κατασκεύασμα χωρίς πρακτικό αντίκτυπο.
Οι Ιδέες του Πλάτωνα
Διακριτικό γνώρισμα της φιλοσοφίας είναι η θεωρία, μια συνοπτική περιγραφή της πραγματικότητας, στην ιδανική περίπτωση μια εξήγηση της πραγματικότητας. Πέραν από τη συνεχώς μεταβαλλόμενη αισθητή πραγματικότητα, υπάρχουν κάποιες αυθύπαρκτες, αμετάβλητες και νοητές οντότητες, οι Ιδέες.
Τα αντικείμενα του αισθητού κόσμου οφείλουν την ύπαρξή τους και την όποια αλήθειά τους στις σχέσεις τους με τις Ιδέες. Αυτός είναι ο πυρήνας της πλατωνικής θεωρίας των Ιδεών, όπου στηρίζει ο Πλάτων την ερμηνεία της πραγματικότητας. Απορρίπτει τα δεδομένα των αισθήσεων, οι οποίες είναι υποκειμενικές και αποτελούν πηγή πλάνης, ενώ οι πλατωνικές Ιδέες είναι τα αντικείμενα της καθαρής σκέψης, θυμίζουν το αιώνιο, αγέννητο, άφθαρτο ον του Παρμενίδη, είναι ακίνητες και αμετάβλητες.
Όλες οι ηθικές αξίες είναι Ιδέες: η αρετή, η δικαιοσύνη, η ανδρεία, η σωφροσύνη, η ευσέβεια κι άλλα.
Ιδέες είναι ακόμα οι μαθηματικές έννοιες και οντότητες: ισότητα, αριθμός, πολλαπλότητα, ενότητα, σημείο, γεωμετρικό σχήμα κι άλλα. Και τα φυσικά είδη είναι Ιδέες: το φυτό, το ζώο, ο άνθρωπος, το νερό, η φωτιά, ο χρυσός κι άλλα.
Υπάρχει μια καθορισμένη Ιδέα για κάθε ομάδα επιμέρους πραγμάτων με το ίδιο όνομα #. Παραδείγματος χάριν, ο Σωκράτης είναι δίκαιος ή ο Σωκράτης διδάσκει ή το τραπέζι της κουζίνας είναι τετράγωνο. Σε αντίθεση με το Υποκείμενο που είναι κάτι το ατομικό, το Κατηγόρημα είναι κοινό και γενικό → παραπέμπει δηλαδή σε μια αυθύπαρκτη Ιδέα, στη σχέση ενός αισθητού όντος με μια Ιδέα, την Ιδέα της δικαιοσύνης, της διδασκαλίας, του τετραγώνου. Άρα, ο Σωκράτης μετέχει στην ουσία της δικαιοσύνης, οι πράξεις του έχουν κοινότητα με το απόλυτο ιδεώδες, που εκφράζει την Ιδέα της δικαιοσύνης.
Υπάρχουν δηλαδή δύο κόσμοι: ο κόσμος της αίσθησης, της ανθρώπινης γνώμης, της δόξας και ο άλλος της νόησης και της αλήθειας. Η μετάβαση από τον έναν στον άλλον (κόσμο) είναι ο δρόμος της φιλοσοφίας, ένας δρόμος που απαιτεί σκληρή προσπάθεια και κατάλληλη εκπαίδευση. Η φιλοσοφική ζωή είναι αφιερωμένη στη νόηση και στις Ιδέες#.
Ο ρόλος της ψυχής και του έρωτα
Ο άνθρωπος προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον κόσμο των αισθήσεων, τον ευμετάβλητο, τον ατελή και τον κόσμο των Ιδεών, τον αιώνιο, το σταθερό.
Ο άνθρωπος ο οποίος αποτελεί ένωση ενός θνητού σώματος παραδομένου στη διαρκή μεταβολή και μιας αθάνατης ψυχής, ασώματης, συγγενούς με τις Ιδέες, βιώνει κι εκείνος έναν διχασμό.
Για το Σωκράτη ο θάνατος δεν είναι συμφορά, αλλά απελευθέρωση της ψυχής από τη φυλακή του σώματος, όπου η ψυχή απερίσπαστη πια αφοσιώνεται στη θέαση των Ιδεών. Αλλά και στην επίγεια ζωή, αν η ψυχή καταφέρει να επιβάλλει το δικό της νόμο στο σώμα και αποφύγει τους περισπασμούς του, χρησιμοποιεί τη νόηση, παραμερίζοντας τα δεδομένα των αισθήσεων. Έτσι, διατυπώνει έγκυρες κρίσεις για τα υπάρχοντα πράγματα – οι κρίσεις αυτές, η έγκυρη γνώση που στηρίζεται στις Ιδέες , είναι ,κατά τον Πλάτωνα, μια μορφή ανάμνησης- η φιλοσοφική μύηση είναι μια διαδικασία βαθμιαίας ανάμνησης λησμονημένων γνώσεων της ψυχής, επειδή εκείνη συνενώθηκε με ένα θνητό σώμα.
Η ανθρώπινη ψυχή είναι μια πολύπλοκη ενότητα με διαφορετικά μέρη και διαφορετικές παρορμήσεις. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ψυχή, συναισθήματα, αισθητηριακές παραστάσεις και στοιχειώδη δυνατότητα κρίσης, όμως, λίγοι ακολουθούν το δρόμο της νόησης.
Επομένως, ο αγώνας είναι ανάμεσα στα μέρη της ψυχής-το κατώτερο ονομάζεται επιθυμητικόν, έδρα των ηδονών και των επιθυμιών, το δεύτερο ονομάζεται θυμοειδές, έδρα του πάθους και των συναισθημάτων και το τρίτο το αθάνατο μέρος ονομάζεται λογιστικόν, έδρα της λογικής και της ορθή κρίσης-. Η σωστή ζωή και η κατάκτηση της ευδαιμονίας προκύπτει από την ηγεμονία του λογιστικού στα κατώτερα μέρη της ψυχής. Έτσι, ο άνθρωπος ελέγχει τις επιθυμίες του , κυριαρχείται από εγκράτεια και σωφροσύνη , μετασχηματίζει το πάθος του σε ανδρεία και στρέφει τη δύναμη του νου στη γνώση και τη σοφία.
Σωφροσύνη, ανδρεία και σοφία αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής και χαρακτηρίζουν τον ενάρετο βίο. Τέταρτη προστίθεται η δικαιοσύνη που εξασφαλίζει την ισορροπία του συνόλου. Ο Δίκαιος άνθρωπος είναι αυτός που έχει κατευνάσει τα πάθη του, το αθάνατο μέρος της ψυχής επικοινωνεί με τις Ιδέες και έχει βοηθό έναν πεφωτισμένο δάσκαλο και έναν ανέλπιστο εσωτερικό σύμμαχο. Ο έρωτας, η πιο ισχυρή και πολύπλοκη από τις ανθρώπινες επιθυμίες μετασχηματίζεται από ένα άλογο πάθος σε ένα είδος θεϊκής μανίας που ωθεί τον άνθρωπο στην ένωση με τις Ιδέες. Για τον Πλάτωνα ο έρωτας έχει κάτι το φιλοσοφικό. Ο φιλόσοφος αναζητά και εντοπίζει τη σοφία μέσα από την άγνοια, έτσι και ο έρωτας σαν ένας δαίμων παλινδρομεί ανάμεσα στην έλλειψη και την πλήρωση, στην ασχήμια και την ωραιότητα, στη θνησιμότητα και την αθανασία. Η σοφία ανήκει στα ωραιότερα πράγματα, ο Έρωτας είναι έρωτας προς το ωραίο, άρα και ο Έρωτας είναι κατ’ ανάγκη φιλόσοφος και ως φιλόσοφος βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και στην αμάθεια#. Δηλαδή, από τα ωραία σώματα οδηγείται στις ωραίες ψυχές και οι ωραίες ψυχές οδηγούν στις ωραίες δημιουργίες και μαθήσεις, που είναι το πραγματικό κίνητρο του έρωτα, η ταύτισή του δηλαδή με το ιδεατό Ωραίο, με την Ιδέα της ωραιότητας. Από τις πλατωνικές ιδέες μόνο το κάλλος έχει τη μοίρα να είναι κάτι κατάφωτο και αξιαγάπητο# και σε αυτό μπορεί να μας οδηγήσει η θεϊκή ορμή του έρωτα.
Πώς ο Πλάτων έφτασε στις Ιδέες;
Οι πλατωνικές Ιδέες αποτελούν ένα αυτόνομο βασίλειο ανεπηρέαστο από το χάος και την ανορθολογικότητα της πραγματικότητας των ανθρώπων, προτείνουν λύσεις στα ανθρώπινα προβλήματα, λειτουργούν ως απόλυτες ηθικές αξίες, βάσει των οποίων κρίνεται η ανθρώπινη συμπεριφορά. Θεμελιώνουν ένα κράτος δικαίου, δίνουν το μέτρο της αλήθειας, ενοποιούν επιστήμες και τέχνες.
Ενώ οι σοφιστές αρνούνται την ύπαρξη ενός αντικειμενικού κριτηρίου διάκρισης-άλλοτε υπερισχύει η γνώμη της πλειοψηφίας, το συμφέρον των ισχυρών ή η πειστικότητα των επιχειρημάτων-ο Σωκράτης και ο Πλάτων επιμένουν σε ένα απόλυτο κριτήριο δικαιοσύνης. Δίνουν απάντηση στο σχετικισμό των σοφιστών και διακηρύττουν ότι οι κατ’ εξοχήν Ιδέες είναι ηθικές αξίες: Ανδρεία, Σωφροσύνη, Ευσέβεια, Δικαιοσύνη. Το αγαθό που συνοψίζει το γένος των αρετών. Ο Πλάτων έχει επίγνωση ότι δεν μπορεί να αποδείξει την ύπαρξη των Ιδεών, για αυτό προτείνει τις Ιδέες ως υπό-θέση, δηλαδή ως βασική αρχική παραδοχή.
Οι Ιδέες και τα Μαθηματικά Ο ηθικός ρεαλισμός και η μαθηματική σκέψη είναι τα κυρίαρχα στοιχεία στην πλατωνική φιλοσοφία. . Ο οπαδός του ορθολογισμού θαυμάζει την αυστηρότητα και τη συνέπεια της μαθηματικής σκέψης. Στην εποχή του Πλάτωνα αναπτύσσεται ιδιαίτερα η γεωμετρία, η μαθηματική αστρονομία και η αρμονική (θεωρία της μουσικής). Στην Ιδεώδη Πολιτεία του Πλάτωνα καθοριστικό ρόλο παίζουν οι μαθηματικές επιστήμες: της γεωμετρίας, της αριθμητικής, της στερεομετρίας, της αστρονομίας και της θεωρίας της μουσικής (Οι ανώτερες σπουδές των φυλάκων διαρκούν δέκα έτη). Απαραίτητη η γνώση δύο πραγμάτων: πρώτον το πέρασμα της μαθηματικής σκέψης από τα αξιώματα στα θεωρήματα, από το γενικό στο ειδικό και δεύτερον ο ιδεατός χαρακτήρας των μαθηματικών οντοτήτων. Παραδείγματος χάριν, το μαθηματικό τρίγωνο είναι Ιδέα ,διακηρύσσει ο Πλάτων , αυτό σημαίνει ότι ως Ιδέα είναι νοητή και σταθερή, ανεξάρτητη από τα πολλαπλά ατελή αισθητά τρίγωνα.
Η μετοχή και η μίμηση
Είναι δύο τρόποι επικοινωνίας αισθητών και νοητών. Η μετοχή είναι η λογική σχέση γενικού και επιμέρους. Η μίμηση, πάλι, είναι ιεραρχική σχέση πρωτοτύπου και αντιγράφου, υποδείγματος και εικόνας. Η σχέση γενικού και επιμέρους είναι συστατικό της σκέψης μας και της γλώσσας μας. Το αντικείμενο της έλλογης νόησης είναι αυτό που παραμένει πάντοτε αμετάβλητο, ενώ το αντικείμενο της γνώμης και της άλογης αίσθησης είναι αυτό που γεννιέται και χάνεται, αυτό που δεν έχει αυθεντική ύπαρξη#.
Βέβαια, στον πυρήνα του πλατωνισμού ριζώνει η πεποίθηση ότι η κατάκτηση των Ιδεών δεν είναι μόνο γνωστική πρόοδος ,αλλά και ηθική βελτίωση ,ο δρόμος προς την ευδαιμονία. Ο Πλάτων ασπάζεται το σωκρατικό πρόσταγμα ότι η αρετή είναι γνώση# .
Στην κορυφή της πυραμίδας των Ιδεών τοποθετείται η κατεξοχήν ηθική ιδέα , η Ιδέα του Αγαθού. Η μαθηματική γνώση είναι έγκυρη, αλλά αξιολογικά ουδέτερη, ενώ η πλατωνική διαλεκτική είναι η ανάβαση της νόησης προς την κατάκτηση του Αγαθού, την αν-υπό-θετη πρώτη αρχή του παντός#.
Το Αγαθό είναι η ανώτερη ιδέα ,αλλά και η προϋπόθεση της ύπαρξης και της γνώσης των άλλων Ιδεών, τοποθετείται πάνω από τις Ιδέες , βρίσκεται «επέκεινα της ουσίας»#. Και για τον Πλάτωνα όλη η γνώση έχει ηθική θεμελίωση, καθώς η ηθική προηγείται της γνωσιολογίας#.

Ο κόσμος και ο άνθρωπος
Οι πλατωνικές ιδέες προσφέρουν το κριτήριο της αλήθειας ,λειτουργούν ως απόλυτες ηθικές αξίες – ενοποιούν τα φιλοσοφικά πεδία της γνωσιολογίας ,της ηθικής και της οντολογίας – και η κατάκτησή τους οδηγεί στην ευδαιμονία. Ελάχιστοι ,όμως, έχουν φυσική προδιάθεση , υπεράνθρωπη επιμονή και υπομονή να φτάσουν στις απρόσιτες Ιδέες ,καθώς η αληθινή φιλοσοφία απευθύνεται σε μια μικρή μειοψηφία ,σε μια κοινωνική και πνευματική ελίτ.
Στον Τίμαιο του Πλάτωνα εξιστορείται μέσα από το μύθο η δημιουργία του κόσμου από ένα γεωμέτρη θεό. Ο ουρανός είναι ένα πεδίο τελειότητας, είναι ένα αλάνθαστο ρολόι του χρόνου ,αφού ακόμα και η περίπλοκη κίνηση των πλανητών είναι κυκλική και ομαλή. Στον άτακτο και ανορθολογικό κόσμο υπάρχει ένας κόσμος που λειτουργεί με τάξη. Στον άνθρωπο , ατελές δημιούργημα , μικρογραφία του κόσμου ο αντίστοιχος χώρος ,όπου βασιλεύει η τάξη , είναι το αθάνατο μέρος της ψυχής που κυριαρχεί η νόηση.
Στον απρόσιτο δρόμο των Ιδεών τελευταία ο Πλάτων προσθέτει και τις απατηλές ανθρώπινες αισθήσεις: η όραση ,υποστηρίζει , γίνεται η αιτία του μέγιστου αγαθού : ο θεός την ανακάλυψε και την δώρισε στους ανθρώπους , για να παρατηρούν στον ουρανό τις αδιατάρακτες κυκλικές κινήσεις του νου και να τις προσαρμόζουν στις συγγενικές και ταραγμένες περιφορές της δικής μας διάνοιας#.
Η φιλοσοφική γνώση και η θεωρία που τη συνοδεύει, γίνεται τώρα πιο προσιτή σε όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο σε μια μικρή ομάδα προικισμένων φιλοσόφων. Συντελείται στο αισθητό σύμπαν και όχι σε έναν εξωπραγματικό , υπερουράνιο κόσμο. Δεν επιδιώκει τον εκμηδενισμό του σώματος και την ανυπαρξία των αισθήσεων, τονίζει όμως την άσκηση του νου συνοδευόμενη μάλιστα και από την ευχαρίστηση#.
Στον κύκλο των ενδιαφερόντων του εντάσσει την κοσμολογία και τη φυσική, αποδέχεται και διαβλέπει το ρόλο των φαινομένων στη ζωή του ανθρώπου, αναγνωρίζοντας έτσι και ερμηνεύοντας τον ολέθριο σχετικισμό στο πεδίο της ηθικής και πολιτικής συμπεριφοράς.
Ο χρόνος , η ρυθμική κίνηση του σύμπαντος είναι συνυφασμένος με τον αριθμό και ο αριθμός για τον Πλάτωνα είναι η βασιλική οδός προς τη φιλοσοφία.
Σε ένα έλλογο και τακτικό σύμπαν η ,κατά γενική ομολογία , ανορθολογική συμπεριφορά του ανθρώπου φαίνεται πλέον και παράταιρη και ιάσιμη!

σημειωσεις

1. Τίμαιος, Φίληβος , Νόμοι, Γοργίας, Συμπόσιο, Πολιτεία
2.Πλάτων, Πολιτεία 596a
3. πρβ. Αλληγορία του Σπηλαίου
4. Συμπόσιο 204b
5.Φαίδρος 250b-d
6. Πλάτων, Τίμαιος 28d-29a.
7. Ισχύει βέβαια και το αντίστροφο: η γνώση είναι αρετή
8. Πολιτεία 511 b -c
9.Πλάτων , Πολιτεία 508e – 509b
10. Γνωσιολογία είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που μελετά θέματα σχετικά με τη γνώση, ειδικότερα τις δυνατότητες ,την πηγή και το αντικείμενό της.
11. Πλάτων ,Τίμαιος 47a – c
12. Όπως διατείνεται ο Πλάτων στον Φιληβο

Βιβλιογραφία
· Βουδούρης Κ., Πλατωνική φιλοσοφία (μεταφυσική και γνωσιολογία) ,Αθήνα ,1976
· Γεωργούλης Κ. Δ., Πλάτωνος Πολιτεία, Ι .Σιδέρης , Αθήνα ,1963
· Δεσποτόπουλος Ι. ,Πολιτική Φιλοσοφία του Πλάτωνος , εκδ. Παπαζήση , Αθήνα ,1980
· Guthrie W.K.C. , Οι Έλληνες φιλόσοφοι , εκδ.Παπαδήμα , Αθήνα, 1993
· Βασίλης Κάλφας ,Φιλοσοφία και επιστήμη στην αρχαία Ελλάδα. Αθήνα, Πόλις, 2005.
· Βασίλης Κάλφας , Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Θεσσαλονίκη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2006.
· Lesky A., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας , Θεσσαλονίκη ,1978
· Μιχαηλίδης Π. , Πλάτων ,Λόγος και Μύθος, εκδ. Παπαδήμα , Αθήνα, 1998
· Μπαγιόνας Α., Ιστορία της αρχαίας ελληνικής ηθικής από τους προσωκρατικούς ως την αρχαία Ακαδημία , Θεσσαλονίκη, 1974
· Σκουτερόπουλος Ν. Μ., Πλάτων, Πολιτεία, Πόλις (2002)