Χέλι: αναφορές στην αρχαιότητα, ιχθυολογικά χαρακτηριστικά

24grammata.com/ Φύση

αποκτήστε ΔΩΡΕΑΝ το νέο μυθιστόρημα του Γιώργου Δαμιανού: Το Μεγάλο Ταξίδι ( επηρεασμένο από τη ζωή των χελιών)

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός, περ. Ψάρεμα, εκδ. Βαρβέρης

Χέλι οικογένεια: angullidae , υπέρταξη: teleostei

Η λέξη παράγεται από την αρχ. ελλ. : έγχελυς < έχις : ερπετo, φίδι, >έχιδνα, επειδή το χέλι έχει φιδόμορφο σώμα. Από τη λέξη έχις ετυμολογείται και το ιταλικό anguilla (υποκ. του λατ. anguis < έχις). Γαλλ.: anguille, αγγλ.: eel, γερμ.: aal, ισπαν.:anguila, αραβ.: bou mekhriat, Ρουμ.: Helios. Ο λαός μας το αποκαλεί και γλαβίτσι, καβάτσα, καθαρόχελο.

Στην αρχαιότητα είχαν σε ιδιαίτερη εκτίμηση τα χέλια (έγχελεις), ιδιαίτερα της Κωπαϊδας (άλλοτε μεγάλη λίμνη της επ. Λιβαδειάς, που αποξεράθηκε από το 1886 μέχρι το 1931) αλλά και του Στρυμόνα. Ο Αριστοφάνης, μάλιστα, τα θεωρούσε σύμβολο ευδαιμονίας. Εθεωρείτο τροφή αποκλειστικά για τους πλούσιους. Ο Φιλέταιρος, μάλιστα, υποτιμά τους τσιγκούνηδες πλούσιους που δεν ξοδεύουν χρήματα για να αγοράσουν χέλια (σε ελευθ. μτφ.: όταν πεθάνεις, χέλια δε θα φας). Οι Βοιωτοί λατρευαν τα χέλια και τα προσέφεραν θυσία στους θεους (Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 297). Στο γιατρό Ορειβάσιο (325 – 403 μ.Χ) βρίσκουμε την αναφορά ότι τα χέλια είναι παχύχυμα (24% λίπος, σύγχρονη ανάλυση) και δυσκολόπεμπτα. Τέλος, ο Ιπποκράτης (περί Διαίτης, 886) μας προσφέρει τη μοναδική μαρτυρία για την αλιεία τους : «άνω και κάτω τον βόρβορο (λάσπη) κυκώσι (ανακατεύουν)», στη διάρκεια της μέρας τα χέλια θάβονται μέσα στη λάσπη και βγαίνουν μόνο τη νύχτα. Τα έπιαναν με ένα φύλο συκιάς για να μη τους γλυστράνε (τω θρίω την έγχελυν). Άλλωστε χρησιμοποιύσαν, και τότε, τη φράση: γλυστρα σαν χέλι.

Το ψάρι είναι ευρύαλο (ζει, δηλαδή, σε αλμυρά, υφάλμυρα, γλυκά ύδατα). Ειναι άποδο (χωρίς κοιλιακά πτερύγια) και η κάτω σιαγόνα είναι μεγαλύτερη από την πάνω (προγναθισμός).

Είναι ένα από τα πιο μυστηριώδη ζώα της φύσης (στα τόσα χρόνια που μελετώ τα ψάρια, πάντα μένω άφωνος, όταν διαβάζω για τη ζωή των χελιών). Η ζωή τους αρχίζει στη μυστηριώδη θάλασσα των Σαργασών (πήρε το όνομα από το φύκι Sargassus sp., που αφθονεί στην περιοχή του Ατλαντικού Ωκεανού, κοντά στις Βερμούδες). Ορισμένα θα φύγουν προs την Αμερική (anguilla rostata), ενώ άλλα προς την Ευρώπη (anguilla anguilla). Τα anguilla japonica είναι χέλια, που απαντώνται μόνο στον Ειρηνικό και Ινδικό Ωκεανό. Με το που θα γεννηθούν, αρχίζουν το ταξίδι προς τα μέρη μας. Στην αρχή είναι διάφανα «φυλαράκια» και ονομάζονται λεπτοκέφαλοι. Θα ταξιδέξουν, περίπου, τρία χρόνια για να φτάσουν στις εκβολές των ποταμών μας. Αν και είναι, ακόμα, πολύ μικρά (7 εκ.) έχουν,όμως, σχηματίσει το φιδόμορφο σώμα τους. Σ΄αυτή τη φάση τα ονομάζουμε ανοδικά χελάκια (elevers). Δισεκατομμύρια χελάκια (από το Νοέμβριο έως το Μάιο) κολυμπούν αντίθετα προς το ρεύμα και προσπαθούν να φτάσουν όσο πιο ψηλά μπορούν. Ταξιδεύουν μόνο τη νύχτα. Πολλές φορές τα βλέπουμε να εκτινάσσονται από το ποτάμι για να περάσουν κάποιο εμπόδιο. Αν δεν το περάσουν, μένουν εκεί και πεθαίνουν, αλλά ποτέ δε γυρνούν προς τα πίσω, για να βρουν άλλο δρόμο (δεν προδίδουν ποτέ το ένστικτο που τα ορίζει να πηγαίνουν πάντα προς τα εμπρός). Όσα, τελικά, φτάσουν, επιλέγουν το μέρος (λίμνη ή ποταμό) και παραμένουν μέχρι να φτάσουν σε ηλικία αναπαραγωγής (8 έως 10 χρόνια). Κατα τη διάρκεια της νύχτας τρέφονται με σκουλήκια, ψάρια και μαλάκια. Κατά τη διάρκεια της μέρας «θάβονται» μέσα στη λάσπη.

Όταν πλησιάζει η εποχή της αναπαραγωγής τα μάτια τους διογκώνονται και η κοιλιά τους παίρνει ένα ασημένιο χρώμα (ασημένια χέλια). Σ΄αυτή την περίοδο το κρέας είναι εξαιρετικά γευστικό. Τότε, αρχίζει και το μεγάλο ταξίδι του γυρισμού. Ταξιδεύουν νύχτα, με συννεφιασμένο ουρανό και ιδιαίτερα στη διάρκεια των καταιγίδων. Όσα δεν καταφέρουν να φτάσουν στη θάλασσα θα γίνουν στείρα και μπορούν να ζήσουν μέχρι και πενήντα χρόνια, χωρίς ποτέ να ξαναδούν τον Ωκεανό (λέτε η μακροζωία να είναι η τιμωρία των αχρήστων χελιών;) Tα υπόλοιπα θα διανύσουν 6.000km σε 6 μήνες και θα καταλήξουν στον τόπο που γεννήθηκαν (θάλασσα των Σαργασσών). Εκει, θα ζευγαρώσουν για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή τους. Το κάθε θηλυκό θα αφήσει 1.000.000 περ. αυγά τα οποία θα γονιμοποιήσουν τα αρσενικά. Στη συνέχεια, αρσενικά και θηλυκά θα χαθούν στην άβυσσο του Ωκεανού, τερματίζοντας τη μυστηριώδη ζωή τους. Οι μικροί λεπτοκέφαλοι θα αρχίσουν το γνωστό μας ταξίδι…ξανά και… ξανά…

Comments are closed.