Ζαν – Ζακ Ρουσώ, Λόγος περί των Τεχνών και Επιστημών (εισαγωγή, απόδοση, επιμέλεια: Κ. Κουτσαντώνης)

ΖΑΝ – ΖΑΚ  ΡΟΥΣΩ

Λ Ο Γ Ο Σ  Π Ε Ρ Ι   Τ Ω Ν   Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ω Ν  Κ Α Ι   Τ Ω Ν   Τ Ε Χ Ν Ω Ν

Α’ ΒΡΑΒΕΙΟ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΤΗΣ DIJON (1750)

Εισαγωγή – Απόδοση – Επιμέλεια:  Κ. Κουτσαντώνης

για αγορά εδώ

Βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα από τα πιο μεγάλα και ενδιαφέροντα ερωτήματα που διατυπώθηκαν ποτέ. Ο Λόγος δεν ενδιαφέρεται για εκείνες τις μεταφυσικές λεπτολογίες που έχουν κατακλύσει τελευταία όλους τους φιλολογικούς κλάδους, και από τις οποίες δεν είναι εντελώς απαλλαγμένα και τα Ακαδημαϊκά Προγράμματα. Το ενδιαφέρον μας στρέφεται σε μια από εκείνες τις αλήθειες από τις οποίες εξαρτάται η ευτυχία του ανθρωπίνου γένους.

Προβλέπω ότι δεν θα μου συγχωρήσουν με προθυμία τη θέση που ετόλμησα να υιοθετήσω.Συγκρουόμενος μετωπικά με ό,τι σήμερα αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, το μόνο που μπορώ να προσδοκώ είναι η γενική κατακραυγή: Η επιδοκιμασία μερικών ευαίσθητων ανθρώπων δεν είναι αρκετή για να με πείσει ότι με τον ίδιο τρόπο θα αντιδράσει και το κοινό. Αλλά εγώ έχω πάρει τις αποφάσεις μου και δεν θα καταβάλω μεγάλη προσπάθεια για να ευχαριστήσω τους πνευματώδεις ή τους μοντέρνους. Σ’ όλες τις εποχές θα υπάρχουν άνθρωποι δέσμιοι των δοξασιών του αιώνα τους, της χώρας τους ή της κοινωνίας τους.Υπάρχουν σήμερα μερικοί που παίζουν τον ρόλο του ελεύθερου διανοούμενου ή του φιλοσόφου, αλλ’ οι οποίοι, στην περίοδο του Συνασπισμού θα ήσαν, για τους ίδιους λόγους, οι φανατικοί.Ο συγγραφέας που θέλει  να επιζήσει του αιώνα του, δεν πρέπει να γράφει για τέτοιους αναγνώστες.

Και κάτι ακόμη. Καθώς δεν προσδοκούσα την τιμή που μου αποδόθηκε, από τότε που έστειλα τον Λόγο, τον τροποποίησα, τον διεύρυνα σε σημείο που να τον διαμορφώσω σ’ ένα νέο έργο. Αλλ’ εθεώρησα χρέος μου να δημοσιεύσω το κείμενο με τη μορφή που είχε όταν τιμήθηκε με το βραβείο.Εχω προσθέσει μόνον μερικές σημειώσεις και έκανα δύο προσθήκες που είναι ευδιάκριτες και που, ίσως, η Ακαδημία θα αποδοκίμαζε. Ο σεβασμός, η ευγνωμοσύνη και η τιμή που οφείλω σ’ εκείνο το Σώμα, μου επιβάλλουν αυτήν την επισήμανση.

 για αγορά εδώ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 

1 . Εισαγωγή 5 – 10

2 . Σημειώσεις 11 – 12

3 . Πρόλογος 13

4 . Λόγος περί των επιστημών και των τεχνών 15 – 34

5 . Σημειώσεις 35 – 36

για αγορά εδώ

Εισαγωγή

 

Ι . Οι συνθήκες που συνδέονται με την έμπνευσή του να γράψει τον “Λόγο” και την απόφασή να τον κατευθύνει προς την καταδίκη των τεχνών και των επιστημών ως μέσων ηθικής και κοινωνικής διαφθοράς, αποτελούν το αντικείμενο δύο διάσημων εξομολογήσεων του Ζ.Ζ Ρουσώ (1712-1778), που περιέχονται, η μια στις “Επιστολές στον Malesherbes” (Lettres à Malesherbes) και η άλλη στην αρχή του όγδοου βιβλίου των “Εξομολογήσεών” του. Στα δύο αυτά κείμενα αποδίδει την έμπνευσή του σε μια σχεδόν “μυστική” αποκάλυψη, που εκδηλώθηκε σ’ αυτόν καθώς περπατούσε έξω από το Παρίσι, στον δρόμο προς την Vincennes, για να επισκεφθεί τον φίλο του Diderot που εκρατείτο στις φυλακές της, σε μια απόσταση έξι μιλίων από το Παρίσι. Τον Οκτώβριο του 1749, κάποιο ζεστό απομεσήμερο, όπως ο ίδιος αφηγείται στις “Εξομολογήσεις” του, χωρίς να έχει την οικονομική ευχέρεια να μισθώσει άμαξα, ξεκίνησε πεζός, έχοντας ως μόνη, φιλολογική, συντροφιά τον “Mercure de France” (1).

Εντελώς τυχαία και ενώ ξεκουραζόταν κάτω από μια βαλανιδιά, διάβασε ότι η Ακαδημία της Dijon είχε προκηρύξει για το επόμενο έτος ένα βραβείο με το εξής ερώτημα: “Η πρόοδος των επιστημών και των τεχνών έχει συμβάλει στη διαφθορά ή τον εξευγενισμό των ηθών;” (“Si le rétablisse-ment des sciences et des arts a contribué à épurer les mœurs?”) Το θέμα του διαγωνισμού, όπως ο ίδιος νοσταλγικά θυμήθηκε όταν έγραφε τις “Εξομολογήσεις” του, τον είχε συγκλονίσει: “Την ίδια στιγμή που το διάβασα, ανοίχθηκε εμπρός μου ένας άλλος κόσμος και εγώ έγινα ένας άλλος άνθρωπος”.

Στη Vincennes, αφηγήθηκε στον Diderot την αιτία της συγκίνησής του και του διάβασε ένα απόσπασμα του δοκιμίου (τον μονόλογο του Φαμπρίκιου) που είχε ήδη αρχίσει να σχεδιάζει  στη διαδρομή. Εκείνος τον ενεθάρρυνε “να δώσει στις ιδέες του φτερά” και να αγωνιστεί για το βραβείο. “Το έκανα”, γράφει ο Ρουσώ, “και από εκείνη τη στιγμή αισθανόμουν χαμένος. Όλη η υπόλοιπη ζωή μου και οι ατυχίες μου ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της τρέλας εκείνης της στιγμής. Τα αισθήματά μου υψώθηκαν με μια ασύλληπτη ταχύτητα στο επίπεδο των ιδεών μου. Και ο μικρός ψυχικός μου κόσμος κατακλύστηκε από έναν ενθουσιασμό για την αλήθεια, την ελευθερία και την αρετή”.

Η περιγραφή στις “Επιστολές στον Malesherbes” είναι πολύ πιο γραφική σε σχέση με τη συναισθηματική αναστάτωση που συνδέεται μ’ αυτήν την περίφημη περίσταση και, μαζί, οι δύο εξομολογήσεις, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια ώστε  να δεχθούμε την εκδοχή του Marmontel. και άλλων ότι ο Diderot ήταν ο πραγματικός υπεύθυνος για την επίθεση του Ρουσώ στην πνευματική και καλλιτεχνική κουλτούρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Diderot ήταν σε θέση να προτείνει αυτή τη “γραμμή”, απλώς και μόνο για να προβληθεί ένα ανέλπιστο επιχείρημα. Ωστόσο, ο ίδιος δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι το έχει πράξει, ενώ αυτό το συναισθηματικό επεισόδιο στον δρόμο προς τη Vincennes, αν και δραματοποιείται στις αναμνήσεις του Ρουσώ, συμφωνεί απόλυτα με όσα γνωρίζουμε για τις πνευματικές του λειτουργίες, οι οποίες τείνουν να εκδηλώνονται πάντοτε, όπως και η φιλοσοφία του, μέσω ενός μηχανισμού αποκάλυψης, καταγγελτικού λόγου και επανάστασης. Επί πλέον, η σκέψη του είναι πλήρως κατανοητή ως μια έκρηξη αισθημάτων απογοήτευσης που απορρέουν από την αποτυχία προηγούμενων σχεδίων του.

για αγορά εδώ