Ταντέους Ράζεβιτς

Η γραφή δεν είναι λευκή

Δ. Ραυτόπουλος,

Κριτική της κριτικής

 γράφει ο Απόστολος θηβαίος

Ταντέους Ράζεβιτς

Μέχρι την αποψινή νύχτα διέθετα μια αμυδρή μονάχα ιδέα για το θέμα των αγγέλων. Έπειτα, στάλαξαν από τις στέγες  τα μυστικά εκείνα ποιήματα και ο Ταντέους Ρόζεβιτς έδωσε όλες τις απαντήσεις. Αυτοί  οι άγγελοι που μέσα μας συνηθίσαμε ν΄αποκαλούμε έκπτωτοι είναι αληθινοί. Ή πάλι γεννήθηκαν από τ΄οξυμένο μας όνειρο που πάντα επιμένει, διασχίζοντας σαν ρεύμα τις ζωές μας;

 Ο Πολωνός ποιητής που επηρέασε όσο ελάχιστοι την πορεία της εθνικής του λογοτεχνίας γνώρισε τις θηριωδίες του μεγάλου πολέμου. Μέλος της αντίστασης και ένθερμος αγωνιστής εναντίον του τρίτου Ράιχ θα εξαντλήσει τα νιάτα του μες στο τρομερό, δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Πλήθος βραβεύσεων, ενδεικτικό της απήχησης που γνώρισε το ποιητικό και θεατρικό έργο του Ρόζεβιτς επιβεβαιώνουν την αξία του. Το θέατρο των παγκόσμιων εξελίξεων, αλλά και οι προσωπικές εμπειρίες του θα καθορίσουν την οπτική του. Οι έκπτωτοι άγγελοι της εισαγωγής, που τόσο εύκολα καταργήσαμε, το χορτάρι, ο Ρεμπώ της τελευταίας αποκαθήλωσης, η κάθαρση, ο τοίχος, οι φωνές περνούν μ΄αναρίθμητα νοήματα και βαθιές σημασίες. Περνούν μες στα ποιήματα που γεννήθηκαν τις φθινοπωρινές νύχτες και ανάβουν όσα κυλούν χιλιάδες χρόνια κάτω απ΄τα βήματά μας. Σε πρώτο πρόσωπο ο Ρόζεβιτς που φθάνει εγγύτερα στ΄ανεπανάληπτο, χαράζοντας μορφές στους ανέμους.

Πάντα το τελευταίο ποίημα. Που θα ΄ρθει όταν ανυποψίαστοι έχουμε λησμονήσει όλα τα λάθη, όλες τις διευθύνσεις. Δεν έχει τόπο τ΄ανθρώπινο δράμα, δεν έχει σκηνές κομμένες στα μοντάζ. Όλα ποντάρονται σ΄αυτή τη ζωή που τεντώνει τις χορδές της. Όλα στους αγγέλους που γυμνάζουν τα φτερά τους πάνω απ΄τα κεφάλια των πιστών, κατακτώντας αυτό το δωμάτιο και ένα τυρρανισμένο κεφάλι αρχαίας Μεγαρίτισσας. Τα ποιήματα με ποιήματα πάντα θα εξηγούνται.

Ο Ρόζεβιτς θ΄αφήσει την τελευταία του πνοή το 2016. Ο διεθνής τύπος, αναγνωρίζοντας το βάθος και την ένταση του έργου του θα καταπιαστεί με την ανάδειξη των καίρων σημείων του. Μα, κάπως έτσι χάνονται οι σφυγμοί και κλυδωνίζονται και τρέμουν οι ζωές ξανά όταν φανεία το αυθεντικό.Εκείνο που λένε τα ποιήματα, παραμένει μυστικό. Έτσι πάντα επιστρέφουμε, θα πει γυρίζουμε ανάποδα τις Διαγωνίους και ο Ρόζεβιτς  συγκλονίζει την πλατεία με τα ομιχλώδη μάτια του. Όσα μας εμπιστεύτηκε ο Γ. Χειμωνάς για τη μνήμη των ματιών , για τα θέατρα και τους δρόμους βρίσκουν την εφαρμογή τους στο έργο του Πολωνού δημιουργού. Τρομερή ηλικία των είκοσι τεσσάρων χρόνων και όσα από τότε επιζήσανε κραδαίνουν μια ολόκληρη, δραματική άνοιξη. Τέτοια ήταν πάντα η ζωή, τέτοια και η ιερατικότητά της που θεμελιώνεται για πρώτη φορά διά χειρός Παζολίνι μες στις μυρωδιές του αρχαίου Φρίουλι για να σκεπάσει καρδιές και πρόσωπα.  Όσοι δεν ντράπηκαν τα δάκρυα, όσοι γυρνούν σαν σκιές από περιστύλιο σε περιστύλιο, μεγαλώνοντας ένα αιώνιο, μωρό παιδί αυτοί κερδίζουν ως τον μέσα τους κόσμο τη σημασία των ποιημάτων του Ρόζεβιτς που αναπλάθουν μέτρα και οικονομίες.

Στα ελληνικά θα μεταφραστεί από τον Βασίλη Κραβαρίτη. 1978 και η θρυλική Διαγώνιος ετοιμάζεται να περάσει στην ιστορία. Ως τότε όμως, μ΄αυτό το εγχειρίδιο αυθεντικής ποίησης θα προλάβει να καθορίσει σ΄απόλυτο βαθμό την πολωνική ποίηση, αθροίζοντας το έργο του σ΄εκείνες τις φωνές και σ΄εκείνες τις λευκές σημαίες του άνευ όρων. Άνθρωποι και θεοί στην ένδειά τους, μορφές χαμένες εδώ και χρόνια, σπίτια, καρδιές χαλασμένες έτσι όπως μεταγγίζεται η ιστορία μες στο αίμα. Η τρυφερή λύπη του παρελθόντος, αυτό το διαχρονικό σημάδι που μας αφήνει η ποίηση του δικού μς Γ. Μακρή καθιστά τρυφερότερο το έργο του Πολωνού δημιουργού. Οι μορφές και η φαντασία των παιδιών που κορυφώνεται συνιστούν όλα και όλα τα επιχειρήματα της τέχνης όταν υπηρετεί στο ακέραιο τους σκοπούς της.Οι αφελείς και προδομένες ελπίδες μιας ολόκληρης γενιάς, η λογική της απελπισίας που αφήνει πίσω της την καμμένη μας φαντασία, ανατρέφουν στίχο τον στίχο, λέξη τη λέξη την ποίηση του Ταντέους Ρόζεβιτς.

Κρατώ σκόρπιους στίχους από το έπος του Ράζεβιτς. Το τέλος στην ακμή της έντασής του. Ένα ολόκληρο σύμπαν που θυμίζει γι΄αυτό το σημείωμα και μόνο την δική μας Μολφέση όταν σ΄ένα της ποίημα σφραγίζει τα ρεύματα και φτιάχνει κόσμους για να μπορούν να πεθάνουν ήσυχα, δίχως ταραχές όλα εκείνα τα υαλικά που σήμερα φαντάζουν τόσο παλιά και τραγικά. Άλλοτε πάλι, φθάνουν οι φωνές του Αλέξη Τραϊανού απ΄τη Θεσσαλονίκη και τους πύργους ελέγχου όταν με θάρρος πραγματοποιεί την αυτοκριτική του. Όταν μες σ΄αυτόν τον κόσμο αφήνει ελέυθερους λίγους στίχους, κάνοντας κομμάτια το εργαστήριό του για χάρη της ιστορίας που δεν αμφισβητείται, που καθορίζει με μια πρωτόγνωρη, αναδρομική ισχύ το προϊόν του χρόνου.Τώρα που όλα διαψεύστηκαν, τώρα που το ΄68 και η μ αοϊκή μας φιλοδοξία πληρώθηκε μπορούμε να νιώσουμε μέσα απ΄την ποίηση του Πολωνού δημιουργού όλη την αμηχανία που δικαίως αναλογεί στην ανθρωπότητα.

 Αυτό το μεσημέρι που φέγγει πάνω από το έργο του Ράζεβιτς τραγουδήθηκε σε τόπους και εποχές απάνθρωπες. Στίχοι από άνθρωπο προς άνθρωπο, καταρτισμένοι μέσα από το προσωπικό βίωμα, τη μεταφυσική αυτού του επαναλαμβανόμενου κόσμου με τις ιστορικές του συμπτώσεις και τα ανώφελα δράματα. Κόντρα στην ιδεολογική κατήχηση, έξω και πέρα από κάθε καλλιέπεια και από κάθε διδακτισμό, τα ποιήματα του Ράζεβιτς  δεν βουλιάζουν σε ρεύματα αισθητικά και σε θεωρίες πολιτικοκοινωνικές. Οι μεγάλες αλήθειες τους προκαλούν αποστροφή και ειρωνεία έπειτα από τόσο θάνατο. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος, όταν πριν από αρκετές δεκαετίες ολοκληρώνει τη μελέτη του για τον Ν. Καζαντζάκη, κάνει λόγο για καλή προαίρεση και αναμφισβήτητη καθαρότητα του Κρητικού. Αυτά τα στοιχεία, σε συνδυασμό με την αναπαραγωγή της πιο αυθεντικής όψης της ζωής και το ποιητικό ταλέντο που ολοκληρώνει δημιουργικά ένα έργο, αθροίζονται στα χαρίσματα της ποίησης του Ταντέους Ράζεβιτς που διατηρεί εξαιρετικά ακμαία τη σχέση της με το παρόν.Ίσως να λείπουν πια οι ευαίσθητες αντένες, ίσως αυτός ο ξέφρενος κόσμος να λησμονεί την αξία της τέχνης για τη ζωή. Ο Ράζεβιτς υπενθυμίζει τόσα πολλά από τα παραπάνω.

֏   http://booksjournal.gr/slideshow/item/277-%CF%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%AD%CE%BF%CF%85%CF%82-%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%B6%CE%AD%CE%B2%CE%B9%CF%84%CF%82-1921-2014-%CF%80%CE%B9%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AC-%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B1%CE%BD%CF%8C