Ιστορικά ταξίδια
Περιπέτειες στην Ερυθρά Θάλασσα στον απόηχο της Γαλλικής αποικιοκρατίας
Σχετικά, πρόσφατα είδε το φως της δημοσιότητας στη χώρα μας (Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 2016), ένα ογκώδες τρίτομο έργο του ΓάλλουΑνρί ντε Μονφρέντ (Henry de Monfreid, 1879-1974), με τον γενικό τίτλο ‘Περιπέτειες στην Ερυθρά Θάλασσα’. ΟΑνρί ντε Μονφρέντ, ήταν κάτι παραπάνω από τυχοδιώκτης και συγγραφέας. Υπήρξε κατά διαστήματα κτηματίας, αγρότης, καπετάνιος, πειρατής, ταξιδευτής, αλιέας και έμπορος μαργαριταριών, λαθρέμπορος όπλων και χασίς, ναυαγός, κρατούμενος, καταδικασμένος που γλύτωσε ως εκ θαύματος, περιστασιακός κατάσκοπος, ονειροπόλος, είχε αναμφίβολα μυαλό με ανοιχτούς ορίζοντες, μοναχικός κατά βάθος παρά τις πολλαπλές σχέσεις του με το άλλο φύλο, ατρόμητος θαλασσοπόρος με πενιχρά μέσα και λιγοστές ναυτικές γνώσεις, πρωτοπόρος σε καλλιτεχνικά ρεύματα στην Ευρώπη και δημοσιογράφος αργότερα, αλλά πέρα απ’ όλα αυτά, γλαφυρός αφηγητής και συγγραφέας που αποτύπωσε στο χαρτί και μας άφησε παρακαταθήκη μεγάλο αριθμό αυτοβιογραφικών κειμένων και μυθιστορημάτων με τις πολυποίκιλες και άκρως ενδιαφέρουσες περιπέτειές του σε περιοχές μακράν της δικής του και μάλιστα σε εποχές επικίνδυνες, έναν αιώνα προηγουμένως, κατά τις οποίες λίγοι ομολογουμένως τολμούσαν να επισκεφτούν και να εξερευνήσουν με το θράσος και την τόλμη που τον χαρακτήριζε. Πάνω απ’ όλα, όμως, μας άφησε συγκλονιστικές λεπτομέρειες της γαλλικής αποικιοκρατίας στην περιοχή των χωρών γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα και κυρίως τη Γαλλική Σομαλία, το σημερινό Τζιμπουτί.Αλλά καλύτερα, ας πάρουμετα πράγματα από την αρχή.
Οι μεγάλες ανακαλύψεις του 15ου και 16ου αιώνα, ανήκαν σίγουρα στα συνταρακτικά γεγονότα της ιστορίας που συνεχίστηκαν και τους επόμενους αιώνες. Οι ευρωπαϊκές χώρες εφάρμοσαν με τον καλύτερο γι’ αυτές και αποτελεσματικότερο τρόπο την επέκταση των χωρών τους πέραν των στενών γεωγραφικών συνόρων, με την πρακτική της αποικιοκρατίας, η οποία συνεχίστηκε ακάθεκτη για μεγάλο χρονικό διάστημα και επίσημα, σχεδόν μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα.
Σ’ αυτή την ξέφρενη κούρσα, πρωτεύουσα θέση κατέχει η χώρα της Μεγάλης Βρετανίας, με τη Γαλλία να ακολουθεί κατά πόδας. Η κατάκτηση της Αλγερίας από τη Γαλλία αποτέλεσε σημαδιακό γεγονός που σηματοδότησε την απαρχή της νέας γαλλικής αυτοκρατορίας. Και οι άλλες όμως ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες δεν έμειναν εκτός νυμφώνος. Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε ένα άλλο ακόμα πιο ανησυχητικό. Οι πάσης φύσεως ανταγωνισμοί και προϋπάρχουσες έριδες ανάμεσά τους, μεταφέρθηκαν τώρα στις κτήσεις, έτσι ώστε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος να φαντάζει αναπόφευκτος.
Η γαλλική εκστρατεία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στην Οθωμανική, τότε, επαρχίατης Αιγύπτου διήρκεσε από το 1798 μέχρι το 1801. Οι έμπειροι όμως Βρετανοί συμμαχώντας με τους Οθωμανούς θα διώξουν τους Γάλλους οι οποίοι θα αναζητήσουν άλλες αποικίες. Είχε ήδη προηγηθεί η επώδυνη γι’ αυτούςαπώλεια των κτήσεων πέραν του Ατλαντικού. Έτσι έριξαν όλο το βάρος στην περιοχή της βόρειας Αφρικής και στις χώρες πέριξ της Ερυθράς Θάλασσας. Το Τζιμπουτί ήταν μία από αυτές. Η Γαλλία αρχικά υπέγραψε διάφορες συνθήκες ώστε να αποκτήσει πρόσβαση και στη συνέχεια έμεινε εκεί, στη Γαλλική Σομαλία, έως ότου αυτή ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος, το 1977. Μαζί με τα στρατεύματα οι Γάλλοι, έφεραναισιόδοξους βιομήχανους, διαπλεκόμενους πολιτικούς, εκπροσώπους της καθολικής εκκλησίας και ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών, για προφανείς λόγους. Όλοι συνετέλεσαν, ο καθένας από το δικό του μετερίζι, στην ανάδειξη της όλης επιχείρησης ως εκπολιτιστικό και θεάρεστο έργο, σε μια κοινωνία απολίτιστων και αγροίκων, όπως τη θεωρούσαν!
Οι καταγραφές τουΜονφρέντ αποτελούν το καλύτερο υλικό γύρω από τη ζωή των ιθαγενών όχι μόνο του Τζιμπουτί αλλά και των άλλων χωρών γύρω από την Ερυθρά Θάλασσα. ΟΑνρί ντε Μονφρέντήταν και φυσικά έμεινε γνωστός κυρίως για τα ταξίδια του μέσα στη θάλασσα αυτή και το Κέρας της ακτής της Αφρικής, από την Τανζανία προς το Άντεν, την Υεμένη, την Αραβική Χερσόνησο και το Σουέζ, λαμβάνοντας μέρος σε διάφορες αποστολές ως τυχοδιώκτης, κυρίως, αλλά και λαθρέμπορος των πολύτιμων όπλων για τους ιθαγενείς, τις πολυμελείς οικογένειες και τις φατρίες της περιοχής. Αν και αρνήθηκε σθεναρά, εν τούτοις υπήρχαν υπόνοιες ότι έλαβε μέρος και σε εμπόριο σκλάβων από την Αφρική στην Αραβία. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, προσηλυτίστηκε στο Ισλάμ αφού υποβλήθηκε προηγουμένως στην απαραίτητη περιτομή και λαμβάνοντας το μουσουλμανικό όνομαΑμπντ-ελ-Χάϊ (δηλαδή ‘σκλάβος των ζωντανών’), γιατί όπωςισχυρίστηκε, με τον τρόπο αυτό θα αποκτούσε καλύτερη πρόσβαση στα τεκταινόμενα της ιστορίας!
Η αποκτηθείσα γνώση του για τα αγκυροβόλια και τους λιμένες της Ερυθράς Θάλασσας, τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, απετέλεσεσημαντική χρήσιμη πηγή πληροφοριών για τη Γαλλία κατά τη διάρκεια του Β’Παγκοσμίου Πολέμου. Μια περιοχή ανελέητου ανταγωνισμού και αποικιοκρατίας των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων, με ενδιαφέρουσα ποικιλία ανθρώπων, νοοτροπιών, θρησκειών και λαών. Εκεί στις ακτές μιας σχεδόν κλειστής θάλασσας, ο συγγραφέας έχει την εντύπωση, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, ότι βρίσκεται σε κάποιον πλανήτη που διαμορφώνεται, σε μια εποχή που η ζωή δεν ήταν ακόμα, έστω στοιχειωδώς, οργανωμένη. Κι όταν, με την έναρξη του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου, βρέθηκε πάνω στο πλοίο που επρόκειτο να φύγει για τη Γαλλία, καθισμένος στη γέφυρα της πλώρης, δίπλα στη βαλίτσα του, και χαμένος μέσα στο πλήθος των ιθαγενών που είχαν επίσης επιστρατευτεί, κοιτούσε με θλίψη για τελευταία ίσως φορά, όπως φοβόταν, …τον πλατύ ορίζοντα της θάλασσας, που η αύρα της έφτανε ως αυτόν ‘…ανακατεμένη με τη μπόχα των αποχωρητηρίων και την απόπνοια του αμπαριού…’. Ήξερε, όμως, όπως μας λέει στο τέλος, ότι θα ξαναγύριζε, αφού είχε ακόμα αρκετούς ανοιχτούς λογαριασμούς…
Τα μυθιστορήματα του Ανρί ντε Μονφρέντγνωρίζουν μεγάλη επιτυχία στην δεκαετία του 1930, και αποτελούν σημαντικές ειδήσεις και ανταποκρίσεις για αρκετές εφημερίδες του Παρισιού.Η έκδοση ετούτη, φέρνει κοντά στον Έλληνα αναγνώστη, ένα μεγάλο τέκνο της Γαλλίας, έναν μεγάλο ταξιδευτή, αλλά το σπουδαιότερο για εμάς έναν ταλαντούχο συγγραφέα και όχι μόνο. Απέδωσε με την οξυδερκή του ματιά το πολιτισμικό μωσαϊκό των λαών που κατοικούσαν και φυσικά κατοικούν γύρω από τις ακτές της αλμυρής, ιδιόρρυθμης, αλλά τόσο πανέμορφης και πλούσιας, ειδικά στο βυθό, Ερυθράς Θάλασσας. Και φυσικά αποτυπώνουν με τον καλύτερο τρόπο μια ιστορική περίοδο γαλλικής αποικιοκρατίας με μοναδικές λεπτομέρειες για το ρόλο της χώρας του στη συγκεκριμένη περιοχή αλλά και γενικότερα για τις χώρες παραδίπλα όπου και σήμερα ακόμα μαίνονται πόλεμοι και ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων. Γιατί και ο σημερινός εμφύλιος,όπως τον ονομάζουν μερικοί, πόλεμος της πολύπαθης χώρας της Συρίας, έχει τις ρίζες του σε κείνη την περίοδο της γαλλικής διείσδυσης στα εδάφη της με πολυποίκιλους τρόπους και μέσα, κάτι που δυστυχώς συνεχίζεται με άλλο πρόσωπο και στις μέρες μας. Τότε όταν, το 1914, η Οθωμανική Αυτοκρατορία μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας, και την Αγγλία με τη Γαλλία να συμφωνούν μυστικά (1916) να μοιράσουν μεταξύ τους τα εδάφη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,με τη Γαλλία να παίρνει υπό τον έλεγχό της τη Συρία και το Λίβανο. Αλλά και σήμερα έναν αιώνα μετά, οι Γάλλοι θεωρούν ότι οι κάτοικοι των χωρών αυτών δεν δύνανται να προστατέψουν επαρκώς τα εδάφη τους ώστε να μην μετατραπούν σε καταφύγια και φυτώρια τρομοκρατών της Αλ Κάιντα, και με το πρόσχημα την καταπολέμηση της τρομοκρατίας η Γαλλία επανέρχεται εκεί δριμύτερη. Η ενίσχυση της επιρροής στα συγκεκριμένα μέρη διαφαίνεται,γι αυτή πάντοτε, ελπιδοφόρα και αποδοτική. Κάποιες παλιότερες, ξεχασμένες και κάπως ξεθωριασμένες σελίδες της ιστορίας, μάλλον αρχίζουν να διαβάζονται καλύτερα τελευταία! Η επανάκαμψη της αποικιοκρατίας, φυσικά, απαιτούσε κάποια αιτία. Η τρομοκρατία ήταν κάτι παραπάνω από καλή αφορμή. Ακόμα και να μην υπήρχε, όμως, έπρεπε με κάθε θυσία να επινοηθεί!