Ερρίκος Φραντζισκάκης

Ένας μύστης της ζωγραφικής

 Aπόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.comκλικ εδώ

Γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1908 και πέθανε 50 χρόνια μετά. Δείγματα της ζωγραφικής, τριάντα με τριανταπέντε λάδια ανιχνεύονται εδώ και εκεί. Μια σειρά από βιτρώ, διακοσμήσεις στο κτίριο του Μποδοσάκη κατά την περίοδο που διετέλεσε εκεί διευθυντής συμπληρώνουν το εικαστικό του έργο. Φταίει η πολυσχιδής, δημιουργική του προσωπικότητα άραγε που τον αποσπούσε από τη ζωγραφική; Είναι αλήθεια πως ένα πλήθος δραστηριοτήτων, πνευματικού κυρίως ενδιαφέροντος απασχόλησαν τον Φραντζισκάκη καθ΄όλη τη διάρκεια του βίου του.

Ποιητής, κατά τη νεότητά του, μελετητής της ζωγραφικής, διδάσκαλος για τις νέες γενιές.Φαίνεται πιθανό πως αυτές οι ασχολίες τον απέσπασαν κατά καιρούς από τη ζωγραφική. Ωστόσο κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί πως ο ζωγράφος παραμέλησε το έργο του, ακόμη και όταν έμοιαζε να αποσπάται από τις ποικίλες πνευματικές του ενασχολήσεις. Η ποίησ η, η φοίτησή του στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ρώμης, όπου και διέμεινε σπουδάζοντας τρία χρόνια κάτω από την οικονομική φροντίδα του Ελευθερίου Βενιζέλου, η απομόνωσή του στον Άθω και άλλες μονές, δεν θα μπορούσαν να αποτρέψουν τον Φραντζισκάκη απ΄το πάθος του για τη ζωγραφική. Ακόμη και το έργο του για τον  Βολονάκη, που τιμήθηκε ως ο πλέον αντιπροσωπευτικός ζωγράφος του 19ου αιώνα ή τα πολύπλευρα ενδιαφέροντά του ως συλλέκτης παλαιών αντικειμένων και πατερικών γραπτών δεν απομάκρυναν τον ζωγράφο απ΄τη φυσική του κλίση. Το ενδιαφέρον του παρέμεινε αμείωτο, αναζητώντας πάντα την ερμηνεία εκείνης της ευλογημένης διαδικασίας που μετατρέπει το πνεύμα σε ιδέα και αντίστροφα.

Είναι γεγονός πως ο Ερρίκος Φραντζισκάκης κατέστρεψε ένα μεγάλο αριθμό έργων του. Εκείνο που μετρούσε πολύ περισσότερο από τη γνώμη του κοινού ήταν η δική του συνείδηση. Ένα πνεύμα διαρκώς σε επαγρύπνηση που τον καθοδηγούσε και τον προστάτευε από τις απλές λύσεις και τον πειρασμό της προχειρότητας. Αυτήν την τελευταία θα την αποστρεφόταν με όλες του τις δυνάμεις καθ΄όλη τη διάρκεια του βίου του. Γενικότερα, λαμβάνοντας υπόψη την προσφορά του Ε. Φ. Στα εικαστικά της Ελλάδας του 20ου αιώνα διαπιστώνει κανείς την διαχρονική και ενεργή του παρουσία σε κάθε είδους, καλλιτεχνική κίνηση που ευθυγραμμιζόταν με τις πνευματικές του πεποιθήσεις. Το 1938, στα πλαίσια αυτής της μοναδικής, πνευματικής προσφοράς, ο Φ. Εκδίδει το περιοδικό Τέχνη σε μια προσπάθεια να αποκωδικοποιήσει την καλλιτεχνική ζωή της χώρας. Η εποχή και οι πολιτικές εξελίξεις που δρούσαν ανασχαιτιστικά σε παρόμοια σχέδια δεν ανέκοψαν τον Φραντζισκάκη. Μερικά χρόνια αργότερα, μαζί με τον φίλο και μαθητή του Πάνο Σπανούδη, εκδίδει ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο Ζωγραφίζοντας. Πρόκειται για ένα εγχειρίδιο της τέχνης του που σκοπό είχε να καταστήσει τη ζωγραφική αντικείμενο ενδιαφέροντος για κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως του πνευματικού του υπόβαθρου ή της σχέσης του με τα εικαστικά. Ο Φραντζισκάκης στόχευε στην κατάργηση κάθε – ισμού που απομονώνει την τέχνη από την πιο φυσική και ανόθευτη κριτική της και την κρατά δέσμια μιας φιλολογικότητας που απομακρύνει αντί να ενώνει τη λαϊκή ζωή με το πνευματικό της βάθος. Ο Ερρίκος Φραντζισκάκης υπήρξε δεινός ερευνητής και μελετητής της ζωγραφικής. Θα μπορούσε με τις ώρες να συνδιαλλέγεται πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Βυζαντινές τεχνοτροπίες, Τιντορέτο, Πανσέληνος, ανθρώπινα σχήματα στη ζωγραφική του παρελθόντος, συνιστούν μερικά μόνο από τα ενδιαφέροντα του ζωγράφου, πάνω στα οποία παρουσίαζε δίχως άχρηστες, κριτικές θεωρήσεις μια εντυπωσιακή ευρυμάθεια.

Με το τέλος των εκδοτικών του εγχειρημάτων επιστρέφει και πάλι στη ζωγραφική του. Όμως τώρα πια (περίοδος μετά το 1940) δεν μονοπωλούν το ενδιαφέρον του τα πορτραίτα αλλά το ανοιχτό πεδίο. Όλα τέθηκαν στην υπηρεσία του τοπίου και τη μελέτη του αττικού φωτός. Ταξιδεύει σε διάφορα μέρη της χώρας. Πήλιο, Εύβοια, Μυτιλήνη. Αποτυπώνει την ελιά, τα απροσδόκητα σχήματά της που αποκτώνται προϊόντος του χρόνου. Θα μπορούσε να περάσει ώρες ολόκληρες κάτω απ΄τη σκιά ενός δέντρου, μόνο και μόνο για να ανιχνεύσει εκείνες τις μοναδικές στιγμές που το φως ενδύεται τη μεταφυσική του, παραλλάζοντας τοπία, ανθρώπους και ιδέες. Ωστόσο παρέμεινε ανικανοποίητος και δεν ήταν λίγα τα έργα του που έπεσαν θύματα  της καταστροφικής εμμονής του για την τελειότητα. Μετά το 1948 και μέχρι το θάνατό του θα διδάξει τους κανόνες και το ήθος της τέχνης του στους νέους. Μαζί με δέκα φίλους θα σχηματίσει την ομάδα Στάθμη, ταξιδεύοντας και παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα των μελετών του στο εξωτερικό. Κάϊρο, Στοκχόλμη, Ρώμη αποτελούν μερικούς μόνο από τους προορισμούς του Φραντζισκάκη και της ομάδας του.

Ο θάνατός του αποτέλεσε μια σκληρή δοκιμασία για τους φίλους και τους θαυμαστές του. Όμως είχε κατορθώσει να εντυπωθεί για πάντα στην καρδιά τους ως ένας ακούραστος τεχνίτης και θαυμάσιος συνομιλητής που ωστόσο μπορούσε να υπερβάλει προκειμένου να υπερασπιστεί τις ιδέες του. Υπήρξε ανέκαθαν ένας Ελληνιστής, ένας που αγάπησε και υπηρέτησε το ελληνικό πνεύμα σε όλη τη διάρκεια του έντονου και σύντομου βίου του. Λάτρης της ιταλικής Αναγέννησης, ανήμπορος να ζήσει δίχως μέτρο αισθητικό και ανθρώπινη παρουσία. Ενθουσιώδης δάσκαλος αφοσιωμένος στη μετάδοση εκείνου του ενεργητικού οράματος που ανανεώνει την τέχνη και το ανθρώπινο ενδιαφέρον. Τα λιγοστά του έργα μοιάζουν με προσευχή. Με μια παράκληση στους ουρανούς.

[i]     Το κείμενο μεταφράστηκε από τον εικαστικό κατάλογο του “Ζυγού” του 1984. Συγγραφέας του, ο Φραντζής Φραντζισκάκης, δημοσιογράφος και ιδρυτής του καταλόγου.