Paris Review, Borges / Α΄Μέρος

 “Όλη η λογοτεχνία

υπήρξε ένα έργο

αυτοβιογραφικό”

Μπόρχες

 

 Aπόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.comκλικ εδώ

Μεταφρασμένο το πρώτο μέρος της συνέντευξης του Μπόρχες στο γαλλικό περιοδικό και τον Roland Christ τον χειμώνα του ΄67

 

Η συνέντευξη αυτή αντλήθηκε από το διαθέσιμο και μοναδικό σε αξία αρχείο του περιοδικού Paris Review. Μια εκτενής αρθρογραφία γύρω από τις τέχνες, τα πρόσωπα και τα ρεύματα του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα περιλαμβάνεται στο ηλεκτρονικό αρχείο του έγκριτου περιοδικού. Ταυτίζοντας τον χαρακτήρα του με τη θρυλική, γαλλική πρωτεύουσα το περιοδικό υπήρξε δέκτης όλων των νέων τάσεων. Δέκτης και ταυτόχρονα πομπός των ευλογημένων στρεβλώσεων που συμβαίνουν όταν η τέχνη ανακαλύπτει επιτέλους τον ίδιο της τον εαυτό. Το Παρίσι της ελευθερίας, της αντίστασης, της δημοκρατίας, του Ρεμπώ και του Μοντιλιάνι, η πόλη που σώζεται στη φωνή της Πιαφ χρονολογείται στο περιοδικό. Προτάσεις, κριτικές, διεθνείς ορίζοντες για το Paris Review που έχει την τύχη να στέκει στο προσκήνιο του δυτικού πολιτισμού. Μ΄άλλα λόγια, ένα τέτοιο ευεργέτημα όπως η διάθεση αυτού του μυθικού υλικού στο παράλληλο, διαδικτυακό μας σύμπαν -ίσως αυτή θα μπορούσε ν΄αποτελέσει μια τέταρτη διάσταση, αν δεν οικειοποιείται ήδη τον όρο – συνιστά μια ευλογημένη συνδρομή της τεχνολογίας στο βίωμα αυτού του κόσμου.

[Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες δεν χρειάζεται συστάσεις. Αποτελεί μια μορφή ορόσημο για την παγκόσμια λογοτεχνία. Πεζογράφος, ποιητής, δοκιμιογράφος, ονειροπόλος, μοναχικός ο Αργεντίνος συγγραφέας αφιερώνει τον εκτενή του βίο στη μελέτη της ανθρώπινης μνήμης. Ένα ευρύτατο, γνωστικό υλικό, διαρκώς αθροιζόμενο και μια συγκλονιστική, μυθοπλαστική ικανότητα, διαμορφωμένη κάτω απ΄το πρίσμα του μαγικού ρεαλισμού, των παραδείσιων οραμάτων αυτού του αθεράπευτα, νέου κόσμου συνθέτουν τα θεμελιώδη στοιχεία της λογοτεχνικότητάς του. Το φάσμα του κυμαίνεται από τις μυστηριακές σάγκες ως την καρδιά των τροπικών του κόσμων. Σήμερα στην Βενετία, το Παλέρμο και αλλού φτιάχνονται λαβύρινθοι προς τιμήν του ονόματός του.Οι σκανδιναβικοί λαοί, το Μπουένος Άιρες, οι τίμιοι άνθρωποι του λιμανιού, της Μπόκα αποτέλεσαν το αντικείμενό του.ής Βιβλιοθήκης της αργεντίνικης πρωτεύουσας ο Μπόρχες ταύτισε τη ζωή του με τη γνώση που σώζεται, που ενδυναμώνεται με τη γνώση του παρελθόντος, μεταγράφοντας την ιστορία σε μια νέα απόσταση.Απασχολήθηκε ως βιβλιοθηκονόμος, εξέδωσε λογοτεχνικά έντυπα και πολέμησε για αυτά. Πολύ αργότερα θα αναλάβει διευθυνής της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Μπουένος Άιρες.Παθιασμένος αναγνώστης, δεν έπαψε να ζητά να του διαβαστούν τ΄αποσπάσματα που ονειρευόταν. Επέστρεφε πάντα στην καρδιά των καλών ανέμων, έγραφε και εκείνος πάνω στα πλατιά φύλλα της αγαύης.]

Τίποτε καινούριο δεν έρχεται να προσθέσει ετούτη η δημοσίευση αποσπασμάτων της συνέντευξης που παραχώρησε το 1967 στον ….. ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, κατά κόσμον Τζώρτζης. Τίποτε περισσότερο,  για τα χρόνια της νεότητας που ξεθώριασαν.Κάθε αναφορά στο έργο του Μπόρχες ή την ίδια του τη βιογραφία, δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει μια ειδική και βασική αναφορά στην αφορμή που έδωσε ο συγγραφέας για ανανέωση. Καθώς και σ’ εκείνες τις ευρηματικές μεταστροφές των στίχων του όταν παίζει παιχνίδια μες στους καλούς ανέμους.

[Η συνέντευξη δόθηκε από τον Μ. Τον Ιούλιο του 1966 στο γραφείο του συγγραφέα ως διευθυντού της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το δωμάτιο ονομαζόταν Μπουένος Άιρες και δεν αποτελούσε πραγματικό γραφείο αλλά μια μια μεγάλη, κυκλική, ψηλοτάβανη αίθουσα μες στην καρδιά του μεγάρου. Στους τοίχους, τόσο ψηλά τοποθετημένα ώστε να διαβάζονται βρίσκονται αναμνηστικά από λογοτεχνικές απονομές και θαυμάσιες εκδηλώσεις. Πάνω ακριβώς από το τζάκι έχει τοποθετηθεί ένα μεγάλο πορτραίτο. Ρώτησα την γραμματέα του, την δεσποινίδα Susana Quinteros. Τίποτε σημαντικό, αποκρίθηκε εκείνη, αντίγραφο κάποιου έργου και μεμιάς έλαμψε το βασικό, θεματικό υλικό του ίδιου του Μπόρχες. Ο υπόλοιπος χώρος ήταν διακοσμημένος με χαλκογραφίες, αναπαραγωγές του Piranesi. Όλα τα βιβλία είναι τοποθετημένα στα ράφια με την ίδια, αυστηρή σειρά. Ο κύριος Μπόρχες ψηλαφίζει το μέγεθος, αντιλαμβάνεται από μνήμης τη θέση του και έτσι η τυφλότητα δεν τον εμποδίζει. Τα λεξικά, για παράδειγμα βρίσκονται όλα μαζί. Ανάμεσά τους ένα συλλεκτικό, σχεδόν κατεστραμμένο λεξικό της αγγλικής γλώσσας και ένα ανάλογης αξίας, αγγλο- σαξωνικό. Θεολογία, φιλοσοφία, λογοτεχνία, ιστορία. Το πεδίο του κυρίου Μπόρχες είναι ευρύτατο, τόσο σε θέματα όσο και εγχειρίδια σπάνιας αξίας και διαθεσιμότητας.]

Κάπως έτσι o Roland Christ μεταφέρει την ατμόσφαιρα μιας σπάνιας συνάντησης με το σύγχρονο ανάλογο του δικού μας Ομήρου.

Γράφει για τις συνήθειές του. Πως αργά τ΄απόγευμα ο ποιητής φτάνει στην βιβλιοθήκη όπου υπαγορεύει επιστολές και στίχους στην δεσποινίδα Quinteros που τα δακτυλογραφεί και τα διαβάζει αδιάκοπα ως τη στιγμή που θα νιώσε μια κάποια ικανοποίηση. Όταν γυρεύει τη μοναξιά της σκέψης του, αυτός, το γκριζομάλλιμο παιδί, ένα ανθρώπινο ανάλογο του αιώνα μας, βαδίζει δίχως σκοπό στους δρόμους. Διαβαίνει τις ατέλειωτες γειτονιές του Μπουένος Άιρες, διασταυρώνεται δίχως να το γνωρίζει με τους καλούς και τίμιους λιμανίσιους, στην Μπόκα και αλλού χάνεται στους δρόμους για το τίποτε, υδατογραφώντας μια περίφημη πολιτεία.

Ζει έξω απ΄τον κόσμο, συμπληρώνει ο Christ. Έχοντας αποσυρθεί, προϊόντος της τύφλωσής του που ουδόλως απομείωσε την αυτάρκειά του ή την υψηλή φιλοδοξία του έργου του, κράτησε κρυμένες τις απαντήσεις που αφορούσαν στο πιο ενδιαφέρον απ΄τα μυστήρια που τον περιβάλλουν. Ο εαυτός του παρέμεινε ανεξιχνίαστος, απροσπέλαστος ακόμη και από τους πιο δεινούς μελετητές του έργου του και οι οποίοι όχι μόνο δεν έλειψαν τα τελευταία σαράντα χρόνια, μα εξακολουθούν να αναζητούν στο αισθητό και το μεταφυσικό όρους ενός σύμπαντος πραγματικού.

Ι

Δεν διαφωνείτε για την μαγνητοφώνηση;

Β

Όχι, όχι καθόλου. Φτιάξτε τον εξοπλισμό σας. Αυτές οι μηχανές, δεν το κρύβω, μου προκαλούν μια ορισμένη αμηχανία, δεν λέω αλλά θα δοκιμάσω να μιλήσω αδιαφορώντας πλήρως γι΄αυτά. Πες μου, από πού κατάγεσαι;

Ι

Ζω στην Νέα Υόρκη.

Β

Α, Νέα Υόρκη. Βρέθηκα κάποτε εκεί. Και μάλιστα το ευχαριστήθηκα. Είπα στον εαυτό μου πως η επίσκεψή μου εκεί ήταν ένα κατόρθωμα προσωπικό. Πως γι΄αυτόν τον κόσμο θα φτιάξω τα τραγούδια μου.

Ι

Εννοείται τους τοίχους, τους ουρανοξύστες, το πλήθος των δρόμων;

Β

 Ναι, ακριβώς. Αφέθηκα στους δρόμους -5η Λεωφόρος- κάποτε χάθηκα μα οι άνθρωποι εκεί είστε πάντα ευγενικοί. Θυμάμαι ν΄απαντώ ένα πλήθος ερωτήσεων για τη δουλειά μου  διατυπωμένο από  ψηλούς, ντροπαλούς άνδρες. Στο Τέξας με προειδοποίησαν για την πόλη σας, μα την βρήκα έκτακτη. Έτοιμος;

Ι

Ναι, ήδη μαγνητοφωνώ.

Β

Προτού ξεκινήσουμε, δώστε μου μια ιδέα των ερωτήσεων.

Ι

Αφορούν κατ΄αποκλειστικότητα το έργο σας και τους Βρετανούς λογοτέχνες που ερέθισαν κατά καιρούς το ενδιαφέρον σας.

Β

Αν είναι έτσι καλώς. Διότι αν οι ερωτήσεις αφορούσαν τους σύγχρονους λογοτέχνες τότε οι γνώσεις μου θα αποδεικνύοντας ελλειπείς. Τα τελευταία επτά χρόνια κάνω ότι μπορώ για να αποκωδικοποιήσω αρχαία αγγλικά και νορβηγικά. Υπό κανονικές συνθήκες κάτι τέτοιο προϋποθέτει αρκετό δρόμο για έναν Αργεντίνο, δεν νομίζετε; Μα αν πρέπει να μιλήσω για πράγματα που…

Ι

Επιλέξτε εσείς.

Β

Καλύτερα όχι

Ι

Τι σας οδήγησε να ερευνήσετε σε βάθος τις γλώσσες που ήδη αναφέρατε;

B

Το ενδιαφέρον μου κέντρισε το σχήμα της μεταφοράς.  Ήταν σε κάποιο βιβλίο, νομίζω στην Ιστορία της Αγγλικής λογοτεχνίας του Andrew Lang που διάβασα πρώτη φορά για τις μεταφορές των ποιημάτων της αρχαίας αγγλικής και νορβηγικής. Έπειτα ακολούθησα σχετικές σπουδές. Τώρα πια, μετά από χρόνια μελέτης έχω χάσει το αρχικό μου ενδιαφέρον. Ξέρω πια καλά πως η μεταφορά υπήρξε μια αδυναμία της σάρκας των ίδιων των ποιητών, τουλάχιστον των Άγγλων.

 

Ι

Μιλάτε για τις δυσκολίες στην αναπαραγωγή τους, στην απόδωση του νοήματος;

 

Β

Ακριβώς. Να τις επαναλάβεις, να τις χρησιμοποιήσεις ξανά και ξανά, ερμηνεύοντας το ύφος, τη στόχευσή τους. Για παράδειγμα θα μπορούσε κανείς να πει ο δρόμος της φάλαινας αντί για θάλασσα. Έτσι και εγώ αποφάσισα πως θα έπαυα πια να τις χρησιμοποιώ. Στο μεταξύ είχα ήδη ξεκινήσει τις γλωσσικές μου σπουδές και είχα στ΄αλήθεια παθιαστεί μαζί τους. Είχα ήδη σχηματίσει έναν κύκλο μαθητών, έξι ή επτά και μελετούσαμε καθημερινά. Εργαζόμαστε πάνω στα πιο καίρια σημεία μιας σειράς έργων[i], ενώ ήδη είχαμε εισέλθει στην ανάλυση της παλιάς πρόζας. Έχουμε ξεκινήσει τ΄αρχαία Νορβηγικά που παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες με το προηγούμενο θέμα, εννοώντας πως μια λεξικογραφική ανάλυση θα επιβεβαίωνε το συσχετισμό τους, ένα είδος κοινής καταγωγής. Θα σας έλεγα πως τ΄αρχαία Αγγλικά  βρίσκονται στα μισά του δρόμου που συνδέει τα γερμανικά με τις σκανδιναβικές γλώσσες.

 

Ι

Η επική ποίηση άσκησε στο έργο σας μια πρωτοφανή γοητεία, έτσι δεν είναι;

 

Β

Αυτό είναι αλήθεια. Για παράδειγμα σκεφτείτε πόσους πηγαίνουν στους κινηματογράφους, πόσοι κλαίνε με μια σκηνή ή μια ταινία. Αυτό συνέβαινε πάντα. Έχει συμβεί ακόμη και σε μένα. Ωστόσο δεν έχω συγκινηθεί ποτέ με τα ζοφερά θέματα ή τα παθιασμένα επεισόδια. Όμως αν τύχαινε να ξαναδώ τα πρώτα gangster film του Joseph von Sternberg που τίποτε επικό δεν διαθέτουν πέρα από εγκληματίες της πόλεως του Σικάγο που πεθαίνουν γενναία τα μάτια μου θα γέμιζαν από δάκρυα. Η επική ποίηση ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία μου περισσότερα από ότι η λυρική ή οι ελεγείες. Ίσως η αιτία να είναι το στρατιωτικό, οικογενειακό υπόβαθρο. Ο παππούς μου, Συνταγματάρχης  Francisco Borges Lafinur, πολέμησε στα σύνορα τους Ινδιάνους και πέθανε τον καιρό της επανάστασης. Ο προπάππους μου, συνταγματάρχης Suarez οδήγησε κάποτε μια περουβιανή ίλη στη νίκη, κόντρα στα στρατεύματα των Ισπανών. Ένας άλλος θείος μου πολέμησε στη φρουρά του San Martin. Οπότε καταλαβαίνετε τι εννοώ. Βεβαίως υπήρξαν και άσχημα παραδείγματα αυτής της ιδιότυπης, οικογενειακής παράδοσης. Κάποια αδερφή της προγιαγιάς μου στάθηκε κάποτε στο πλευρό του Rosas. Και δεν μπορώ σε καμιά περίπτωση να ισχυριστώ πως μια τέτοια σχέση θα μπορούσε να με κάνει να αισθάνομαι περήφανος από τη στιγμή που αναγνωρίζω στο πρόσωπο του Rosas κάτι αντίστοιχο του Peron τον καιρό της δόξας του. Όπως και να΄χει, όλα τούτα με δίδαξαν την αργεντίνικη ιστορία και ακόμη την ιδέα πως ο άνθρωπος πρέπει να ζει γενναίος, έτσι δεν είναι;

 

Ι

Ωστόσο, οι χαρακτήρες των έργων σας, αυτοί που αναγνωρίζετε ως επικούς, -οι εγκληματίες για παράδειγμα των φιλμ που αναφέρατε προηγουμένως δεν εκλαμβάνονται ως κλασσικά παραδείγματα του επικού στοιχείου. Εκτός και αν κατορθώνετε μες σ΄αυτές τις περιπτώσεις ν΄ανακαλύψετε αυτό το υλικό.

 

Β

Ίσως κάτι κατώτερο μα επικό, δεν νομίζετε;

 

 

Ι

Πιστεύετε πως απ΄τη στιγμή που το επικό στοιχείο δεν μοιάζει συμβατό με τον κόσμο μας θα έπρεπε να μιμηθούμε το είδος που προσδίδετε στους ηρωές σας;

 

Β

Νομίζω πως τόσο η επική ποίηση όσο και η γενικότερη λογοτεχνία, αν εξαιρέσουμε βεβαίως συγγραφείς όπως ο T. E. Lawrence και ποιητές όπως ο Kipling  αποτελεί την ειδίκευση της τέχνης που μας διέσωσε, μας προστάτευσε έναντι των δυτικών.

 

Ι

Κάπου διάβασα πως έχετε δει αρκετές φορές το μιούζικαλ West Side Story.

 

Β

Όντως. Βέβαια το συγκεκριμένο έργο δεν χαρακτηρίζεται από τα πιο παραδοσιακά μέτρα της αμερικανικής παράδοσης.

 

Ι

Όμως για σας σ΄αυτό  υφίστανται οι ποιοτικοί συσχετισμοί του επικού.

 

Β

Τολμώ να συμφωνήσω μαζί σας. Υποθέτω πως έτσι είναι στ΄αλήθεια. Κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα, η επική ποίηση ως είδος και δημιουργία διασώθηκε εξολοκλήρου στα στούντιο της αμερικανικής, κινηματογραφικής βιομηχανίας. Όταν επισκέφτηκα το Παρίσι, ένιωσα πως ήθελα να σοκάρω, να προκαλέσω τους ανθρώπους και έτσι όταν μου απηύθυναν το ερώτημα για το είδος του κινηματογράφου που αγαπώ περισσότερο επέλεξα ευγενικά να απαντήσω, τα western. Αν και Γάλλοι οι περισσότεροι συμφώνησαν απολύτως μαζί μου. “Και βέβαια παρακολουθούμε φιλμ όπως το Χιροσίμα αγάπη μου, στηριζόμενοι σε ένα είδος σιωπηρού καθήκοντος. Μα όταν επιθυμούμε να διασκεδάσουμε με την ψυχή μας, τότε παρακολουθούμε δίχως αμφιβολία τα αμερικάνικα φιλμ.

Ι

H Λογοτεχνικότητα, αποτελεί για σας ένα ζήτημα πιο ενδιαφέρον απ΄ότι οι τεχνικοί όροι;

Β

Γνωρίζω τόσο λίγα για το τεχνικό κομμάτι μιας ταινίας.

 

Ι

Θα΄θελα να μιλήσουμε για το δικό σας, μυθιστορηματικό έργο. Κάποτε διάβασα πως δηλώνατε εξαιρετικά απρόθυμος να ξεκινήσετε τη συγγραφή ιστοριών.

 

Β

Ήμουν νέος, πίστεψα πως άνηκα στις τάξεις των ποιητών. Θεώρησα πως αν έγραφα μια απ΄τις ιστορίες μου, τότε ίσως να εξέθετα τον εαυτό μου σ΄απαγορευμένα εδάφη. Ύστερα, εκείνη την εποχή είχα ένα σοβαρό ατύχημα. Μπορείτε να νιώσετε την ουλή. Αν αγγίξετε το κεφάλι μου εδώ ακριβώς, θα αισθανθείτε όλα αυτά τα βουνά από σημάδια.Παρέμεινα ένα δεκαπενθήμερο στο νοσοκομείο. Με βασάνισαν εφιάλτες, υπέφερα από τις αϋπνίες. Αργότερα μου αποκάλυψαν πως ήμουν καταδικασμένος για θάνατο και ανακουφισμένοι επιβεβαίωσαν την επιτυχία της επέμβασης. Άρχισα να τρέμω για την διανοητική μου ισορροπία. Ίσως δεν μπορέσω να γράψω ξανά Πράγμα που δεν θα σήμαινε πρακτικά τίποτε και για κανέναν.. Όχι τόσο εξαιτίας κάποιας προσωπικής έπαρσης, αλλά διότι γνωρίζω πως δεν  τα πηγαίνω καλά με τη γραφή. Στο τέλος δοκίμασα να γράφω ένα άρθρο ή ένα ποίημα. Συλλογίστηκα την ποίηση και τα πεζά που ήδη έχω γράψει. Αν δεν μπορώ να γράψω τότε δεν υπάρχω. Έγραψα μια μικρή, μια σύντομη ιστορία με τίτλο “Hombra de la esquina rosadda.” Αγαπήθηκε γρήγορα. Ένιωσα μεγάλη ανακούφιση. Αν δεν ήταν εκείνο το χτύπημα ίσως να μην χρειαζόταν ποτέ να ασχοληθώ με τις μικρές ιστορίες.

Κοσμοπολίτης περισσότερο από ανάγκη παρά από επιλογή, μια και εξόχως στατικός θα παραμείνει μες στα κλειστά σύνορα του κόσμου του, ανένδοτος να εντρυφήσει στον κόσμο που μεταβάλλεται. Επηρεασμένος από τον Νίτσε, τον Γουίτμαν, τον πρώιμο μοντερνισμό του μεσοπολέμου, τη λαϊκή ιστορία του Μπουένος Άιρες και τους ανθρώπους του, τον Καρλάιλ και τον Σοπενχάουερ, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες συνιστά εκείνο το μοναδικό είδος πνευματικού ανθρώπου που παρέμεινε διαρκώς στις εκβολές των πολυποίκιλων, πνευματικών ρευμάτων καθώς και των νέων, καλλιτεχνικών τάσεων που γεννούσε η πολυμήχανη μα γηραιά και παρηκμασμένη Ευρώπη. Ελεύθερος από πεποίθηση, ονειροπόλος, τραυματισμένος βάνυασα από την προσωπική του μοίρα και καταδικασμένος στο σκοτάδι της τύφλωσής του αυτός ο ανεπανάληπτος δημιουργός του 20ου αιώνα επανέρχεται διαρκώς προβάλοντας την αιρετική του πεζογραφία ως ένα άφταστο δείγμα του μαγικού ρεαλισμού. Μιας τάσης που γεννήθηκε στους τροπικούς για να ανανεώσει ριζικά ολόκληρη τη μεταπολεμική, ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Μπορεί κανείς να τον αναζητήσει στα Φύλλα του Γουίτμαν ή στις χαλκογραφίες του Piranesi. Ίσως κατορθώσει ακόμη να τον διακρίνει μες στις αίθουσες των κατόπτρων, βλοσυρό, σχεδόν μεταφυσικό να υπαγορεύει μια απέραντη σειρά φανταστικών όντων.

Ο Μπόρχες , λέγεται πως δίχως την Ευρώπη θα υπήρξε λιγότερο οικουμενικός και ίσως λιγότερο Αργεντίνος. Πέρα όμως από κάθε αφορισμό που γεννά το ίδιο του το έργο, αυτός ο παράξενος Όμηρος της σύγχρονης λογοτεχνίας, ήταν εξαρχής καταδικασμένος να μοιραστεί στον κόσμο των ανθρώπων, να κοινωνηθεί και να μεταγγίσει με τη σειρά του την ευλογημένη ζωντάνια και το σφρίγος που η ιστορία στέρησε από τον γκριζομάλλικο πια, παλιό αιώνα.

Η μετάφραση της συνέντευξης του Μπόρχες έρχεται ως αφετηρία ενός πολύπλευρου αφιερώματος των 24 γραμμάτων, γύρω από το έργο και τις επιρροές του σημαντικού, Αργεντίνου συγγραφέα. Μια γνωριμία με τον άνθρωπο Μπόρχες καθίσταται αναγκαία, προκειμένου να ανιχνευτούν από πρώτο χέρι οι επιδράσεις που δέχτηκε το έργο του.  Μυθολογία, ερωτισμός, τουρισμός, τοπικά χρώματα, προφητικά όνειρα, φριχτές δολοφονίες και μορφές πατριαρχικές του πνεύματος όπως ο δον Ισίδρο Παρόδι, όνειρα για ζωές από άλλους κόσμους και πραγματικότητα. Μόνο περιφραστικά θα μπορούσε κανείς να συνοψίσει τους νέους κόσμους που προτείνει ο Μπόρχες, αλλά και εκείνους τους παλιούς που τους ανανεώνει με την ιδιότυπη, λογοτεχνική του αυτοβιογραφία.

[i]                       Beowulf, the Finnsburg Fragment, and The Dream of the Rood