Λαογραφία
Καγκελάρης χορός
γ
ράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος. Δρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω –Μουσικολόγου.
ράφει ο Δημήτρης Σταθακόπουλος. Δρα κοινωνιολογίας της ιστορίας και πολιτισμού (οθωμανικής περιόδου) Παντείου Πανεπιστημίου, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω –Μουσικολόγου.Η είδηση: ” Τον παραδοσιακό χορό Καγκελάρι ή Καγκελάρη που χορευόταν επί Τουρκοκρατίας, χόρεψε σε πανηγύρι στο χωριό του ο Αλέξης Τσίπρας” .
– Ο εν λόγω Καγκελάρης χορός, δεν πρέπει να συγχέεται με το συνώνυμο Συρτοκαλαματιανό Καγκέλι της Ανατολικής Ρούμελης, ή άλλων αρβ ανιτοχωρίων όπου είναι ιδιαίτερα αγαπητός ( π.χ: τα τραγούδια : στα Ρίτσα, Κοντούλα , ή και τα καγκέλια του Γκορίτσα και της Γ.Τσαμπά )
– Ο Ηπειρώτικος Καγκελάρης, χορεύεται χωρίς όργανα , σε αντιφωνία ανδρών – γυναικών , σε ηλικιακή διάταξη, σε ρυθμό αντίσπαστο: U_ , _U ( βλ. φωτο 1 ) και μάλιστα πάνω σε συγκεκριμένο τραγούδι: ” Τέτοια ώρα ήταν εψές, τέτοια και παρά-προψές, στο χορό μωρέ μάτια μου, στο χορό που χόρευαν
στο χορό που χόρευαν όλ’ αγόρια και παιδιά, όλ’ αγόρια και παιδιά και κορίτσια ανύπαντρα, που ‘χουν κόκκινες ποδιές, πράσινες και γαλανές. -Καγκελάρ’ μωρέ μάτια μου, καγκελάρη του χορού.
Καγκελάρη του χορού, κάντο δίπλα το χορό, κάνε δίπλα το χορό, διπλοκαγκελίσματα.Και στη μέση του χορού κάθεται χρυσός αϊτός
κάθεται χρυσός αϊτός και τροχάει τα νύχια του και τροχάει τα νύχια του, τις χρυσές φτερούγες του. Καγκελάρη του χορού, κάνε δίπλα το χορό κάνε δίπλα το χορό, τριτοκαγκελίσματα.”
– Λέγεται κα
ι χορεύεται συχνά, σε μεγάλα πανηγύρια , όπως της Πασχαλιάς ή του 15Αύγουστου, ως “δέσιμο/ένωση” της κοινότητας και συχνότατη εξαγγελία αρραβώνα ή γάμου (σημ.: οι γάμοι συνηθίζονταν να γίνονται με τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές ).
– Υπάρχει σύγχυση αναφορικά με την ετυμολογία του ονόματός του , καθώς και την ιστορία του.
Συνήθως λένε πως σχετίζεται με το “Κάγκελο” ( κιγκλίδωμα ) και πως ήταν “συνωμοτικός χορός”, ανταλλαγής πληροφοριών επί τουρκοκρατίας ( sic ).
– Η παραπάνω εξήγηση είναι απλοϊκή και λίγο “αστικός μύθος”, που διαιωνίζεται από τον έναν στον άλλο, χωρίς ανάλυση.
Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά:
1) Η λέξη Κάγκελο, προέρχεται από τα καφασωτά πλέγματα, στα Ρωμαϊκά δικαστήρια, ονόματι cancelli ( κάντσελλοι ), τα οποία χώριζαν το δικαστή από το ακροατήριο. Ο αγγελιοφόρος ( κλητήρας ), μεταξύ δικαστή και διαδίκων, δικηγόρων και ακροατηρίου, που μεταβίβαζε έγγραφα, αποδεικτικά στοιχεία κ.λ.π, λεγόταν cancellarius ( καγκελλάριος ή καγκελάριος).
– Επομένως κατά την εκδοχή αυτή, Καγκελάρης του χορού, ή Μπαϊραχτάρης/σημαιοφόρος ( από το οθωμανοπερσικό bayrak= σημαία), είναι ο πρωτοχορευτής που κρατούσε σημαία ( βλ. φωτο 2 ) και ανήγγειλε την έναρξη του γλεντιού και συνήθως τα “συγχαρίκια” του αρραβώνα ή γάμου ( σύνηθες σήμερα στους Σαρακατσάνικους γάμους και όχι μόνον ) και από τον Κ-αγ(γ)ελάρη / Καγκελάρη, πρωτοχορευτή αγγελιοφόρο, πήρε τ’ όνομα ο χορός.
2) Κατ’ άλλη εκδοχή, αλλά ανετυμολόγητη, Καγγέλι/καγκέλι σημαίνει “στροφή/γύρισμα/ δίπλα/ διπλάρωμα” και σχετίζεται με τα βήματα του αρχαίου και πανελληνίως γνωστού αντίσπαστου ρυθμού : U_ , _U ( βλ. φωτο 1 ) με τις πολλές δίπλες, διπλώματα, διπλαρίσματα και το στίχο: ” κάνε δίπλα το χορό, διπλοκαγκελίσματα” , τέλος
3) Στ’ αρβανίτικα , όπου ο εν λόγω χορός είναι πολύ αγαπητός, gjel ( γκέλ ) , σημαίνει “Κόκορας”, με πιθανότητα να πήρε το όνομά του από μίμηση κινήσεων , βημάτων Κόκορα !!!
– Εν κατακλείδι: Ο χορός δεν πήρε τ’ όνομά του από τα Κάγκελα/Κιγκλιδώματα , ενώ δεν νομίζω να συνωμοτούσαν οι χορευτές κατά των Οθωμανών την ώρα του χορού !!!
Το ότι η σύναξη της Κοινότητας, επ’ αφορμή του γλεντιού και το δέσιμο του χορού, τους ένωνε, κάνοντας και συζητήσεις, είναι λογικό, αλλά κυρίως έλυναν εσωτερικά θέματα της κοινότητας, εμπορικά, συμφωνίες, όπως και συμπεθεριάσματα , δεν αποφάσιζαν έτσι τις επαναστάσεις !!!
– Ο εν λόγω Καγκελάρης χορός, δεν πρέπει να συγχέεται με το συνώνυμο Συρτοκαλαματιανό Καγκέλι της Ανατολικής Ρούμελης, ή άλλων αρβ ανιτοχωρίων όπου είναι ιδιαίτερα αγαπητός ( π.χ: τα τραγούδια : στα Ρίτσα, Κοντούλα , ή και τα καγκέλια του Γκορίτσα και της Γ.Τσαμπά )
– Ο Ηπειρώτικος Καγκελάρης, χορεύεται χωρίς όργανα , σε αντιφωνία ανδρών – γυναικών , σε ηλικιακή διάταξη, σε ρυθμό αντίσπαστο: U_ , _U ( βλ. φωτο 1 ) και μάλιστα πάνω σε συγκεκριμένο τραγούδι: ” Τέτοια ώρα ήταν εψές, τέτοια και παρά-προψές, στο χορό μωρέ μάτια μου, στο χορό που χόρευαν
στο χορό που χόρευαν όλ’ αγόρια και παιδιά, όλ’ αγόρια και παιδιά και κορίτσια ανύπαντρα, που ‘χουν κόκκινες ποδιές, πράσινες και γαλανές. -Καγκελάρ’ μωρέ μάτια μου, καγκελάρη του χορού.
Καγκελάρη του χορού, κάντο δίπλα το χορό, κάνε δίπλα το χορό, διπλοκαγκελίσματα.Και στη μέση του χορού κάθεται χρυσός αϊτός
κάθεται χρυσός αϊτός και τροχάει τα νύχια του και τροχάει τα νύχια του, τις χρυσές φτερούγες του. Καγκελάρη του χορού, κάνε δίπλα το χορό κάνε δίπλα το χορό, τριτοκαγκελίσματα.”
– Λέγεται κα
ι χορεύεται συχνά, σε μεγάλα πανηγύρια , όπως της Πασχαλιάς ή του 15Αύγουστου, ως “δέσιμο/ένωση” της κοινότητας και συχνότατη εξαγγελία αρραβώνα ή γάμου (σημ.: οι γάμοι συνηθίζονταν να γίνονται με τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές ).– Υπάρχει σύγχυση αναφορικά με την ετυμολογία του ονόματός του , καθώς και την ιστορία του.
Συνήθως λένε πως σχετίζεται με το “Κάγκελο” ( κιγκλίδωμα ) και πως ήταν “συνωμοτικός χορός”, ανταλλαγής πληροφοριών επί τουρκοκρατίας ( sic ).
– Η παραπάνω εξήγηση είναι απλοϊκή και λίγο “αστικός μύθος”, που διαιωνίζεται από τον έναν στον άλλο, χωρίς ανάλυση.
Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά:
1) Η λέξη Κάγκελο, προέρχεται από τα καφασωτά πλέγματα, στα Ρωμαϊκά δικαστήρια, ονόματι cancelli ( κάντσελλοι ), τα οποία χώριζαν το δικαστή από το ακροατήριο. Ο αγγελιοφόρος ( κλητήρας ), μεταξύ δικαστή και διαδίκων, δικηγόρων και ακροατηρίου, που μεταβίβαζε έγγραφα, αποδεικτικά στοιχεία κ.λ.π, λεγόταν cancellarius ( καγκελλάριος ή καγκελάριος).
– Επομένως κατά την εκδοχή αυτή, Καγκελάρης του χορού, ή Μπαϊραχτάρης/σημαιοφόρος ( από το οθωμανοπερσικό bayrak= σημαία), είναι ο πρωτοχορευτής που κρατούσε σημαία ( βλ. φωτο 2 ) και ανήγγειλε την έναρξη του γλεντιού και συνήθως τα “συγχαρίκια” του αρραβώνα ή γάμου ( σύνηθες σήμερα στους Σαρακατσάνικους γάμους και όχι μόνον ) και από τον Κ-αγ(γ)ελάρη / Καγκελάρη, πρωτοχορευτή αγγελιοφόρο, πήρε τ’ όνομα ο χορός.
2) Κατ’ άλλη εκδοχή, αλλά ανετυμολόγητη, Καγγέλι/καγκέλι σημαίνει “στροφή/γύρισμα/ δίπλα/ διπλάρωμα” και σχετίζεται με τα βήματα του αρχαίου και πανελληνίως γνωστού αντίσπαστου ρυθμού : U_ , _U ( βλ. φωτο 1 ) με τις πολλές δίπλες, διπλώματα, διπλαρίσματα και το στίχο: ” κάνε δίπλα το χορό, διπλοκαγκελίσματα” , τέλος
3) Στ’ αρβανίτικα , όπου ο εν λόγω χορός είναι πολύ αγαπητός, gjel ( γκέλ ) , σημαίνει “Κόκορας”, με πιθανότητα να πήρε το όνομά του από μίμηση κινήσεων , βημάτων Κόκορα !!!
– Εν κατακλείδι: Ο χορός δεν πήρε τ’ όνομά του από τα Κάγκελα/Κιγκλιδώματα , ενώ δεν νομίζω να συνωμοτούσαν οι χορευτές κατά των Οθωμανών την ώρα του χορού !!!
Το ότι η σύναξη της Κοινότητας, επ’ αφορμή του γλεντιού και το δέσιμο του χορού, τους ένωνε, κάνοντας και συζητήσεις, είναι λογικό, αλλά κυρίως έλυναν εσωτερικά θέματα της κοινότητας, εμπορικά, συμφωνίες, όπως και συμπεθεριάσματα , δεν αποφάσιζαν έτσι τις επαναστάσεις !!!
Σημ. * Οι φωτογραφίες έχουν αντληθεί από το διαδίκτυο και είναι μόνον προς απλή θέαση και πληροφόρηση των αναγνωστών , άνευ δικαιωμάτων του συντάκτη και του 24grammata.com
Η βασική βιβλιογραφία είναι από το βιβλίο του Αλκη Ράπτη : “Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού χορού”, καθώς και προσωπικές απόψεις και έρευνα του συντάκτη