Το δάκρυ και ο ερωτισμός της Μεγάλης Παρασκευής

28-4-2016

Η Μεγάλη Παρασκευή έφτασε. 

Με τους θερμούς χαιρετισμούς και τις ευχές μου, οπουδήποτε στον κόσμο κι αν βρίσκεστε…
 
Αριστουργηματικός χρυσοκέντητος Επιτάφιος, έργο της ικανότατης και πιο φημισμένης κεντήστρας της Κωνσταντινούπολης, Δεσποινέτας, η οποία έζησε τον 17ο αιώνα, και που η φήμη της εκτεινόταν πέρα από τα σύνορα της Πόλης, δεχόταν δε παραγγελίες από παντού! Ο Επιτάφιος αυτός είναι του 1682 και οι διαστάσεις του είναι 1.12Χ1.50 m. Προέρχεται από τον Μητροπολιτικό ναό του Αγ. Γεωργίου της Άγκυρας και τώρα ανήκει στο Μουσείο Μπενάκη.
Το δάκρυ και ο ερωτισμός της Μεγάλης Παρασκευής
                                                                                                    γράφει ο  Πάνος Σαββόπουλος

Δείτε, επίσης,  τις συνεντεύξεις καθώς και την αρθρογραφία του Πάνου Σαββόπουλου στο 24grammata.com κλικ εδώ

επισκεφτείτε και τον μοναδικό ιστότοπο http://www.panossavopoulos.gr/        http://www.panossavopoulos.gr/p/blog-page_7.html

Δεν περιγράφεται το τι τραβάω κάθε χρόνο την Μ. Παρασκευή! Κι αυτό, επειδή τη μέρα τούτη έχω να συνδυάσω δύο αισθήσεις μου φαινομενικά αντιφατικές, που όμως για μένα είναι μία και μοναδική αίσθηση, αλλά με δύο όψεις. (Μονολογάω, καμιά φορά και λέω: …μήπως όμως είναι κι εύκολο να περιγράψει κανείς δημόσια τέτοια
πράγματα; Δεν είναι…). Πάντως θέλω να τονίσω ότι όλα αυτά που θα ακολουθήσουν, αφορούν αποκλειστικά εμένα και φυσικά ούτε που θα μου περνούσε από το μυαλό κάποιου είδους γενίκευσή τους.
Με τον πατέρα, στον απογευματινό 
 Επιτάφιο ενός Μετόχιου. Το βράδυ
θα γινόταν η επίσημη περιφορά στη
μεγάλη εκκλησία της ενορίας μας.
Έτσι, λοιπόν,
η μία αίσθησή μου για την Μ. Παρασκευή είναι το «θρηνώδες» στοιχείο της, κάτι
που στην περίπτωσή μου δεν έχει καμία απολύτως σχέση με θρησκευτικότητα, αφού
δεν τυγχάνω θρήσκος. (Άλλως τε, στο «τελετουργικό» και μόνο στοχεύω εδώ και όχι
στο «λατρευτικό…). Από μικρός, όμως, ένιωθα ιδιαίτερη ευχαρίστηση να ακολουθώ
τον Επιτάφιο, να ακούω τα εγκώμια -μάλιστα να σιγοψάλλω κιόλας, κυρίως το
«Άξιον εστί…» και το «Ω! γλυκύ μου έαρ…», από την Γ’ Στάση-, να μυρίζω το λιβάνι
και την ανθοφορία της άνοιξης, να …επιθεωρώ τις «μυροφόρες» συμμαθήτριές μου
που κρατούσαν με χάρη τα πλεκτά καλαθάκια τους με τα φρεσκοκομμένα άνθη, να
σφίγγω κι εγώ μέσα στο χέρι μου ένα μικρό λουλουδάκι από τον κήπο μας, κάτι σαν
«εμπιστεύσιμο» περίαπτο και τέλος να νιώθω …ασφαλής και άτρωτος γιατί μέσα στο
«ποτάμι» του κόσμου που ακολουθούσε τον Επιτάφιο -αν όχι και …δίπλα- ήταν και
οι γονείς μου, τα αδέλφια μου, συχνά δε και ιδιαίτερα αγαπημένοι συγγενείς.
Επιτάφιος από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, από
τον 18ο αιώνα, ο λεγόμενος και Επιτάφιος της
Ευενίκης, μεγέθους 0.90Χ0.72 m
Η ενηλικίωσή μου και κυρίως τα φοιτητικά χρόνια στην -νοσταλγική
πάντα- Θεσσαλονίκη, άλλαξαν την εξωτερική εμφάνιση της παραπάνω εικόνας, όχι
όμως και την ουσία της, άσχετα αν εγώ τότε δεν το είχα συνειδητοποιήσει αυτό.
Έτσι λοιπόν μέχρι και σήμερα, τέρπομαι ιδιαίτερα -να μην πω, επίσης, ότι το
θεωρώ κάτι σαν ιερό καθήκον…- να συμμετέχω σε περιφορά Επιταφίου, να κρατάω
προσεκτικά ένα αναμμένο κεράκι και να βαδίζω σχεδόν δίπλα στους ψαλτάδες για ν’
ακούω καλύτερα… (Μάλιστα κάποια φορά, ο καλός μου φίλος Λυκούργος Αγγελόπουλος με είδε και μου έκανε νόημα να πάω ανάμεσα στους ντυμένους με ράσα ψαλτάδες μαθητές του! Και πήγα
…).
Σ’ αυτή, λοιπόν, την κατανυκτική πομπή μέσα στην ανοιξιάτικη νύχτα, εγώ πάντα επιθυμώ και έχω ανάγκη να σκέφτομαι και να θρηνώ τα πολύ αγαπημένα μου πρόσωπα που δε ζουν πια και που μου λείπουν. (Και που κάθε χρόνο αυξάνεται ο …κατάλογός τους). Το αναμμένο κεράκι, στο χέρι μου, συμβολίζει τις μνήμες μου γι’ αυτά τα πρόσωπα, αλλά και τις ψυχές τους. (Άκαυτες, για μένα, αμφότερες!).  
Επιτάφιος περίτεχνος, έργο και αφιέρωμα της κεντή-
στρας Πανόριας, από το 1776, ο οποίος τώρα ανήκει
στο Μουσείο Μπενάκη
Κάπου-κάπου κυλάει και κάνα δάκρυ, το οποίο όταν είμαι
μόνος δε σκουπίζω ποτέ. Καλύτερα, να πέφτει στη γη… Μετά το τέλος της περιφοράς,
κι όταν ο Επιτάφιος πρόκειται να μπει στην εκκλησία και να (μην…) ακουστεί το
(ξεχασμένο πια…) Άρατε πύλας οι άρχοντες…,
εγώ την κοπανάω ευσχήμως, νιώθοντας πάντα ανακουφισμένος από το όλον, …ελαφρύτερος,
αισιόδοξος και περίεργα ευτυχής. Α! και λίγο …πεινασμένος, δείγμα κι αυτό -μάλλον-
της ψυχικής ευφορίας μου.  Να το πω και
πιο λιτά: Ο «θρήνος» της Μ. Παρασκευής, ήταν -και είναι, για μένα- μία
…ασυνείδητη εσωτερική ασφάλεια! Ακριβώς για τους παραπάνω λόγους, θα προτιμούσα
την κατά μόνας συμμετοχή μου στην περιφορά, αν δεν υπήρχε (πάντα για μένα,
…μιλάω και το τονίζω) και η άλλη αίσθηση της μεγάλης Παρασκευής, που έλεγα στην αρχή. Πάμε, τώρα, σ’ αυτήν.
Ο Φώτης Κόντογλου με τον Γιάννη
Τσαρούχη στα Μετέωρα, ντυμένοι

    καλογεράκια…

Η άλλη λοιπόν αίσθηση μου για την Μ. Παρασκευή, είναι το «ερωτικό» στοιχείο της -όσο κι αν αυτό ακούγεται περίεργο. Το στοιχείο ετούτο υπάρχει παντού. Να! Το πρωί, με το φώς, το ακούς και το βλέπεις στα χαρούμενα κελαηδήματα των πουλιών που ερωτοτροπούν λουσμένα από τον ζεστό ήλιο και που οι φωνές τους ανακατεύονται περίεργα με τους πένθιμους ήχους των
κωδώνων των εκκλησιών, που συνοδεύουν την Αποκαθήλωση του Χριστού από τον Ιωσήφ.
Ακόμα και το εμβληματικό απολυτίκιο της ακολουθίας αυτής, «Ο ευσχήμων Ιωσήφ…»,
είναι τονισμένο στον ήχο Β’, τον οποίον ο Χρύσανθος ο εκ Μαδύτων, χαρακτηρίζει στο
«ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ» του (έκδοση Παρίσι, 1821) ως έχοντα …χαρακτήρα εμψυχούντα και κεντώντα… δηλαδή ήχο ζωογόνο και προτρεπτικό -θα …μετέφραζα. Από τα δέντρα και τα φυτά ξεπετιούνται κλαδιά, φύλλα, μπουμπούκια και άνθη. Ζωηρή, όμως, είναι και η κίνηση στους δρόμους, με
τον κόσμο -αρκετά περιποιημένο- να τρέχει να προλάβει όλα τα …προετοιμαστικά για
τη Λαμπρή. Το βράδυ, με το σκοτάδι και την ανοιξιάτικη νύχτα, το «ερωτικό» στοιχείο είναι παρόν στα λαμπερά πρόσωπα των καλοντυμένων ανθρώπων που ακολουθούν τον Επιτάφιο και που συχνά βλέπεις να είναι πιασμένοι μεταξύ τους, τα δε νεαρότερα ερωτευμένα ζευγάρια να δείχνουν τρισευτυχισμένα.  Κι’ αυτό γιατί, αν και συνοδεύουν την εκφορά ενός μεγάλου νεκρού προς τον ενταφιασμό του, το «μυστικό» το γνωρίζουν όλοι και πολύ καλά! Ότι δηλαδή αυτός που κηδεύεται με τόση μεγαλοπρέπεια, κατάνυξη και συγκίνηση, σε τρεις μέρες θα αναστηθεί! Ακριβώς όπως ανασταίνεται όλη η φύση, η οποία βγαίνει μέσα από τη γη και ανθίζει, αλλά ομοίως και η Περσεφόνη που θ’ ανεβεί για άλλη μία φορά στον πάνω κόσμο, κοντά στη μαμά της τη Δήμητρα!

Επιτάφιος χρυσοκέντητος και πεποικιλμένος! Έργο
των μοναχών της Μονής Αγίου Ιωάννουστη Μακρυ-
νού των Μεγάρων
Και πώς να μη συμμετέχω κι εγώ σ’ αυτήν την
«τελετουργία»; Γίνεται; Δεεε γίνεται!
Γι’
αυτό, στις περισσότερες περιφορές, κρατάω στο ένα χέρι μου το αναμμένο κεράκι
και στο άλλο ένα γυναικείο χεράκι, συχνά με ένα γιασεμί ανάμεσα. (Σίγουρα και σ’
αυτές τις περιπτώσεις θρηνώ τους αγαπημένους απόντες μου, αλλά …κρυφά και με
…αξιοπρέπεια).
Βέβαια -αν και δεν είναι η πιο κατάλληλη στιγμή-
πρέπει να σας ομολογήσω ότι αυτή η ιδιαίτερη αμφιθυμία μου -την οποία θα
ονόμαζα …«το σύνδρομό μου της Μ.
Παρασκευής
»- κάποιες φορές κατάληξε σε ευτράπελα συμβάντα. Όπως, για
παράδειγμα, όταν -ως φοιτητής στη Θεσσαλονίκη- άφησα την περιφορά της παρέας στην
Παναγία Χαλκέων και ανηφόρησα μόνος μου στη Μονή Βλατάδων (Τσαούς Μοναστήρι),
για τα κατ’ ιδίαν …δάκρυα της ημέρας. Αργότερα, όταν συνάντησα την παρέα στην
ταβέρνα που είχαμε κανονίσει, η …δικιά μου μού έκανε μούτρα, γιατί δε πίστευε
ότι πήγα στη Μονή Βλατάδων, αλλά ότι ήμουνα με …άλλη –κοπέλα και …ας μην το πω!
Επιτάφιος …ενάλιος στην Ύδρα
 Άλλη φορά, εδώ στην Αθήνα,
ακολουθώντας …ζευγαρωμένος την περιφορά του Επιταφίου του ναού Αγίου Ευσταθίου
Περισσού -η οποία είναι μεγάλη και με εκπληκτική διαδρομή- η …έτσι μου, δεν
άντεξε το περπάτημα με τα ψηλά κιτσάτα τακούνια της και σχεδόν λιποθύμησε. Τη
μεταφέραμε σ’ ένα χαμηλό παλιό προσφυγικό σπιτάκι δύο ηλικιωμένων και την
ξαπλώσαμε στο κρεβάτι τους… (Γέλια με δάκρυα, μεταξύ μας… Και έταξα να …ανάψω
κερί για το αναπάντεχο περιστατικό!). Αλλά κάποια πολύ …άτυχη Μ. Παρασκευή, με
ταρακούνησε ξαφνικά στον ώμο -κατά τη διάρκεια της περιφοράς- ένας άγνωστος σε
μένα αγριεμενοαξύριστος λέτσος και είπε: «Χεράκι-χεράκι, πουλάκια μου, ε; Δεν
ντρέπεστε και Μεγάλη Παρασκευή;». (Που μας βρήκε ο πούστης; Την παρακολούθησε;
Κι αυτή η καριόλα να μη μου κάνει κουβέντα ότι είχε διασυνδέσεις …τρίτου βαθμού
με «ψυχασθενή»; Αη στο διάολο, κολάστηκα!). Ψύχραιμος όμως και ευγενής, του
είπα «Δεν το γνώριζα κύριε… Συγνώμη… Σ’ αυτήν, να ψάλλετε τον Επιτάφιο στο
σπίτι σας… Καλή Ανάσταση…». Έκανα πάραυτα μεταβολή και συνέχισα μόνος και
πανευτυχής την ακολουθία! (Α! έχει κι άλλες ιστορίες, όπως π.χ. αυτή με κάποια
…ελεήμονα μαία στη Θεσσαλονίκη, αλλά δεν είμαι και τόσο …απελευθερωμένος ώστε
να σας τις διηγηθώ. Με συγχωρείτε! Σίιιγουρα, άλλη φορά…).  Μερικοί ύμνοι, αλλά και κάποια «παράπλευρά» τους λαϊκά άσματα που ακούω τις Μ. Παρασκευές, έχουν αρκετά καλά κρυμμένη την αλήθεια και συντελούν κι αυτά ώστε τη μέρα ετούτη να εξαγνίζομαι βαθιά!

Αυτά, τα ολίγα, για σήμερα.
Επιτάφιος επί ξύλου, έργο του 1600, περίπου
Τώρα,
νομίζω, πήρατε μιαν ιδέα γιατί είπα στην αρχή «Δεν περιγράφεται το τι τραβάω
κάθε χρόνο την Μ. Παρασκευή!». Από χρόνια ήθελα να τα πω όλα τούτα δημόσια, δεν
ξέρω ακριβώς γιατί δεν το ‘κανα, το πιθανότερο είναι ότι περίμενα να ωριμάσουν
μέσα μου και να γίνουν πιο …σαφή! Ενδιάμεσα, όμως, και ήδη από το 1990, άρχισα
να παρουσιάζω κάποια απ’ αυτά -και με διάφορες μορφές- στο κείμενό μου «Ο
Ιούδας δεν ήταν προδότης…», που ουσιαστικά αποτελεί τον προάγγελο (πείτε το και
προοίμιο) για το παρόν κείμενο, το οποίο σάς το «στόλισα» με φωτογραφίες εικόνες και
μουσικές.

Καλήν αγρύπνια.


 

Αθήνα, Μ. Εβδομάδα του 2016

 

Από τα “Ευλογητάρια” που ψάλλονται μπροστά στον Επιτάφιο τη Μ. Παρασκευή, μετά τα “Εγκώμια” και πριν την Περιφορά. Ερμηνεύει ο Σίμων Καράς και ο χορός των ψαλτών του.
Μια χαραυγή συννεφιασμένη (Κώστα Βίρβου-Τάκη Λαβίδα),
Σωτηρία Μπέλλου, 1953

Στη συνέχεια σας παραθέτω διάφορα σχετικά με την Μ. Εβδομάδα και κυρίως με την Μ. Παρασκευή:
Τη ραδιοφωνική εκπομπή, από το 2003, “Ο Ιούδας δεν ήταν προδότης και οι έρωτες της Μ. Παρασκευής”

Την ανάγνωση του Β’ Ευαγγελίου της Μ. Πέμπτης στον Alpha 989 (όπως τη μετέδωσε ο σταθμός και εκδόθηκε σε διπλό CD)

Ακούστε ένα μεγαλοβδομαδιάτικο δίωρο πρόγραμμα από το ραδιόφωνο του ALPHA.
Μ. Πέμπτη 28-04-2016, ώρα 23.00-01.00 και Μ. Παρασκευή 29-4-2016, ώρα 16.00-18.00. Να και το τρέιλερ του σταθμού.