ΙΣΠΑΝΙΚΑ ΣΟΝΕΤΑ. Φεντερίκο Γ. Λόρκα

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Ο Σωτήρης Τριβιζάς, στο επίμετρό των μεταφρασμένων σονέτων του Φ, Γ. Λόρκα, σημειώνει τη δυσκολία της πιστής απόδοσης. Ένας στόχος δυσπρόσιτος, όχι μόνον εξαιτίας της απόστασης απ΄τη βαθιά γνώση της ισπανικής γλώσσας, αλλά και λόγω των πυκνών, όλο μέτρα και αυστηρότητα νοημάτων της ύστερης περιόδου του, αν έτσι μπορεί κανείς να ονομάσει τα χρόνια πριν τη δολοφονία του απ΄το φρανικικο καθεστώς. Σ΄αυτά τα σονέτα, λιγότερο γνωστό απ΄τα έργα του σπουδαίου, Ισπανού ποιητή, αποτυπώνεται η ποιητική έκφραση στη μέγιστη απλότητά της. Έξω από ρεύματα και τεχνοτροπίες ο Λόρκα στρέφει τα νώτα του στα πιο κορυφαία απ΄τ ΄ ανθρώπινα πάθη. Μονάχα από έρωτα και από θάνατο πάλλεται αυτή η σπασμένη χορδή εντός μας, αέρας ο κόσμος και η ζωή μας η ίδια. Στηριγμένα στο αίσθημα, τραγούδια που αρχίζουν και τελειώνουν χωρίς καμιά προσευχή, τριγμοί εντός και αναπαραστάσεις όλης της κλίμακας του έρωτα, ως το σημείο της ίδιας της οδύνης. Εμπλουτισμένος εξ ενστίκτου με τη φιλοδοξία του ουρανού ο Λόρκα συνοψίζει τον έρωτα στο μέγεθος της ιδέας, καταθέτει εαυτόν στους κύκλους του ανθρώπινου παλμού, μεταθέτει το ειδικός βάρος ενός φαινομένουπου σαν το ποιητικό στην αίσθηση του πραγματικού, του αμετάφραστου, του ανεπίδεκτου από κάθε ρεύμα, κάθε παρέκλιση και υφολογία. Αυτός ακριβώς ο δεσμός του ποιητή με το ιδεώδες και το ακατόρθωτο αποτυπώνεται στα τραγούδια όνειρα του Λόρκα, κύκνειο άσμα μιας πορείας προς το φως.
Τίτλοι περιφραστικοί, τοπία που γεννήθηκαν μες στη δίνη του αισθήματος, μέτρο και οικονομία στο λόγο για ν΄αναδειχτεί το υπονοούμενο, εκείνο που εκτείνεται μέσα μας ανανεώνοντας τον ποιητικό σκοπό. Όχι πια στείρες γεωμετρίες, διθυραμβικά στιχουργήματα. Εκεί που φύεται ο ανθρώπινος έρωτας υπάρχουν σπαράγματα της φαντασίας, προσωπογραφίες μικρών αγίων που ανύψωσαν τη θέση μας σε μια βαθμίδα πάνω απ΄τις νεκρές φύσεις, τους υπερσυντέλικους χρόνους που υποκαθιστούν τους κύκλους του πεπρωμένου μας. Για μας τους Έλληνες, με την τόση βαθιά και στενή σύνδεση με τη δημώδη παράδοση, κυρίως τη δημοτική ποίηση αλλά και τη λαογραφία γενικότερα υφίσταται ένας κρυφός δεσμός ανάμεσα στα σονέτα του Λόρκα και την ιδέα μας περί έρωτα. Στυλώνοντας ατέλειωτες σειρές προσωπογραφιών για τους λαγόνες, τα χείλη, τ΄άκρα και την κορφή των χειλιών σου, ανασυνθέτοντας εικόνες του ποθητού εκείνου αντικειμένου που σηματοδοτεί ο έρωτας για το σώμα, έρωτας για τον λόγο και το νόημά του φέρνουμε στην επιφάνεια ξανά το βαθύ δεσμό ανάμεσα στις δημοτικές φιλολογίες ολόκληρης της γηραιάς ηπείρου. Το ίδιο πρόσωπο, τα ίδια χέρια που μετρούν τα κύμματα και τα κοχύλια, λαμβάνουν τώρα τ΄άλλο τους νόημα, συνθλίβοντας κάθε σύμβολο, κάθε κανόνα και κάθε αλφάβητο έξω και πέρα απ΄την πράξη και την ιδέα του έρωτα.
Η τολμηρότητα του συγγραφέα σίγουρα θα ξάφνιασε πολλούς απ΄τους μελετητές του Λόρκα. Είναι όμως εξίσου βέβαιο πως ο τρόπος με τον οποίο το έργο του Ισπανού ποιητή πληρώνεται καταξιώνουν τον ίδιο σε μια βαθμίδα διάφορη και αρκούντως σημαντικότερη της ακαδημαϊκής υφολογίας με την οποία η ποίηση άμεσα συνδέεται. Το λαϊκό αίσθημα είναι εκείνο που κανείς τραγουδά όταν μιλά για αγάπη.Είναι χιλιάδες εκείνες οι μικρές φωνές των πέντε δαχτυλιδιών. Και είναι ακόμη περισσότερες όσες ακολουθούν τις φωνές ενώ σπέρνονται στον αιθέρα, εδραιώνοντας όλες τις εκδοχές του πιο ανθρώπινου απ΄τα θεωρήματα. Ο Τριβιζάς σημειώνει τις επιδράσεις του Λόρκα, τις συγγένειες υπό το φως των οποίων διαμορφώνονται τα σονέτα. Κηρύσεται η έναρξη της τελευταίας και περισσότερο αποκρυσταλλωμένης, ποιητικής περιόδου του Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα. Ο Ουναμούνο προτρέπει, αισθανθείτε στοχαστικά και στοχαστείτε αισθαντικά, σαν τάχα να διέθετε το προφητικό αισθητήριο για την υποδοχή των ερωτικών τραγουδιών του Λόρκα, χαμένων στην πλειοψηφία τους μετά το θάνατό του, στη δίνη των κληρονομικών μερισμάτων. Οι παραλίες, οι τόποι και οι άνεμοι του Λόρκα, σπάνια αποσπάσματα των πιο μακρυσμένων ταξιδιών μαρτυρούν μια φαντασία αποκαταστημένη, προικισμένη να αντιμάχεται τα φαινόμενα αυτού του κόσμου προς χάρη της δόξας των ιδεών. Και όμως οι τόποι αυτοί τίποτε το καθορισμένο δεν προέταξαν ποτέ, παρά μόνο το άτοπο, ως στιγμή και έκφραση ενός προσώπου που υφίσταται και ως έργο, πλάι στις εξειδανικευμένες του ταυτότητες. Άτοπο, κατ΄αναλογία με τον υπερεαλιστή Νίκο Γκάτσο και την Αμοργό μας που ποτέ δεν υπήρξε ως νησί, αλλά ως φορέας ενός προσωπικού ονείρου με προεκτάσεις και επιστρατείες νοημάτων, πολλά στρώματα κάτω απ΄τις πόλειςς Την Αμοργό που περισσότερο υπάρχει ως ένας σκοπός ή μια φιλοδοξία, μια κατάσταση πνευματική, συγκρατημένη στον εαυτό της, σύμφωνη με τους όρους του παιχνιδιού και της αυστηρότητάς του. Το έργο της Αμοργού, παρά τα αντιφατικά στοιχεία και την προσωπική κωδικοποίηση, δεν παύει να υπομνηματίζει ορισμένες αρχές, τις οποίες κοινές εντοπίζουμε και στο έργο του Ισπανού δημιουργού. Πέραν του ζητήματος της γεωγραφίας που δεν καθορίζεται, μια και το ζητούμενο ήταν πάντα το αίσθημα, το έργο περιέχει τα στοιχεία μιας αυτοαναφορικότητας. Η μοναξιά, κοινός παρονομαστής για τον δημιουργό μα και τον ερωτευμένο,έννοια και οι διαστάσεις της απώλειας, τα κρυφά, αδιόρατα σύμβολα και η εξαίρετη, φαντασιακή σκηνοθεσία προσθέτουν στο φαινόμενο του ποιήματος και δημιουργούν σαφείς αναγωγές με τα γεμάτα συναίσθημα τραγούδια του Λόρκα. Είναι οι δαίμονες, τα προσωπικά πάθη των δημιουργών που κινητοποιούνταιι. Η ανθρώπινη δύναμη, ζωοποιός, ανεξάντλητη και ανεξερεύνητη φωτίζεται στο έργο του Γκάτσου, ενώ συνιστά κεντρικό πυλώνα του έργου του Λόρκα. Νίκη της ζωής και ανάγκη για την επιστροφή στο φως, την κοιτίδα και την αθωότητα. Αυτή η μικρή Γεσθημανή που υψώνεται σαν ιερή πόλη πάνω απ΄τα βαθιά ανθρώπινα πάθη αποτελεί την ταυτότητα αλλά και την παρότρυνση της Αμοργού. Μια ευκαιρία για τη σωτηρία της ίδιας της ιστορίας μα και της προσευχής. Η εμβάθυνση στα δύο ποιήματα θα αποδώσει με βεβαιότητα και άλλους, κοινούς τόπους. Εντούτοις, η Αμοργός,- και οφείλει κανείς να παραδεχτεί πως δεν υπάρχει ποίημα με περισσότερη απτή την αίσθηση της πραγματικότητας-, συναλάσσεται με το έργο του Λόρκα, ως μια εκδοχή του στη γλώσσα μας αλλά και ένα δείγμα του υπερεαλισμού στα χέρια των επιδέξιων. Γιορτή, απελευθέρωση, έρωτας, ανάσταση, μνήμη. Σ΄αυτές τις θεμελιώδεις ιδέες και εμπρός στ΄αναρίθμητα δώρα η Αμοργός του Γκάτσου επιστρατεύεται ως το πλησιέστερο ποίημα απέναντι στην θεματική αυθεντικότητα του υπερεαλισμού, όπως με την αξιοθαύμαστη οικονομία του έρχεται να λάμψει στα σονέτα του Λόρκα. Στο ύφος του Ισπανού διαφαίνεται η επιθυμία της ανατροπής μα και η πίστη στην ανθρώπινη αίσθηση και την αξία της ζωής. Και ακόμη, το είδος εκείνο της ταυτότητας που επιβεβαιώνει εμάς τους ίδιους και συνοψίζει κυρίως την κατά Γιώργο Χειμωνά, μνήμη των ματιών μας. Σ΄αυτήν προστίθεται απόψε τ΄απόσταγμα, το μέτρο που διογκώνει το νόημα του ποιήματος και φέρνει την ίδια τη ζωή στο προσκήνιο, τη δική του καρδιά, προικισμένη με χαρίσμτα ικανά να λυγίσουν τους θεούς, να τους καταστήσουν έκπτωτους. Ακυρωμένοι θεοί που δεν εντάσσονται σε ποιήματα όπως η Αμοργός ή τα σονέτα του Λόρκα, γυρεύοντας ακόμη μια θέση ανάμεσα στους αντικατοπτρισμούς και αυτής της άνοιξης, καθώς εισβάλλει στις ζωές μας μέσα απ΄τη σκηνοθεσία του φωτός μα και του έρωτα.Τέτοια τα χρώματα του Λόρκα, τέτοια η γλώσσα του δικού μας Ν. Γκάτσου.
Η διακριτική και διακεκριμένη αθωότητα, έτσι όπως διατυπώθηκε από κορυφαίους δημιουργούς της ιταλικής βιομηχανίας θεάματος περνά τώρα πια στην επόμενη φάση της. Όσοι υπογράφουν την ακμή του νεορεαλισμού , κερδίζουν μια θέση σ΄αγροτικές, νυχτερινές σκοπιές. Ο Λόρκα, από καμμένο χρώμα και αρνητικό, ο Γκόγια και άλλοι κρύβουν κάτι μνημειώδες, με τεράστια ιστορική και αναμνηστική αξία. Δίχως χρώμα, μόνο από σκιά και φως, όλο δωρικότητα. Στοιχεία που συνδυάζονται για να εξελιχθούν σε μορφές φτερουγικές, χιμαιρικές οσμές απ΄εκείνες που πάντα μας κυβερνούν και ενυπάρχουν. Είναι στην ατμόσφαιρα που οι τόνοι αυτού του νησιού συμπληρώνουν την ακμή τους , διασχίζοντας διαχρονικά όλο εκείνο το φάσμα. Απ΄τη μοναξιά ως το σχήμα και τη φωνή των ερωτευμένων και απ΄τα πελάγη προς τη στεριά πατρίδα της ιδέας. Μ΄άλλα λόγια απ΄το ειδικό στο γενικό, ακολουθώντας το ξόδι αυτού του ταξιδιού, τις διακυμάσεις του, στοιχεία μνημειώδη. Όπως το γέλιο της των ώρα που μεταμορφώνεται σε χαρταετό. Και όταν τινάζεται να διακόπτει εποχές και εποχές φιλολογίας ανυψώνοντας τον έρωτα στο μέτρο του αισθήματος. Για τον αιώνα των θορύβων που τώρα διανύουμε ο λόγος του Λόρκα είναι ουσίας, βαθιά ανθρώπινος και σύμφωνος με το μέτρο και το ανεπίδεκτο κάθε προφορικότητας, κάθε ποίησης.
Όπως και να έχει και παρά τις πολλαπλές αναγνώσεις στο έργο του Λόρκα οφείλει κανείς να παραδεχτεί πως με τα τραγούδια του, ορισμένες φορές αγγίζει τα όρια της επιθυμίας, της ίδιας της ουσίας. Αυτές οι μυστικές κατοικίες της θεάς, τα λόγια του όταν τα πέπλα της γκρεμίζονται η ευρύτερη καρδιά μας αρκούν για να τον κατατάξουν σ΄αυτούς τους καλλιτέχνες που μένουν πάντα νέοι, επειδή πεθαίνουν ως καλλιτέχνες αφοσιωμένοι στην ένταση της πιο αυθεντικής τους ιδιότητας.

The best of  Federico García Lorca (1898-1936) on 24grammata.com (12 free ebooks)

Selected bibliography:

1. Blood-wedding here 

2. The house of  Bernarda Albahere

3. Yerma here

4. 42 poemshere

5. Theory and play of the duende here 

6. Deep songhere

7. Odes and othershere

8. Five in the afternoonhere

9. PoemshereExtensive Selected poems, Theory and Play of the Duende, his plays Blood Wedding, Yerma, The House of Bernarda Alba, and Dona Rosita the Spinster and the Language of Flowers, his lectures on Deep Song, and Lullabies, his radio talk Holy Week in Granada, and his prose Impressions of Granada of 1918.

10. The butterflys evil spellhere

11. Gypsy balladshere

12. Obras completas de federico garcia lorca (in spanish, 1336 pages) here 

Read also on 24grammata.com:

1. Lorca and Censorship: The Gay Artist Made Heterosexual here

2. Δείτε όλη την παράσταση ΜΑΤΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΟΣ / Federico García Lorca (πρωτ. Άννα Συνοδινού) εδώ