λεκτικές υπερβολές: το φαινόμενο της … ”επικής γραβάτας” !

24grammata.com-άποψη

γράφει ο  Νάσος Κατσώχης.

Διαβάστε όλη την αρθρογραφία του Νάσου Κατσώχη στο 24grammata.com κλικ εδώ

Κάποτε ακούγαμε για την ”επική κατάκτηση του διαστήματος” και για τις ”επικές μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου”. Επίσης, για το παγκοίνως γνωστό ”έπος του ’40”. Τώρα πια, διαβάζουμε για ”επικές φάρσες”, ”επικές συνομιλίες”, ”επικές …κωλοτούμπες μοντέλων” και, το κορυφαίο, για ”επικές γραβάτες”!

” Η γραβάτα… έπος του Χρήστου Αραβίδη στα χθεσινά βραβεία του ΠΣΑΠ (ΦΩΤΟ)”
http://www.thestival.gr/…/220950-i-grabata-epos-tou-xristoy…

Ας γίνω όμως σαφέστερος ως προς το συμπέρασμα που εύκολα συνάγεται από τις τελευταίες (σύγχρονες) φράσεις: την ”εξασθένιση” δηλαδή της σημασίας των λέξεων ”έπος” και ”επικός” στον προφορικό καθημερινό λόγο, και ειδικά στη γλώσσα των social media.

Oι συνήθεις (όχι σπάνια όμως πετυχημένες) υπερβολές που ”ντύνουν” τη γλώσσα κυρίως των νέων ως ”παραγωγών λόγου”, αλλά και η ανάγκη των site(s) να προσελκύσουν επισκέπτες (και κυρίως νέους βέβαια ανθρώπους, οι οποίοι αρέσκονται -εκτός από το να παράγουν- και να ”καταναλώνουν” (λεκτικές) υπερβολές), όλα τα παραπάνω έχουν κάνει τη λέξη ‘επικός’ (αλλά και το ουσιαστικό ‘έπος’) να ξεφύγει από την αυστηρή κυριολεκτική της σημασία (που αναφέρεται σε κάτι ηρωικό, μεγαλειώδες ή δραματικό), και να προσδιορίζει πλέον με οπωσδήποτε υπερβολικό και αστείο τρόπο αταίριαστες έννοιες, σε φράσεις όπως ”επική ομιλία”, ”επικό ποστ (στο facebook)”, ”επικό κομμάτι”(για μουσική π.χ. ποπ, ροκ κτλ.), ”επικό βίντεο” (ένα π.χ. που δείχνει δύο ευτραφή άτομα να ”καταβροχθίζουν” σάντουιτς και να πίνουν με το …κιλό κόκα-κόλα), κ.ο.κ.
Χρόνια μπροστά βέβαια έχει προηγηθεί η μεταφορά των δύο λέξεων στη γλώσσα περιγραφής αθλητικών δρωμένων (σε φράσεις όπως ”επική ανατροπή από τον Ολυμπιακό”, ”επική μονομαχία ανάμεσα στους δύο αθλητές”, αλλά και πιο σύγχρονα ”το έπος της Πορτογαλίας” -για την κατάκτηση του Ευρωπαικού Πρωταθλήματος Ποδοσφαίρου από την Εθνική μας το 2004).
Αν δεχτούμε ότι σε τέτοιες αθλητικές εκφορές διατηρούνται οι σημασίες του ‘μεγαλειώδους’ και του ‘δραματικού’, έστω σμικρυμένες από το πεδίο του Πολέμου στο Πεδίο του μεταφορικά παράλληλού του, του Ποδοσφαίρου-μπάσκετ, από εκεί και πέρα η αίσθησή μου ειναι πως η εσχάτως παρατηρούμενη μεταφορά των εν λόγω λέξεων σε περιγραφές και αναφορές (πολύ) πιο…ανάλαφρων καταστάσεων -φαινόμενο το οποιο μάλλον έχει ξεκινήσει από την αγγλική γλώσσα (πβ. και τις φράσεις “‘epic fails”, ”epic falls” κτλ.)-, στην Ελληνική πραγματώθηκε καταρχήν (και πριν την εποχή των social media) σε συνομιλίες ή γραπτά σχόλια νέων που σχετίζονται με τη μουσική:
και, ενώ οι σχετικές λέξεις δικαιολογημένα προσδιόριζαν ως χαρακτηρισμοί μουσικές συνθέσεις όπως π.χ. η ”Βαλκυρία” του Βάγκνερ, εμβατήρια, πολεμικές μουσικές, ή τη μουσική ταινιών σοβαρού περιεχομένου – π.χ. στην ”Οδύσσεια 2001” του Κιούμπρικ η περίφημη εισαγωγή από το ”Τάδε έφη ο Ζαρατούστρα” του Ρίχαρντ Στράους-, πιο σύγχρονα ωστόσο άρχισαν να χρησιμοποιούνται οι ίδιες λέξεις και ως προσδιορισμοί για μουσικές συνθέσεις της heavy metal κυρίως: ”επικό κομμάτι”, ”επικός δίσκος”, ”έπος”, αποτελούν εκφορές που έχω αρκετές φορές ακούσει στο παρελθόν από λάτρεις της χέβι μέταλ μουσικής (και όχι μόνο της symphonic metal, που ”παντρεύει” το εν λόγω είδος με τη συμφωνική μουσική γραφή).
Και έπειτα το γλωσσικό φαινόμενο που πραγματεύεται το παρόν άρθρο γενικεύτηκε, τόσο διεθνώς όσο και στην ελληνική γλώσσα, σε πολλά, εκτός μουσικής (μέταλ), πεδία.
Προφανώς πάντα η γλώσσα εξελίσσεται, και στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αταίριαστες χρήσεις του επιθέτου ”επικός”, για τις οποίες ενδεικτικά παρέθεσα μερικά παραδείγματα στην πρώτη παράγραφο, ειναι τουλάχιστον… πιασάρικες, πετυχαίνοντας συχνά τον στόχο -τον εμπορικό στόχο τους- : να (δι)εγείρουν την προσοχή μας-.
Κι ενώ έτσι όμως ”αναβαθμίζεται” ως προς τη σημασία του το κάθε ουσιαστικό που προσδιορίζεται με αταίριαστο τρόπο από το ”επικός” (π.χ. ”επική συνομιλία”, ”επική φάρσα”, ”επική γραβάτα”), υποβαθμίζεται ταυτόχρονα η σημασιακή αρχική δύναμη του ίδιου του ”επικός” και του ”έπους”, που από τα πεδία του ηρωικού και του μεγάλου καταλήγει σε μια εντελώς καθημερινή λέξη.
Αργά ή γρήγορα οι εν λόγω λέξεις πιθανότατα θα αποτελούν εντελώς στερεότυπο, μηχανιστικό και τετριμμένο χαρακτηρισμό -τουλάχιστον στον προφορικό ή στον πιο καθημερινό γραπτό λόγο- για να αναφερθούμε σε κάτι (που θεωρούμε) εντυπωσιακό, εξαιρετικό, μοναδικό, ή που μας αρέσει πολύ και που θέλουμε να προσέξουν οι άλλοι.

Θα κλείσω με μία γενικότερη παρατήρηση: όλη η υπερβολή και η…ελαφρότητα που γενικά κατακλύζει την εποχή μας, καταγράφονται στις δύο συγγενικές λέξεις που ανέλυσα.
Δεν υπερβάλλω για τον συσχετισμό: η ανάγκη για εντυπωσιασμό του αναγνώστη στα social media, αλλά και η γενική χαλαρότητα που διαπερνά στις μέρες μας πολλούς κώδικες επικοινωνίας, επομένως και τη γλώσσα, όλα αυτά δημιουργούν, συντηρούν ή αυξάνουν, μεταξύ άλλων, και τέτοια γλωσσικά φαινόμενα, όπως της ”γραβάτας-έπους”.