«Kateri I Rades»

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Στις 29 Μαρτίου του 1997 το πλοιάριο «Kateri I Rades» συγκρούεται με ιταλικό πολεμικό σκάφος. Ογδόντα περίπου άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους. Ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά. Το ναυάγιο θεωρήθηκε το πρώτο δυστύχημα του μεταναστευτικού ζητήματος. Οι επικρίσεις υπήρξαν σφοδρές.
Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, το άρθρο της Μαργαρίτας Πουρναρά έρχεται να υπομνηματίσει το επέκεινα της σημασίας παρόμοιων γεγονότων. Η υπενθύμισή της έρχεται να αναδείξει και πάλι την ουσία της τέχνης. Μια έκφανση και ένα μέγεθος που διατηρεί για μονάδα του τον άνθρωπο. Το μνημείο το οποίο κατασκεύασε στο Οτράλντο της γειτονικής χώρας ο Κώστας Βαρώτσος επαναφέρει μια εκδοχή της τέχνης που σήμερα παραμείνει δευτερεύουσα εμπρός στο ζητούμενο της πρωτοπορίας που μας εξαντλεί.
Το κουφάρι του πλοίου τοποθετημένο στο φυσικό του χώρο, μετέωρο πορεύεται ατάραχο πια στα νερά της εποχής μας. Στα κιγκλιδώματά του ογδόντα, καιόμενες ελπίδες. Σαν τα κεράκια του Τερεζίν διά χειρός Νικηφόρου Βρεττάκου. Στην αιώνια, ανθρώπινη περιπέτεια παρόμοια γεγονότα υπάρχουν πολλά για να διηγηθεί κανείς. Όμως την προφορικότητά τους, τη διασπορά τους την κερδίζουν μέσα από σύμβολα και υπομνήματα που ισοδυναμούν με την ένταση και τη ανατροφοδότηση της ανάμνησης. Το ανάγλυφο στο σημείο που αυτοπυρπολείται ο Τσέχος φοιτητής, το ακλόνητο πλεούμενο του Βαρώτσου ακόμη και τα εικονοστάσια της μεταφυσικά ανεξερεύνητης, ελληνικής επαρχίας αφιερώνουν την τέχνη στη μνήμη. Προσθέτουν μια ψηφίδα στην ατέλειωτη πινακοθήκη των ανθρώπινων δραμάτων. Άλλωστε αυτή μονάχα μας απομένει όταν καταρριφθούν τα κυκλώματα, όταν στρέψουμε το βλέμμα μας μακριά απ΄τα βιβλία που επέβαλε αυτός ο αιώνας.
Ο Ισπανός Πικάσο επισήμανε την ανάγκη να ομολογούμε όσα ξυπνούν εντός μας. Στο περιθώριο να θέσουμε, λέει την αναζήτηση, τις προοπτικές. Εδώ το έργο και η φαντασία, εδώ το αγώνισμα του ανθρώπου. Σε όλους τους στίβους, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, γυρεύοντας την τροχιά του μες στα κράματα. Η τέχνη υποκλίνεται στη ζωή, αντλεί και σκοπεύει στην θρυλική σκηνογραφία της. Το στοιχείο της αναμνηστικής αξίας εντείνεται, ενισχύεται απ΄το ύψος και την αξία του έργου. Η προστιθέμενη αξία που από τη φύση της προσφέρει η τέχνη πώς πολλαπλασιάζεται όταν η ικανότητα και το ταλέντο περισσεύουν. Η Κοιμωμένη του Χαλεπά πέρα απ΄την αναφορά της αποτελεί πρώτης τάξεως παράδειγμα.
Πρόκειται για τη μόνη εκδοχή της τέχνης που κατορθώνει να διατηρεί μια σχέση αλληλεγγύης με εκείνο το ανεξερεύνητο και ευρηματικό σύνολο που η ιστορία του απέδωσε τον όρο κοινωνικό. Η άσκησή της γεννά μια ιδιότητα πέρα απ΄ εκείνη που απαντά στο αίτημα της παρηγοριάς. Η τέχνη που προσφέρεται στα γεγονότα της πραγματικής ζωής συνοψίζει την αξία, την ισχύ ενός συμβόλου. Η θέση του ανανεώνεται διαρκώς μες στη διαχρονική συνείδηση. Λαμβάνει κάθε φορά μια άλλη μορφή, υποκλίνεται στην ανθρώπινη εμπειρία, ακυρώνει το πεπρωμένο της φθοράς, συγκινεί. Μεταβάλλεται στο πεδίο όπου ασκείται καθημερινώς το σκληρό άθλημα της συγχώρεσης, της απολογίας. Πρόκειται για μια άλλη ομολογία πίστεως, για μια χειρονομία που στρέφεται εντός μας και μας συνδέει σε μια πραγματική συλλογικότητα. Αυτό το είδος της τέχνης θα μπορούσε να πει κανείς πως ερμηνεύει καλύτερα από κάθε άλλη διατύπωση της έννοιας της στρατευμένης τέχνης. Μόνο που ο σκοπός στην περίπτωσή μας αφορά κάτι πολύ περισσότερο απ΄το παρελθόν. Μια επιβλητική και απαιτητική επισήμανση η οποία όμως απόλυτα συνυφασμένη με την αλήθεια της ανθρώπινης ζωής, υψώνεται στο επίπεδο του μέτρου.
Το πλοιάριο «Kateri I Rades» συνιστά ένα άκρως επίκαιρο μνημείο. Ανήκει δίχως αμφιβολία στις πιο εκφραστικές αναπαραστάσεις της εποχής μας.Από κάθε πλευρά προκύπτει μια αξία προστιθέμενη αναφορικά με την καλλιτεχνική δημιουργία που αφοσιώνεται και αντλεί από τον ρεαλισμό. Η τέχνη ποτέ δεν υπήρξε απομονωμένη. Η ροπή της απ΄όποιο λειτουργό και αν ασκείται βρίσκεται στην αλληλεπίδραση. Η έννοια του κοινού έχει αποκτήσει στην εποχή μας μια βαρύνουσα σημασία. Ακόμη μεγαλύτερη όταν μάλιστα το διακύβευμα της τέχνης βρίσκεται στην αξία και τη σημασία μιας συλλογικής ανάμνησης με κέντρο τον άνθρωπο. Μια ματιά στο έργο του Βαρώτσου θα το καταστήσει για τον καθένα μας επίκαιρο. Μια απόπειρα να ερμηνευθεί η πρόθεση μιας τέτοιας εκτενούς δημιουργικής εμβέλειας επαναφέρει το πιο δίκαιο και σκόπιμο ζητούμενο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας.
Γυρεύουμε τρόπους να επιστρέψουμε. Η μοίρα του Ορφέα μας βαραίνει. Εντούτοις ορισμένες φορές υιοθετούμε το θάρρος ενός χαμένου πια θεού, δεν περνούμε τη ζωή μας μοιρασμένοι, εκλιπαρώντας για μια δεύτερη ευκαιρία. Όταν επιτέλους αποχωρούμε, έχοντας υπερβεί για πάντα τις δυνάμεις μας αφήνουμε ένα σήμα. Μια απόδειξη του λάθους, της αγάπης, της συνείδησής μας. Μια επισήμανση, μια αναγγελία κινδύνου ή πίστης για τους επόμενους. Ένα δώρο για την Ευριδίκη, μια υπόσχεση πως πάντα θα επιστρέφουμε. Πως κάποτε θα διδαχτούμε, πως δεν θα ξεχάσουμε ποτέ, αφοσιωμένοι πάντα στο ίδιο, εκείνο αίσθημα που κέρδισε την ιδιότητα της αξίας.