Ο ‘Μαύρος Σωκράτης’ στην αναγέννηση του Χάρλεμ

Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης,

24grammata.com- free ebook

[κατέβασέτο]

Διαβάστε τα έργα του Γ. Σχορετσανίτη στο 24grammata.com κλικ εδώ

Παρά το γεγονός ότι το ποίημα ‘Αν μας πρέπει να πεθάνουμε’ ποτέ δεν υπαινίχθηκε φυλή, εν τούτοις οι αφροαμερικανοί αναγνώστες άκουσαν τα βαθύτερα μηνύματα του ρατσισμού, των πανεθνικών αγώνων και τα απεχθή λιντσαρίσματα τα οποία ελάμβαναν χώρα. Η δημοσίευση αυτού του ποιήματος, το 1919, από τον ποιητή Claude McKay (1889-1948) ήταν πραγματικό ορόσημο, που εισήγαγε δραματικά πολιτική διάσταση στα θέματα της αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της σύγχρονης αστικής εμπειρίας.

Το 1917, ο Hubert Harrison, ο ‘Πατέρας των Ριζοσπαστών του Χάρλεμ’, ίδρυσε τον Συνασπισμό της Ελευθερίας (Liberty League) και τη ‘Φωνή’ (The Voice), την πρώτη οργάνωση και εφημερίδα, αντιστοίχως, του κινήματος New Negro Movement, που είχαν ήταν σαφώς πολιτικές κατευθύνσεις, αλλά τόνιζαν παράλληλα και τις τέχνες. Η εφημερίδα του, για παράδειγμα, είχε στήλη για την ποίηση και την κριτική βιβλίου.
Το 1927, ο Χάρισον αμφισβήτησε την έννοια της αναγέννησης του Χάρλεμ, υποστηρίζοντας ότι ο όρος ήταν σε μεγάλο βαθμό λευκή εφεύρεση. Η Αναγέννηση του Χάρλεμ προέκυψε από τις αλλαγές που έλαβαν χώρα στην αφροαμερικανική κοινότητα μετά την κατάργηση της δουλείας και την επέκταση των μαύρων κοινοτήτων στο Βορρά. Αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε ως συνέπεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και των μεγάλων κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών στις αρχές του 20ου αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εκβιομηχάνιση είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την προσέλκυση ανθρώπων στις πόλεις από τις αγροτικές περιοχές και έδωσε αφορμή για μια νέα μαζική κουλτούρα. Παράγοντες που συνέβαλαν καθοριστικά στην Αναγέννηση του Χάρλεμ ήταν η μεγάλη μετανάστευση των Αφροαμερικανών στις βόρειες πόλεις, η οποία συγκέντρωσε φιλόδοξους ανθρώπους σε μέρη όπου θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν και να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε δημιουργήσει νέες ευκαιρίες για βιομηχανικές θέσεις εργασίες για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους. Στον αντίποδα, στους παράγοντες που οδήγησαν στην εξαφάνιση αυτής της εποχής, εξέχουσα θέση περιελάμβανε η Μεγάλη Ύφεση.

Ο Hubert Henry Harrison (1883 – 1927) καταγόταν από τις Δυτικές Ινδίες της Δανίας (σημερινές Αμερικανικές Παρθένοι Νήσοι στην Καραϊβική Θάλασσα), κι ήταν συγγραφέας, εκπαιδευτικός, κριτικός, σοσιαλιστής και ακτιβιστής με έδρα το Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Ο ακτιβιστής A. Philip Randolph, τον περιέγραψε ως τον πατέρα του ριζοσπαστισμού του Χάρλεμ, ενώ ο ιστορικός Joel Augustus Rogers, ως τη μεγαλύτερη διανόηση της εποχής του. Από την πλευρά των Άθεων της Αμερικής, ο John G.Jackson τον απεκάλεσε ‘Μαύρο Σωκράτη’ (The Black Socrates). Μετανάστης από το St.Croix των Παρθένων Νήσων, στην ηλικία των δεκαεπτά ετών, ο Χάρισον έπαιξε σημαντικό ρόλο στα ριζοσπαστικά και φυλετικά κινήματα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο χρονικό διάστημα 1912-1914 ήταν ο κορυφαίος μαύρος διοργανωτής του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Αμερικής. Ο Χάρισον ήταν στοχαστής με μεγάλη επιρροή που ενθάρρυνε την ανάπτυξη της ταξικής συνείδησης μεταξύ των εργαζόμενων, τη συνείδηση του ​​αγώνα των μαύρων, του αθεϊσμού, του κοσμικού ανθρωπισμού, του κοινωνικού προοδευτισμού, επηρέασε βαθύτατα μια γενιά νέων νέγρων μαχητών, ενώ συνέβαλε επίσης σημαντικά στην ριζοσπαστική παράδοση της Καραϊβικής.

Ο βιολογικός του πατέρας, Αδόλφος Χάρισον, γεννήθηκε σκλάβος. Κάποιες αναφορές κάνουν λόγο για σημαντική περιουσία που βρέθηκε στο όνομά του, το 1920, αν και αμφισβητείται από τους περισσότερους. Νεαρός, ο Χάρισον γνώρισε τη φτώχεια, αλλά έμαθε και τα έθιμα της Αφρικής, καθώς και την πλούσια ιστορία του λαού του γενέθλιου τόπου και τους μαζικούς αγώνες του. Ανάμεσα στους συμμαθητές του συγκαταλέγεται και ο ισόβιος φίλος του, ο μελλοντικός ηγέτης και κοινωνικός ακτιβιστής, D.Hamilton Jackson. Στη μετέπειτα ζωή του, ο Χάρισον συνεργάστηκε με πολλούς ακτιβιστές στις Παρθένους Νήσους, ειδικά μετά την αγορά των Παρθένων Νήσων, το 1917, από τις ΗΠΑ. Όταν ήρθε δεκαεφτάχρονος στη Νέα Υόρκη, το 1900, αντιμετώπισε έντονη φυλετική καταπίεση σε αντίθεση με οτιδήποτε γνώριζε στο παρελθόν. Ιδιαίτερα σοκαρίστηκε από το φαινόμενο του λιντσαρίσματος το οποίο εκείνη την εποχή βρισκόταν στο αποκορύφωμα, ιδιαίτερα στην περιοχή του Νότου. Ήταν μια ανείπωτη φρίκη που δεν υπήρχε στο St. Croix ή στα άλλα νησιά της Καραϊβικής. Στην αρχή, εργάστηκε σε θέσεις με χαμηλά αμειβόμενες υπηρεσίες, ενώ πήγαινε στο γυμνάσιο τη νύχτα. Για το υπόλοιπο της ζωής του, ο Χάρισον συνέχισε να μελετά μόνος του. Ενώ όμως βρισκόταν ακόμα στο γυμνάσιο, αναγνωρίστηκαν τα πνευματικά του προσόντα. Η καθημερινή εφημερίδα ‘The World’, τον περιέγραψε ως ιδιοφυΐα και στην ηλικία των είκοσι ετών, έστειλε μια επιστολή που δημοσιεύθηκε από την εφημερίδα ‘New York Times’, το 1903. Έγινε Αμερικανός πολίτης και έζησε στις Ηνωμένες Πολιτείες το υπόλοιπο της ζωής του. Το 1909, παντρεύτηκε την Irene Louise Horton και απέκτησαν τέσσερις κόρες και ένα γιο.
Κατά την πρώτη του δεκαετία στη Νέα Υόρκη, ο Χάρισον άρχισε να γράφει επιστολές προς τον εκδότη της ‘New York Times’ που αφορούσαν θέματα όπως το λιντσάρισμα, τη θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη, καθώς και κριτική λογοτεχνίας, ενώ άρχισε να δίνει διαλέξεις για την ποίηση, όπως η ποίηση του Paul Laurence Dunbar, και για άλλα θέματα όπως η εποχή της Ανασυγκρότησης (1865–1877). Κατά την περίοδο αυτή, ενδιαφέρθηκε για το κίνημα που ενθάρρυνε τη χρήση της επιστημονικής μεθόδου, του εμπειρισμού, του λόγου και της σκέψης που στερούνταν θεϊστικού δόγματος. Αποχωρίστηκε τον χριστιανισμό και έγινε άθεος αγνωστικιστής, όπως ο Thomas Huxley από τον οποίο επηρεάστηκε. Στη νέα κοσμοθεωρία του Χάρισον το επίκεντρο ήταν ο άνθρωπος, κι όχι ο θεός. Ο Χάρισον, όπως ο Thomas Huxley, βρισκόταν συνεχώς σε αντίθεση με την οργανωμένη θρησκεία, παρατηρώντας ότι κάθε μαύρος άνθρωπος που πίστευε στο βιβλικό υλικό, χρειάζεται να ‘ελεγχθεί’ και ότι δεν θα λάτρευε ποτέ τον Ιησού του Jim Crow. Έβλεπε τη χριστιανική Αγία Γραφή ως βιβλίο σκλαβιάς, επικαλούμενος ορισμένα εδάφια που δικαιολογούσαν τη δουλεία, κι έλεγε ότι οι μόνοι μαύροι στον Χριστιανισμό ήταν ο διάβολος και οι δαίμονές του, ενώ ο Ιησούς, ο Θεός, και οι Άγγελοι ήταν λευκοί. Για τους λόγους αυτούς, ο Χάρισον προτιμούσε το μαύρο χρώμα και το γεγονός ότι θα πήγαινε στην κόλαση. Η θρησκεία, γι αυτόν, χρησιμοποιήθηκε για να διεξάγει πόλεμο στους φτωχούς. Φυσικά, οι θεϊστές καταδίκασαν πάραυτα τις παρατηρήσεις του, και συχνά ξεσπούσαν ταραχές στις διαλέξεις του. Σε ένα τέτοιο περιστατικό ένας εξτρεμιστής του επιτέθηκε με ένα λοστό, αλλά ο ίδιος τον αφόπλισε και τον έδιωξε. Συνελήφθη από αστυνομικό, ο οποίος όμως άφησε τον εξτρεμιστή να διαφύγει, αλλά αργότερα αθωώθηκε από έναν δικαστή, ο οποίος είπε ότι ο Χάρισον ενήργησε ευρισκόμενος σε αυτοάμυνα και ότι ο αστυνομικός συνέλαβε το λάθος άτομο. Επίσης διαφώνησε πολλάκις για τον έλεγχο των γεννήσεων και επέκρινε δριμύτατα τις εκκλησίες για δεισιδαιμονία, άγνοια και την κοινωνική φτώχεια. Ήταν θερμός υποστηρικτής του διαχωρισμού εκκλησίας και κράτους, καθώς και της φορολόγησης των εκκλησιών. Από το 1907, άρχισε να εργάζεται στο Ταχυδρομείο. Ήταν πρώιμος υποστηρικτής των φιλοσοφιών διαμαρτυρίας των W.E.B.Du Bois και William Monroe Trotter. Ειδικά μετά την υπόθεση Μπράουνσβιλ, έγινε σφοδρός επικριτής των Προέδρων Θεόδωρου Ρούσβελτ, William Howard Taft και του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Η υπόθεση Μπράουνσβιλ, ήταν ένα περιστατικό με φυλετική χροιά που προέκυψε μέσα από τις εντάσεις μεταξύ των μαύρων στρατιωτών και λευκών πολιτών, στο Μπράουνσβιλ του Τέξας, το 1906. Επέκρινε επίσης την εξέχουσα μορφή του Μαύρου ηγέτη Booker T.Washington, την πολιτική φιλοσοφία του οποίου θεωρούσε ‘υποταγμένη’. Με συντονισμένες προσπάθειες των ισχυρών, έχασε την απασχόλησή του στον ταχυδρομικό τομέα.
Ήταν υπέρμαχος του σοσιαλισμού Georgist και αργότερα διευκρίνισε ότι είχε πιστέψει ότι ήταν το ίδιο πράγμα με το σοσιαλισμό. Το 1911, μετά από την απόλυσή του, ξεκίνησε η πλήρης απασχόλησή του με το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αμερικής και έγινε ηγετική μορφή των Μαύρων Σοσιαλιστών της Αμερικής. Ομιλούσε εναντίον του καπιταλισμού, στρατεύτηκε με την πλευρά του υποψήφιου για το προεδρικό αξίωμα, Eugene V.Debs, το 1912, και ίδρυσε τη Σοσιαλιστική Λέσχη των Εγχρώμων.
Ίσως το πιο σημαντικό, τόνισε, είναι ότι πολιτικά, ‘ο νέγρος είναι η λυδία λίθος της σύγχρονης δημοκρατικής ιδέας και ότι αληθινή δημοκρατία και ισότητα, σημαίνει μια επανάσταση, για την οποία τρομάζει ακόμη και να τη σκεφτεί’. Υποστήριξε, επίσης, τους Industrial Workers of the World και ήταν υπέρμαχος της άμεσης δράσης και των σαμποτάζ. Ο Χάρισον παραιτήθηκε από το Σοσιαλιστικό Κόμμα το 1918, αλλά για πολλά χρόνια αργότερα αναφερόταν ως σοσιαλιστής από τους άλλους. Στα 1914-1915, ο Χάρισον άρχισε να ασχολείται και με άλλα αναρχικά κινήματα. Μίλησε ευρέως για θέματα όπως η αντισύλληψη, η εξέλιξη, η λογοτεχνία, η απιστία, και οι φυλετικές πτυχές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Εκείνος άνοιξε το δρόμο για όσους αργότερα ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένων των A. Philip Randolph, Marcus Garvey και Malcolm X. Στα 1915-1916, μετά από ένα κύριο άρθρο του James Weldon Johnson που δημοσιεύτηκε, αποφάσισε να επικεντρώσει το έργο του στη μαύρη κοινότητα του Χάρλεμ. Έγραψε σχόλια για την ανάπτυξη του ‘Μαύρου Θεάτρου’ και το πρωτοποριακό για την εποχή του, Lafayette Theatre στο Χάρλεμ, τονίζοντας ότι βοηθά στην έκφραση της ψυχολογίας των νέγρων και τη συνείδηση του μαύρου χρώματος. Ίδρυσε το ‘New Negro Movement’ ένα ριζοσπαστικό κίνημα που βασιζόταν στην ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ευκαιρία και την οικονομική ισχύ, και το οποίο έθεσε τις βάσεις για το κίνημα Garvey. Ενθάρρυνε ακόμα το ενδιαφέρον των μαζών για τη λογοτεχνία και τις τέχνες.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως, τα λιντσαρίσματα, ο φυλετικός διαχωρισμός και οι διακρίσεις συνεχίζονταν, κι ο Χάρισον ίδρυσε την Liberty League και τη Voice, μια εφημερίδα για μια ριζοσπαστική εναλλακτική προσπάθεια στην Εθνική Ένωση για την Πρόοδο των Εγχρώμων Ατόμων (National Association for the Advancement of Colored People, NAACP). Το πρόγραμμά του υποστήριξε τον διεθνισμό, την πολιτική ανεξαρτησία και τη συνείδηση της φυλής. Απηύθυνε έκκληση για πλήρη ισότητα, ομοσπονδιακή νομοθεσία εναντίον του λιντσαρίσματος, οργάνωση της εργασίας, ένοπλη αυτοάμυνα και πολιτικές προσπάθειες που θα βασίζονταν στις μάζες. Υπέβαλε αίτηση στο Κογκρέσο να νομοθετήσει για το λιντσάρισμα, κάτι που δεν απαιτούσε εκείνη τη στιγμή ούτε το NAACP.

Ο Χάρισον σχολίασε τις εγχώριες και διεθνείς πτυχές του πολέμου, γράφοντας: ‘Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η ιδέα της δημοκρατίας διαφημίστηκε ευρέως, ειδικά στο αγγλόφωνο κόσμο, κυρίως ως ένα βολικό καμουφλάζ πίσω από το οποίο ανταγωνίζονταν οι ιμπεριαλιστές για να καλύψουν τους πρόστυχους στόχους τους… [Ωστόσο] όλοι εκείνοι που τόσο δυνατά διακήρυξαν και διαμόρφωσαν τις νέες δημοκρατικές διεκδικήσεις, ποτέ δεν είχαν την παραμικρή πρόθεση να επεκτείνουν τα όρια ή τις εφαρμογές της δημοκρατίας’. Οι προσπάθειες διαμαρτυρίας στη διάρκεια του πολέμου, μπορεί να θεωρηθούν ως πρόδρομες κινήσεις για άλλα κινήματα κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κι ακόμα εκείνων που στράφηκαν εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ.

Το 1919, επιμελήθηκε το μηνιαίο περιοδικό ‘New Negro’, που «προοριζόταν να εξελιχθεί σε όργανο της διεθνούς συνείδησης για τις έγχρωμες φυλές, κυρίως των νέγρων. Κατά τα επόμενα χρόνια, έγραψε πολλά άρθρα στα οποία ασκούσε έντονη κριτική κατά του ιμπεριαλισμού και υποστηρικτικά του διεθνισμού. Τα γραπτά και οι ομιλίες του, αποκάλυπταν βαθιά κατανόηση των εξελίξεων στην Ινδία, την Κίνα, την Αφρική, την Ασία, τον ισλαμικό κόσμο και φυσικά την Καραϊβική. Επανειλημμένα προέβαινε σε ανάλυση των σύγχρονων καταστάσεων από μια διεθνή προοπτική. Αν και ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ένοπλης αυτοάμυνας των Αφροαμερικανών, επαινούσε ταυτόχρονα τη μη-βία του Μαχάτμα Γκάντι!
Τον Ιανουάριο του 1920, ο Χάρισον έγινε κύριος συντάκτης της ‘Negro World’, της εφημερίδας της Universal Negro Improvement Association (UNIA), που ιδρύθηκε από τον Marcus Garvey. Κατά τη διάρκεια των επόμενων οκτώ μηνών, εξελίχθηκε σε ηγετική, συνειδητή, ριζοσπαστική και λογοτεχνική δημοσίευση της καθημερινότητας. Ο Χάρισον, όμως, επέκρινε τον Garvey για υπερβολές, και υποβόσκουσα επιθυμία για αυτοκρατορική συμπεριφορά. Σε αντίθεση με τον Garvey, ο Χάρισον τόνιζε ότι ο κύριος αγώνας των Αφροαμερικανών ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες, κι όχι στην Αφρική. Αν και ο Χάρισον συνέχισε να γράφει εκεί, έστρεφε το βλέμμα του σε ανάπτυξη πολιτικών εναλλακτικών λύσεων. Στη δεκαετία του 1920, μετά τη διακοπή των σχέσεων με τον Garvey, συνέχισε τις δημόσιες ομιλίες, το γράψιμο και την οργάνωση. Έδωσε διαλέξεις για την ιστορία της πολιτικής, της επιστήμης, της λογοτεχνίας, των κοινωνικών επιστημών, των διεθνών σχέσεων και των τεχνών για την πόλη της Νέας Υόρκης και ήταν ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν το ραδιόφωνο για να συζητήσουν τα θέματα στα οποία είχε πείρα. Τα σχόλια και τα άλλα γραπτά του, εμφανίστηκαν σε πολλά από τα κορυφαία περιοδικά και εφημερίδες της εποχής εκείνης. Επέκρινε ανοιχτά την Κου Κλουξ Κλαν, καθώς και τις ρατσιστικές επιθέσεις στα γεγονότα της ‘Tulsa Race Riot, του 1921. Το 1924, ίδρυσε την ‘International Colored Unity League’ (ICUL), η οποία αποτελούσε την πιο σοβαρή προσπάθειά του. Η ICUL προέτρεψε τους νέγρους να αναπτύξουν φυλετική συνείδηση ως αμυντικό μέτρο, για να είναι ενήμεροι της φυλετικής καταπίεσης, να ευαισθητοποιηθούν, να ενωθούν, να οργανωθούν και να απαντήσουν ως ομάδα. Το πρόγραμμα της ICUL επεδίωξε πολιτικά δικαιώματα, οικονομική δύναμη και κοινωνική δικαιοσύνη, καλούσε για αυτοδυναμία, αυτάρκεια και για προσπάθειες συνεργασίας, ενώ απηύθυνε έκκληση για την ίδρυση μιας νέας κατάστασης των νέγρων στις ΗΠΑ, κι όχι στην Αφρική, όπως υποστήριξε ο Garvey. Το 1927 επιμελήθηκε τη ‘Φωνή των Νέγρων’ της ICUL μέχρι λίγο πριν από το θάνατό του, εκείνη τη χρονιά. Στην τελευταία ομιλία του, ο Χάρισον είπε στους ακροατές του ότι είχε σκωληκοειδίτιδα και θα πρέπει να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση, και ότι αμέσως μετά θα μιλήσει για συγκεκριμένα θέματα. Δεν πρόλαβε, γιατί πέθανε στο χειρουργικό τραπέζι, σε ηλικία σαράντα τεσσάρων ετών!

Η έκκληση του Χάρισον, ήταν μαζική και ατομική. Χρησιμοποιούσε εφημερίδες, έκανε διαλέξεις και συζητήσεις σε γωνιές των δρόμων. Βρισκόταν σε αντίθεση με τις προσεγγίσεις του Booker T.Washington, ο οποίος στηρίχθηκε σε λευκούς προστάτες και του Du Bois, ο οποίος επικεντρώθηκε σε μια ηγετική ομάδα Αφροαμερικανών στις αρχές του εικοστού αιώνα (Talented Tenth of the Negro Race). Η έκκληση του Χάρισον, είχε ως άμεσο στόχο τις μάζες, τους καθημερινούς πολίτες. Για πολλά χρόνια μετά το θάνατό του, το 1927, ο Χάρισον ήταν ξεχασμένος. Ωστόσο, μια πρόσφατη υποτροφία για τη ζωή του και η απόκτηση των γραπτών του από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κολούμπια, βοήθησαν να αρχίσει να διαφαίνεται κάποιο ανανεωμένο ενδιαφέρον για την προσωπικότητά του. Ο βιογράφος του, Jeffrey B.Perry, γράφει ότι, μεταξύ όλων των Αφροαμερικανών ηγετών της εποχής του, ο Χάρισον ήταν ο πιο ταξικά συνειδητοποιημένος αγωνιστής. Ήταν μια ενοποιητική μορφή ανάμεσα σε δύο κύριες τάσεις, της Αφρικής και της Αμερικής, των εργασιακών δικαιωμάτων των πολιτών, και των άλλων τάσεων που προσδιορίστηκαν αργότερα από τον Malcolm X. Ως πνευματικός άνθρωπος, ήταν ασυναγώνιστος ρήτορας, παραγωγικός και σημαίνων συγγραφέας, και σύμφωνα με πληροφορίες, ο πρώτος μαύρος που έγραψε βιβλία με ιστορικά σχόλια.

Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης

Βιβλιογραφία
1.Matthew Pratt Guterl: The New Race Consciousness: Race, Nation, and Empire in American Culture, 1910-1925. Journal of World History. 1999; 10 (2): 307-352.
2.Jeffrey B. Perry (editor): A Hubert Harrison Reader. Wesleyan University Press. 2001.
3.‘Harlem in the Jazz Age’. The New York Times. February 8, 1987.
4.Holland Cotter: ART; A 1920’s Flowering That Didn’t Disappear. The New York Times. May 24, 1998.
5.Hubert H. Harrison Papers, 1893-1927. MS# 1411. Columbia University Libraries. 2007.

Ηράκλειο Κρήτης, Δεκέμβριος 2015