Η ζωντάνια του Χαλεπά στον καινούριο αιώνα

Γιαννούλης Χαλεπάς (1851 – 1938) α. όλα β. έργα γ. μελέτες / άρθρα δ. ξενόγλωσσα

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Η Αναπαυόμενη

Δεν υπάρχει τίποτε πιο λυπηρό απ΄εκείνο το κορίτσι. Μόνη μες στις πρασιές, χρόνια αναπαυομένη. Χυμένα δάχτυλα, σώμα, άδειο από ζωή εκείνο το κορίτσι ξεπροβάλει μες απ΄τους διαδρόμους. Κάτι κοιτά πέρα απ΄αυτόν τον κόσμο. Ίσως αντικρίζει κεραυνούς, πεσμένες ζωές. Τα καλοκαίρια την τριγυρίζουν πουλιά, την λούζουν τα μάτια του ήλιου και απ΄ την αναπαυομένη δεν μένει τίποτε άλλο απ΄το νικημένο φύλο της. Την συνοδεύουν πιάνα καθώς το κορίτσι σημαδεύει την εποχή του. Της ταιριάζει μια σπαραχτική Νίνα Σιμόνε,άγριοι άνεμοι καθώς κατακτούμε κλίμακες που τεμαχίζουν το πρόσωπό της. Είναι φτιαγμένη από πίκρα και άκρα. Από στιγμή σε στιγμή νομίζεις πως θα κατέβει απ΄την εξέδρα για να χαθεί όπως οι ιέρειες μες στους αχανείς κήπους.

Έτσι προβάλλει απόψε εμπρός μου η Αναπαυομένη του Γιαννούλη Χαλεπά. Η μικρή γόνος της οικογένειας Αφεντάκη θα κοιμηθεί για πάντα εδώ. Και ο γλύπτης απ΄τις θάλασσες του Πύργου φτιάχνει το σώμα της μες στη θαυμάσια, τελευταία λεπτομέρεια. Υπάρχουν έργα που στοιχίζουν ζωές, δημιουργοί που καίγονται γονατιστοί στους βωμούς της τέχνης, θυσιάζοντας δεκαετίες. Ο Χαλεπάς ανήκει σ΄αυτούς τους θαρραλέους συνδαιτημόνες της ποίησης που φτάνουν άθελά τους ως τ΄άκρα. Για να επιστρέψουν με τη δύση, φλεγόμενοι, στα κρεσέντο που πετυχαίνουν λίγοι. Προικισμένος μ΄όλες τις αρετές της δημιουργίας ο μικρός Χαλεπάς, γόνος πλούσιας οικογένειας της Τήνου συστήνεται με την τέχνη στο Μόναχο. Κάνει αισθητή την παρουσία του όσο κανείς άλλος Έλληνας γλύπτης. Επιστρέφει για να υπηρετήσει όσα του δίδαξαν οι σπουδαίοι δάσκαλοι της ακμαίας σχολής. Προσωπικοί λαβύρινθοι και χαμένες στη λήθη αφορμές ξεσπούν μέσα του. Μισό αιώνα χαμένος στ΄αλώνια της Τήνου. Μύστης της μοναξιάς του θα κερδίσει αργά και σιγά τον αγώνα της ζωής για να εδραιωθεί στην Αθήνα, έπειτα από πενήντα χρόνια. Για την απαράμιλλη τεχνική του, την αμεσότητα, τον παλμό που μόνο η αυθεντική διάννοια μπορεί να αποδώσει.
Η μορφή της κοιμωμένης Αφεντάκη συνιστά ένα απ΄εκείνα τα στοιχεία που καθιερώνουν τα γλυπτά του Α΄Νεκροταφείου Αθηνών έργα τέχνης. Και τον χώρο ένα υπαίθριο μουσείο με διττή, ενισχυμένη σημασία. Αφού κοντά στη μνήμη αναπτύσσεται μια αισθητική, προικισμένης με το αιώνιο πάθος της μόνης ζωής που γνωρίσαμε ως τώρα. Διαστάσεις 77χ78χ76, η Σοφία που σώζεται χάρη στο σταυρό. Ένα σημείο προφητικό του μαρτυρίου που θα γνωρίσει ο Χαλεπάς στα επόμενα χρόνια της ζωής του. Απ΄αυτό το γλυπτό ανιχνεύεται το πιο σταθερό απ΄τα χαρακτηριστικά του. Ανθρωπιά, στο σχήμα και την εκφορά. Μορφή οικεία γεμάτη απ΄το δώρο της ζωής και την ευσέβεια. Μια άλλη Ρενάτα χαμένη μες στην πολύβουη Αθήνα που ο Χαλεπάς θα ΄χε με σιγουριά μισήσει. Όγκος, μέγεθος, ενόραση και μεταφυσική, όπως διατυπώνονται από τον Χένρυ Μουρ στις σκέψεις για την τέχνη. Οι τρεις διαστάσεις του Νάσου Βαγενά ή άλλιώς η ανορθωτική πορεία που χαράζει η εικόνα μαζί με το αίσθημα κατά τους φίλους μου.
Το ταφικό μνημείο της Σοφίας Αφεντάκη ανταποκρίνεται σε μια κορυφαία, δημιουργική στιγμή αλλά και στη ζωή αυτού του κοριτσιού που χάνεται στην ακμή του. Το μάρμαρο είναι αρκετά σκληρό για τη στιγμή. Η σμίλη του Γιαννούλη Χαλεπά δακρύζει μαζί με τον τεχνίτη, υποβάλλεται στα χέρια του και τον επιβεβαιώνει ως τη μόνη αιτία του έργου.
Καθαρά μπορεί να λεχθεί, σημειώνει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ότι το έργον αυτόν είναι από τα πιο σπάνια που έδωσε η εποχή Χαλεπά σ΄όλον τον κόσμον. Πρόκειται για μια ελεγειακή μορφή, για τη σπουδή της λύπης, διατυπωμένη στον άριστο βαθμό. Λέγεται πως το πρώτο στάδιο επεξεργασίας της Αναπαυομένης εκτελέστηκε από τον μαρμαρογλύπτη Αλεξάκη Λάβδα, συνεργάτη του πατέρα του Χαλεπά και ξεχωριστού τεχνίτη. Αυτό το κορίτσι φέρει προσωπικά στίγματα, έναν κώδικα από σινιάλα, το μέτρο που μας αποδίδει ο Ουνγκαρέτι που γυρεύει κατεστραμμένες φιλίες, αδικημένους έρωτες και σκληρές προδοσίες ώστε το έργο να ΄χει το χαρακτήρα ενός έπους ανάλογου με την ανθρώπινη ζωή.
Ο Ναζίμ Χικμέτ γράφει αν μ΄αγγίξεις θα κλάψω και η αναπαυομένη, ως άλλη ωραία Βενχί επιστρέφει πάντα στο μεγάλο της ύπνο. Το τελευταίο μυστήριο αποδίδεται ψύχραιμα, κορυφώνεται απ΄τη φυσικότητα με την οποία ο Γιαννούλης Χαλεπάς υποννοεί πως η αναπαυομένη θ΄ανοίξει τα μάτια της και πως αυτό μόνον απομένει για να ολοκληρωθεί το φαινόμενο της ομορφιάς.

Το κορίτσι πεθαίνει ξανά και ξανά. Έχει το κεφάλι ενός αγγέλου ή την κλίση του εκατόγχειρα, φέρει λευκή του μαρμάρου απόχρωση, περιέχει ένα πολύ σπάνιο υλικό. Έτσι που υπό το φως των ημερών να πλένεται διακοσμώντας το τοπίο με μια εκτυφλωτική, πεντελική χάρη. Η αναπαυομένη είναι απ΄εκείνα τα κορίτσια που γεννούν το μύθο. Τίποτε λιγότερο.Η αναπαυομένη που συμβαίνει ξανά και ξανά.