Το “Κιβώτιο” του Άρη Αλεξάνδρου και ένα σκακιστικό αίνιγμα

αφιερωμα του 24grammata.com στον Αρη Αλεξάνδρου κλικ εδώ

Το “Κιβώτιο” του Άρη Αλεξάνδρου και ένα σκακιστικό αίνιγμα

-Δεν τον πόναγε τον Αρη Αλεξάνδρου η χούντα;
«Αφάνταστα. Μα με τι άλλο πέρα από την πολιτική ασχολήθηκε ο Αρης σε όλη του τη ζωή; Ολο του το έργο είναι πολιτικό. Αλλά από ένα σημείο και ύστερα δεν ξαναδιάβασε ούτε εφημερίδα. Ούτε στη Γαλλία. Εγώ έπαιρνα τη “Μοντ”. Ούτε που την κοίταγε. “Εγώ αυτό που θέλω θα το δω ξαφνικά μπροστά μου πρωτοσέλιδο. ΕΠΕΣΕ Η ΧΟΥΝΤΑ”, μου έλεγε. Στην Ελλάδα ούτε για καλοκαίρι δεν ξανάρθαμε. Οταν έπεσε η χούντα ήρθαμε το 1976 και κάναμε διακοπές με τον Ρίτσο στη Σάμο και μετά ξαναφύγαμε».
(Καίτη Δρόσου, σύντροφος του συγγραφέα).

Ο Άρης Αλεξάνδρου στο Κιβώτιο, όπως αυτό δημοσιεύθηκε το 1975 δεν περιέχει κάποια σκακιστική αναφορά, παρά το ότι ο Άρης Αλεξάνδρου ήταν φανατικός σκακιστής και ασχολούνταν ιδιαίτερα με αριθμούς, κώδικες και παιχνίδια, όπως φαίνεται και από το ίδιο το Κιβώτιο, όπου ως σύνολο, αποτελεί ένα γρίφο και ένα παιχνίδι. Ωστόσο πριν την πρώτη δημοσίευση του Κιβωτίου μετά από πρόταση του Ρίτσου, ο συγγραφέας αφαιρεί το προτελευταίο κεφάλαιο του μυθιστορήματος, όπου υπάρχουν μία σειρά από κλειδιά για την κατανόηση του έργου από τον αναγνώστη. Μάλιστα σύμφωνα με την άποψη του ίδιου του Αλεξάνδρου η αφαίρεση αυτή έγινε ακριβώς επειδή στο κεφάλαιο αυτό έκανε το λάθος να εξηγεί, πράγμα που είναι αντίθετο από τις αρχές του. Στο κεφάλαιο αυτό που αφαιρέθηκε από την έκδοση του μυθιστορήματος και δημοσιεύθηκε στο πρώτοτεύχος του περιοδικού Ηριδανός, το έτος 1975 ο αφηγητής – πρωταγωνιστής δηλώνει την αφοσίωση του στα μαθηματικά και το σκάκι:

«Όχι, πρέπει να βρω κάτι άλλο, να λύσω και να διερευνήσω ένα μαθηματικό πρόβλημα, λόγου χάρη, κατά προτίμησιν ένα πρόβλημα καθαρά θεωρητικό, που η λύση του να μην έχει καμιά πρακτική εφαρμογή, γιατί αν πρόκειται να μας βοηθήσει στην κατασκευή κτιρίων, λόγου χάρη, θα δώσω ίσως την εντύπωση ότι με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η αρχιτεκτονική και θα είναι σαν να μιλάω, εμμέσως έστω, για τον χαρακτήρα μου και άρα ξανά για την Επιχείρηση Κιβώτιο. Με δυο λόγια ο μόνος τρόπος είναι να διερευνήσω ένα πρόβλημα – παιχνίδι (όχι πρόβλημα παιχνιδιού, όχι πρόβλημα σκακιού να πούμε, γιατί θα γινόταν φανερό ότι είμαι μανιώδης σκακιστής)….».

Στο σύνολο του Κιβωτίου τα παιχνίδια παίζουν καθοριστικό ρόλο, είτε ως συμβολικά παιχνίδια της ομάδας, είτε ως παιχνίδια του αφηγητή μέσα στην ομάδα, είτε κατά την διάρκεια της πορείας, είτε μέσω των αναμνήσεων του αφηγητή που εγκιβωτίζονται στο μυθιστόρημα, τα παιχνίδια και η τυχαιότητα τους, οι κώδικες τους και η σχέση του πρωταγωνιστή μέσα σε αυτούς, η προσπάθεια της αποκωδικοποίησης των σημάτων και των εντολών, υφαίνουν τον ιστό της μυθοπλασίας του Κιβωτίου. Άλλωστε σε μία από τις πολλαπλές αναγνώσεις του Κιβωτίου τα πρόσωπα της ομάδας και ο ίδιος ο αφηγητής δεν είναι παρά πιόνια σε μια τεράστια σκακιέρα, όπου λαμβάνουν προκαθορισμένες θέσεις, κατόπιν των εντολών του αρχηγείου, χωρίς να ορίζουν την μοίρα τους και ένας – ένας σκοτώνονται.Στο τέλος του μυθιστορήματος καμία από τις υποθέσεις του αφηγητή δεν επιβεβαιώνεται αλλά ούτε και διαψεύδεται· το ερωτηματικό παραμένει.

Περιλαμβάνεται στην ανθολογία του Γιάννη Αντωνιάδη “Σκάκι και Λογοτεχνία”, IANOS 2013.http://www.skakistiko.com