Γιώργος Ζογγολόπουλος, Ομπρέλλες

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

“Η τέχνη δεν έχει να κάνει με το σωστό και το λάθος. Είναι η αγωγή της ζωής. Σε μαθαίνει να ζεις κάνοντας λάθη αλλά και σωστά. Ο καλλιτέχνης είναι ένα φύλλο χαρτί που πέφτει στη φωτιά, καίγεται αλλά ζει η λευκότητά του αιώνια. Καμιά φορά το καινούριο γίνεται πιο παλιό από το παλιό. Στην εποχή μας η τέχνη είναι γεμάτη αντιφάσεις. Όμως η τέχνη δεν βγαίνει από μόνη της, βγαίνει από κάπου αλλού, από κάποιον άλλο, δηλαδή δεν είμαστε μόνοι, δεν υπάρχουν μόνοι.”
Η θέρμη και η διαχρονικότητα δηλώσεων όπως αυτή του προλόγου σηματοδοτούν το είδος εκείνο επίδρασης της τέχνης, το οποίο μπορεί και με βεβαιότητα το πράττει, να ξεπεράσει τις σημάνσεις της ίδιας της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Παρόμοιες τοποθετήσεις στέκουν ικανές για να αποδώσουν στον καλλιτέχνη την ανάδειξη μιας πολύπλευρης σημασίας, υψηλότερης και πιο συλλογικής από το ίδιο το έργο. Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος ανήκει σ΄αυτήν ακριβώς την κατηγορία δημιουργών.Εκείνων δηλαδή που επιβάλλουν με την τέχνη και τις απόψεις τους τη μετατόπιση του ορίου, πέραν του οποίου η καλλιτεχνική δημιουργία μπορεί και μεταδίδει μια βαθύτερη ουσία και ένα ουσιαστικό νόημα, έξω και πέρα απ΄τη μονομέρεια των συμβόλων τα οποία συνθέτουν ένα το ίδιο το έργο. Ο καλλιτέχνης ανάγεται τότε και μόνο σ΄εκείνον τον πρεσβευτή ενός άλλου κόσμου, ενός κόσμου ωραίων κατιφέδων και υψηλών ιδεών στα πρότυπα που επέβαλε ο Αμερικάνος ποιητής Ουίλιαμς. Η καλλιτεχική δημιουργία οφείλει να τοποθετεί τον εαυτό της ανάμεσα στις πολιτικές συνθήκες και περιστάσεις. Ο Γιώργος Ζογγολόπουλος ζει, δρα και ακμάζει μαζί με την ωρίμανση μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Θεωρείται δίχως άλλο ευτύχημα για ένα έργο τέχνης η αναγωγή του στην επικαιρότητα. Η άσκηση δηλαδή διαρκών ερεθισμάτων, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν ή να αναζωπυρώσουν τη σημειολογία της καλλιτεχνικής παραγωγής. Δεδομένης της ατομικής φιλοδοξίας κάθε καλλιτέχνη ν΄ανταποκρισθεί στις αισθητικής απαιτήσεις του μη ορατού, η αναπαραγωγή των ιδεών που επέφεραν τη δημιουργία ενός έργου σε διαφορετικές, χρονικές περιόδους έρχεται να υποδηλώσει τη σημασία του έργου και του δημιουργού του. Το αποτέλεσμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι δυνατόν να επαναφέρει στο προσκήνιο τα ποιοτικά, εκείνα πρότυπα που καθιστούν εφικτό και απελευθερώνουν το διάλογο ανάμεσα στο ίδιο το έργο και το περιβάλλον του.Εικαστικό, ιδεολογικό αλλά και κυρίως διαποτισμένο απ΄τα ιδιαίτερα, κοινωνικά χαρακτηριστικά τα έργα του Ζογγολόπουλου, με αφετηρία τις ομπρέλες του έρχονται να επιβεβαιώσουν τις δυνατές, τις φυσικές προεκτάσεις ενός έργου μες στο ευρύτερο, χρονικό φάσμα.Πρόκειται για κάτι υψηλότερο και ιδανικότερο από το πεζό και ανώφελο όργιο των εντυπώσεων το οποίο τόσο εύστοχα επισημαίνει ο Οδυσσέας Ελύτης. Μιλούμε δηλαδή για ένα αποτέλεσμα αισθητικής και μηνυματικής επάρεκειας το οποίο δύναται να καταστήσει και πάλι ομιλητικό εκείνο το αμετάφραστο και το σιωπηλό της κσλλτεχνικής δημιουργίας.
Οι ομπρέλες του Γιώργου Ζογγολόπουλου, οι οποίες συνιστούν την πιο καίρια αφορμή για τη στροφή του ενδιαφέροντός μας προς το έργο του σπουδαίου, Έλληνα δημιουργού διαμορφώνονται σε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών για την επαρχιακή Ελλάδα. Η είσοδος της χώρας στους κόλπους της ατλαντικής συμμαχίας συνιστά ένα σταθμό ιδεολογικού ενδιαφέροντος για τον εικαστικό Ζογγολόπουλο. Αυτή η περίοδος σταθμός για τη μελλοντική, διεθνή θέση του ελληνικού κράτους ολοκληρώνει κατά κάποιον τρόπο την πρώτη, αυτή ελληνική δημοκρατία, αρκετές δεκαετίες μετά την ολέθρια καταστροφή του 1922. Ο Ζογγολόπουλος δεν παρέμεινε ασυγκίνητος και ανενεργός απέναντι σ΄αυτά τα εθνικής εμβέλειας γεγονότα. Αυτά είναι άλλωστε που προσδίδουν στις ομπρέλες του τη σημερινή, αδιαμφισβήτητη σημασία ανάμεσα στο σύνολο της εικαστικής παραγωγής των προηγούμενων δεκαετιών. Κάτω απ΄αυτό το πρίσμα μπορεί κανείς να κατανοήσει μ΄επάρκεια το ρόλο τον οποίο διαδραμάτισαν οι ομπρέλες στο έργο του Ζογγολόπουλου.Διαρκείς επαναλήψεις και αναθεωρήσεις του έργου με το αμείωτο και κυρίαρχο μοτίβο του επισημαίνουν την ύστερη, αλλά ταυτόχρονα κορυφαία περίοδο στο έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου. Η εξάντληση του θέματος, η εικαστική δυναμική, η έντασή του, το σύνολο των μηνυμάτων που αφορούν την εποχή και εκπορεύονται μέσα απ΄τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των διαρκώς ανανεούμενων ομπρελών του έρχονται να ισχυροποιήσουν αποφαστικά τη σήμανση της εργογραφίας του Ζογγολόπουλου. Τοποθετημένες σε ποικίλους χώρους ενδιαφέροντος οι ομπρέλες μεταθέτουν τη σημασία τους σταδιακά σε ζητήματα κοινωνιολογικής φύσεως, όπως η ολοένα και σε αντίθεση με τα παρεχόμενα μέσα, δυνατότητα της επικοινωνίας. Η προσφυγή σε χώρους απόλυτης φυσικότητας και μαζικής χρήσης, οι τρεις διαστάσεις που ξεπερνούν τις γραμμές και τις καμπύλες των τολμηρών, ζωγραφικών αποτυπωμάτων της γενιάς του ‘ 30, παραχωρούν αισθητικές προεκτάσεις ανάλογες μ΄εκείνες της σημαίνουσας, ελληνικής γλώσσας. Οι τρεις διαστάσεις του έργου του Ζογγολόπουλου, ευκρινείς ήδη μες στους ανοιχτούς χώρους όπου τοποθετείται κατά καιρούς το έργο του, δεν ισοδυναμούν με την ανανέωση της φόρμας, αλλά με μια διαφορετική και πιο πετυχημένη ισορροπία μεταξύ γλυπτικής, χώρου και φωτός, όπως την εμπνεύστηκε ο ίδιος αλληλεπιδρώντας διαρκώς με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες του αστικού χώρου. Μπιενάλε, χώροι φυσικής διαδραστικότητας του έργου, όπως μουσεία και πλατείες αποτελούν μερικές μόνο από τις ευκαιρίες εκείνες οι οποίες αναδεικνύουν στο ευρύτερο κοινό τον εικαστικό Γιώργο Ζογγολόπουλο.
Ρυθμός, πρωτοτυπία, ελευθερία των υλικών και των συμβόλων, μεγάλες κλίμακες. Τα ως άνω αρχιτεκτονικά στοιχεία χαρακτηρίζουν τις πολλαπλές διατυπώσεις των ομπρελών του Ζογγολόπουλου. Η σχηματοποίησή τους και ο πειραματισμός του γλύπτη με το φυσικό περιβάλλον ανέδειξαν τους ποικίλους όρους της αρχικής, εικαστικής του πρόθεσης. Όμως εκείνο το οποίο σήμερα καθιστά πρωτοποριακό και επίκαιρο το έργο του Έλληνα εικαστικού δεν είναι άλλο από το στοιχείο του συσχετισμού των ομπρελών του με το σημερινό κοινωνικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι. Σε μια εποχή άκρατου προστατευτισμού και ελεγχόμενης ελευθερίας με θεωρητικές και μόνο αναφορές σε παρόμοιες διεκδικήσεις τ΄ονειρικό και ολοκληρωτικά ελεύθερο έργο του Ζογγολόπουλου, έρχεται με τον υπερβατικό του χαρακτήρα να αποκαταστήσει ή να επισημάνει τη σχέση ιδεολογίας και εποχής. Ή τουλάχιστον να αποδείξει περισσότερο από ποτέ τον αφορισμό του Νορβηγού ζωγράφου Μουνκ για την αθανασία της σκέψης. Πρόσωπα απόλυτα εξαρτώμενα από τις κοινωνικές περιστάσεις και τα κελεύσματα της παγκοσμιοποίησης, πυκνή και ανέφικτη ανθρώπινη επικοινωνία, σαφώς ρηχή και επαρχιώτικη ατμόσφαιρα που απειλεί τον κοινωνικό ιστό και τελικά τον αποδυναμώνει. Όλα τούτα εγκαταλείπουν οι ομπρέλες του Ζογγολόπουλου.Έργα ευρείας κλίμακας που αποσπούν το βλέμμα του περαστικού από την κλονισμένη αισθαντικότητα της εντόπιας μυθολογίας και ίσως τον κλειστό, εκείνο χώρο ο οποίος μας προσδιορίζει μες στον αστικό χώρο. Έργα τα οποία ενσωματώνονται στις περιστάσεις ανασύροντας διαρκώς και άλλα αλφάβητα, και άλλες διαλέκτους. Έργα σημάνσεις για τον προηγούμενο αλλά και τον παρόντα αιώνα. Έργα μιας καλλιτεχνικής δεξιότητας, αν λογίσουμε τον όρο ως έναν αποφασιστικό παράγοντα για την ποιοτική στάθμη και τη βαρύτητα του εικαστικού αποτελέσματος.
Με άλλα λόγια τιμούμε απ΄αυτό το βήμα το έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου και παραχωρούμε μια κορυφαία θέση σ΄αυτήν την ευκαιρία για την αποκατάσταση της σχέσης αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας.Η ιδεολογική και αισθητική ανανέωση του σύγχρονου περιβάλλοντος μόνο διαμέσου παρόμοιων έργων είναι δυνατόν να συμβεί και να αποκατασταθεί. Οι ομπρέλες του Ζογγολόπουλου οριστικοποιούν μια νέα ατμόσφαιρα και ένα είδος ρομαντισμού, ασύμβατου με την επικαιρότητα αλλά απόλυτα εναρμονισμένου με τους βασικούς άξονες ενός παγκόσμιου διαλόγου διεξαγόμενου με βάση τους όρους του αστικού έπους. Η προστιθέμενη αξία των ομπρελών του Ζογγολόπουλου πολλαπλασιάζεται περισσότερο απ΄τη γνησιότητα και λιγότερο απ΄την υψηλή ή όχι καλλιτεχνική στάθμη των σύγχρονων καλλιτεχνών. Το έργο του Γιώργου Ζογγολόπουλου πιστοποιεί την πορεία ενός φωτεινού πνεύματος, ολοκληρωτικά δοσμένου στ΄όνειρο και την υπέρβαση την οποία οφείλει να συνεπάγεται η καλλιτεχνική δημιουργία προκειμένου να εντείνει και τελικά να απελευθερώσει τον διάλογο και την πολυπόθητη σχέση με τ΄όνειρο.