Το ταξίδι της Μουσικής και η θεραπευτική χρήσης της από την ελληνική αρχαιότητα ἕως και τον 21ο αιώνα

24grammata.com /αρχαιότητα/ μουσική
Dr. Εἰρήνης Ἀρτέμη
PhD & MA Θεολογία
Θεολόγου – Φιλολόγου
ΑΘΗΝΑ, Φεβρουάριος 2013.
Διαβάστε όλες τις μελέτες της δρ. Ειρήνης Αρτέμης που δημοσιεύτηκαν από το 24grammata.com κλικ εδώ

24grammata.com- free ebook

[κατέβασέτο]

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Η Μουσική ως μία γλώσσα με ρίζες στα πρώτα στάδια εμφάνισης του ανθρώπου στη γη.

Η Μουσική ως όρος προέρχεται από τις Μούσες, τις εννέα αρχαίες ελληνικές θεότητες. Οι Μούσες ήταν μικρότερες θεότητες. Μητέρα τους ήταν η Μνημοσύνη –με απλά λόγια της μνήμης. Η Μνημοσύνη ήταν αρκετά σημαντική για τη μουσική, αφού εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε μηχάνημα αναπαραγωγής του ήχου και η εκάστοτε μουσική σύνθεση «φυλασσόταν» μόνο στη μνήμη. Πατέρας τους ήταν ο Θεός Δίας.
Η λέξη μουσική, όπως και μερικές άλλες που ανήκουν στο άμεσο ή έμμεσο περιβάλλον της, όπως μελωδία, ορχήστρα, όργανο, αρμονία κ.ά , προέχονται από την ελληνική γλώσσα (Ντουσιοπούλου 2006: 9, West 1999: 5). Η ζωή των αρχαίων Ελλήνων ήταν γεμάτη από μουσική. Τα λογοτεχνικά, ιστορικά και φιλοσοφικά τους κείμενα βρίθουν από αναφορές στη μουσική. Και η ανάπτυξη της μουσικής αλλά και τα επιτεύγματά της ήταν εξίσου σημαντικά με τα δημιουργήματα άλλων τεχνών όπως της αρχιτεκτονικής, του θεάτρου και της ζωγραφικής (Παπαϊωάννου 1985: 35-37, West 1999: 5). Αυτό το αποδεικνύουν τα διάφορα αρχαιοελληνικά θεωρητικά κείμενα (Καϊμάκης 2005: 11) που βρέθηκαν, η δημιουργία των εννέα Μουσών στην ελληνική θρησκεία αλλά και η κύρια θέση που κατείχε η μουσική στην εκπαίδευση των Ελλήνων κατά την αρχαιότητα (Jaeger 1971: 293, Χατζηνικολή 2007: 6).
Από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του ανθρώπου στη Γη, η Μουσική έπαιξε σπουδαίο ρόλο (Ψαλτοπούλου 2005: 19). Πολλοί γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος πρώτα τραγούδησε και μετά μίλησε. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι προϊστορικοί ότι ο έναρθρος λόγος και η μουσική αναπτύχθηκαν παράλληλα. Με τον έναρθρο λόγο χρησίμευε για την έκφραση των διαφόρων καταστάσεων και πραγμάτων. Η μουσική ήρθε για να καλύψει την έκφραση των συναισθημάτων του ανθρώπου, τα οποία δεν μπορούσαν να εκφραστούν με το λόγο (Ψαλτοπούλου 2005: 21). Όλες οι δραστηριότητες των προϊστορικών ανθρώπων ήταν ειδωμένες μέσα στο περιβάλλον που τις γεννούσε. Όλα τα φυσικά φαινόμενα αποτελούσαν για εκείνον εκδηλώσεις κάποιων υπερφυσικών όντων, τις οποίες επιδίωκε να κατευνάσει με διάφορους ήχους και ρυθμούς δημιουργώντας έτσι τη μουσική (Ψαλτοπούλου 2005: 19). Η τελευταία, λοιπόν, ήταν αναπόσπαστα δεμένη με τη Μαγεία. Και επειδή σχεδόν με την εμφάνισή του ο άνθρωπος στον πλανήτη δημιούργησε ιερουργικές τελετές προστασίας, δύναμης ή κατευνασμού των δυνάμεων της Φύσης, από την αρχή ήταν συνυφασμένες αυτές οι τελετές με συγκεκριμένους ήχους και ρυθμούς (Ντζιούνη 2012: 30-42). Επιπλέον, όσο η αντίληψη του έλλογου όντος διευρυνόταν, τόσο το εύρος των ρυθμών του μεγάλωνε. Έτσι οι ρυθμοί άρχιζαν ως μικροκοσμικοί, όπως ήταν ο ρυθμός της καρδιάς του κάθε ανθρώπου, και κατέληγαν ως μακροκοσμικοί, δηλαδή στο ρυθμό της εναλλαγής των εποχών, των χρόνων, των μηνών, του ημερονυχτίου.
Με την πρόοδο του πολιτισμού και εγκαταλείποντας ο προϊστορικός άνθρωπος τη ζωή του κυνηγού εγκαταστάθηκε σε μόνιμα μέρη δημιουργώντας χωριά και πόλεις. Η αλλαγή στον τρόπο ζωής του τον κάνει συνειδητά πια να συνδέσει τη Μουσική με τη λατρεία των Θεών του. Μέσω της Μουσικής μπορούσε να ευχαριστήσει τους Θεούς, να τους λατρέψει, να τους παρακαλέσει και γενικότερα να προσπαθήσει να τους πλησιάσει και να «ενωθεί» έστω και προσωρινά μαζί τους.
Αργότερα, η μουσική αποτέλεσε γέφυρα για να συνδεθεί η θρησκεία με την αναπτυσσόμενη φιλοσοφία και πολλές φορές και με την επιστήμη. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και μαθηματικός Πυθαγόρας έκανε λόγο για αντιστοιχίες σε κάθε πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος με μία νότα της μουσικής. Ο Πυθαγόρας πρώτος έκανε λόγο για τη μελωδία των σφαιρών. Όπως μας λέγει ο Ιάμβλιχος, στο «Περί Πυθαγόρειου βίου, 938 – 958», ο Πυθαγόρας χρησιμοποιώντας κάποιον άρρητο και δυσκολονόητο θεϊκό τρόπο, τέντωνε την ακοή του και προσήλωνε τον νου του στις «μεταρσίαις» (υπερκόσμιες) «τοῦ κόσμου συμφωνίαις», ακούοντας μυστικά, όπως έδειχνε, μόνον αυτός και κατανοώντας την καθολική των σφαιρών και των κατ’ αυτάς κινούμενων αστέρων αρμονία, που ήταν κάτι πληρέστερο από εκείνη των θνητών και απέδιδε «κατακορέστερον μέλος». Η υπερκόσμια αυτή συμφωνία, έλεγε, είναι αποτέλεσμα «ἐξ ἀνομοίων μὲν καὶ ποικίλως διαφερόντων ῥοιζημάτων ταχῶν τε καὶ μεγεθῶν καὶ ἐποχήσεων» (εξ ανόμοιων μεν και ποικίλων ταχύτατων ήχων και μεγεθών και συνακόλουθων στοιχείων), που έχουν αναμεταξύ τους εναρμονισθεί με κάποια μουσική διάταξη, αποτελούμενη από κίνηση και μελωδικότητα περιστροφή άμα και ποικιλόμορφη ωραιότητα. Από την υπερκόσμια αυτή συμφωνία εμπνεόμενος, σαν να είχε βάλει σε τάξη και αυτή λογική του νου του, όπως όταν μιλούμε για άσκηση σωματική, επινοούσε όσο ήταν δυνατόν κάποιες εικόνες ίδιες με αυτές που έβλεπε, τις οποίες παρείχε στους μαθητές του μιμούμενος με τα μουσικά όργανα και την φωνή την υπερκόσμια συμφωνία. Γιατί σε αυτόν μόνον από όλους τους ανθρώπους της γης θεωρούσε ότι ήταν κατανοητοί και μπορούσε να ακουσθούν οι κοσμικοί αυτοί φθόγγοι (Κεφαλάς 2011).
Ο Πυθαγόρας κατόρθωσε λόγω της ευαισθησίας που είχε αναπτύξει, να αφουγκράζεται εσωτερικά τη συμφωνία του ουρανού, τη μουσική των ουράνιων σφαιρών (Κατσαβουνίδη 1997, 1936: 84,85). Τον 6 αιώνα π.Χ. από τον Κρότωνα της Ιταλίας αυτός και οι μαθητές του θεμελίωναν την θεωρία τους για τους αριθμούς. «κατὰ δὴ τοὺς Πυθαγορικοὺς πρεσβευτέα τὰ τῶν ἀριθμῶν ὡς ἀρχὴ καὶ πηγὴ καὶ ῥίζα τῶν πάντων» (Ιαμβλίχου 82). Οι πλανήτες περιστρεφόμενοι παράγουν μουσικούς ήχους τους οποίους, εξαιτίας των συχνοτήτων τους, δεν τους αντιλαμβανόμαστε. Ο Πυθαγόρας χρησιμοποίησε τις αποστάσεις των πλανητών για την αναπαράσταση των μουσικών διαστημάτων. Βασικό στοιχείο στους υπολογισμούς του ήταν η υιοθέτηση ενός δίτονου μουσικού διαστήματος που προσδιοριζόταν από τη μαθηματική σχέση 9/8 και αποτελούσε το μοντέλο υποδιαίρεσης της οχτάβας (Ψαλτοπούλου 2005: 26, 27, 28). Έτσι, ο Πυθαγόρας και οι συνεχιστές του δημιούργησαν μια ασάφεια ανάμεσα στα όρια της μουσικής, της αστρονομίας και των μαθηματικών (Μουστάρδα & Πενελέκη 2010, 14: 106, 107)
Άλλωστε παρακάτω θα αναφερθούμε διεξοδικότερα στη σχέση των αρχαίων ελλήνων φιλοσόφων με τη μουσική και θα μιλήσουμε διεξοδικότερα για τη σχέση που είχε μαζί της ο Πυθαγόρας…[κατέβασέτο]