Ένα ιστορικό πλαίσιο Διχασμού

Βασιλική Μελισσουργού

Η ελληνική ιστορία του τόπου μέσα από τις σκοτεινές σελίδες και τις δραματικές στιγμές του λαού διδάσκει , νουθετεί , προειδοποιεί . Η διχαστική διαμάχη από τον Εθνικό Διχασμό με απότοκο την Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι τον Εμφύλιο ανάμεσα στην Αριστερά και τον κοινωνικό – πολιτικό αστισμό οδήγησε σε πόλωση τον ελληνικό λαό με ολέθρια αποτελέσματα για την ενότητα , την ειρήνη , την ανάπτυξη και την ευημερία του τόπου. Οι απαντήσεις στα παρακάτω ερωτήματα θα φωτίσουν ιστορικά παράλληλα και λανθασμένες επιλογές….
Πώς ερμηνεύετε τη στάση του Ε. Βενιζέλου έναντι του θεσμού της βασιλείας και του αιτήματος για συντακτική Βουλή;
Ο Ελ. Βενιζέλος με σύνεση και ώριμη σκέψη τασσόταν σταθερά υπέρ της αναθεωρητικής και όχι της συντακτικής Βουλής. Πίστευε ότι σε ένα ρευστό κλίμα και σε μια έκρυθμη κατάσταση σαν και αυτή που επικρατούσε τόσο στα Βαλκάνια όσο και στην Ευρώπη , οι απότομες και βαθιές αλλαγές ,όπως εκείνη της κατάργησης του καθεστώτος της Βασιλείας , θα μπορούσαν να οδηγήσουν τη χώρα σε επικίνδυνες ατραπούς. Αν και οι οπαδοί των Φιλελευθέρων διεκδικούσαν τη συντακτική μεταβολή της Βουλής ,ο Βενιζέλος επένδυε στην συνεργασία με το θρόνο ,προκειμένου μέσω της αγαστής συνεργασίας να επιτύχουν τα μέγιστα για το συμφέρον του λαού και της χώρας.
Απέβλεπε στην ομόνοια και την ενότητα της χώρας ,αποφεύγοντας ρηξικέλευθες μεταβολές ,που θα δίχαζαν τον ελληνικό πληθυσμό και θα απειλούσαν την ενότητα του έθνους. Επιδίωκε τη χάραξη κοινής εθνικής στρατηγικής , την ενιαία, Κυβέρνησης και Βασιλιά , αντιμετώπιση των προβλημάτων , την ταύτιση και τη σύγκληση των εθνικών επιδιώξεων.
Εξάλλου , οι προσπάθειες του Βενιζέλου στρέφονταν προς τον αναθεωρητικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα της Βουλής (νομοθετικής εξουσίας) , που θα εξασφάλιζαν ευημερία , δικαιοσύνη , προστασία των ατομικών δικαιωμάτων, εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας και διεύρυνση του δικαστικού συστήματος.
Οραματιζόταν την κοινωνική ειρήνη , την οικονομική ευημερία , την επέκταση των εθνικών συνόρων και την καταξίωση της Ελλάδας ως φερέγγυο συνομιλητή στις διεθνείς διπλωματικές διαπραγματεύσεις.
Στους στόχους και τις επιδιώξεις του ήθελε το Βασιλιά ως αρωγό και συνδιεκδικητή και όχι σαν εχθρό και αντίπαλο στα εθνικά σχέδια του για την σωτηρία της χώρας και του λαού. Όταν όμως ανέβηκε στο θρόνο ο Διάδοχος Κωνσταντίνος το status quo άλλαξε …..

Πώς κρίνετε τα κίνητρα του Βενιζέλου για την ένταξη της Ελλάδας στο στρατόπεδο της Αντάντ;
Πώς κρίνετε την πολιτική πρακτική του Βενιζέλου έπειτα από την άρνηση του Κωνσταντίνου Α ́ να δεχθεί τις πολιτικές επιλογές του Έλληνα πρωθυπουργού;
Αρχές του 20ου αιώνα ο έντονος βιομηχανικός και επεκτατικός ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης οδήγησε στη συγκρότηση δύο μεγάλων συνασπισμών: από τη μία η Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία , Ιταλία) και από την άλλη η Τριπλή ή Εγκάρδια συνεννόηση (Βρετανία, Γαλλία , Ρωσία). Αυτές αναλώθηκαν στην επιδίωξη των εξοπλισμών (με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ναυτικό ανταγωνισμό Βρετανίας – Γερμανίας) και την ανάπτυξη ενός δικτύου εγγυήσεων πολεμικής υποστήριξης των μελών τους.
Στο στόχαστρο των δύο Συμμαχιών η Βουλγαρία και η Ελλάδα λόγω της σημαντικής στρατηγικής και γεωγραφικής τους θέσης στα Βαλκάνια.
Στον πολιτικό κόσμο της Ελλάδας επικρατεί διάσταση απόψεων ,καθώς ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ και οι υφιστάμενοί του στο Γενικό Επιτελείο, Ι. Μεταξάς και Γ. Στρέιτ ,υποστηρίζουν με θέρμη την τήρηση της πολεμικής ουδετερότητας., αν και συγκαλυμμένα τάσσονται υπέρ των Κεντρικών Αυτοκρατοριών.
Αντίθετα, οι εκτιμήσεις του Βενιζέλου θέλουν την Αντάντ νικήτρια χάρις στην άνετη πρόσβαση πρώτων υλών και πόρων , ενώ η σύμπραξη της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ θα σήμαινε διεύρυνση των εδαφικών της ορίων εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (περιοχές της Ανατολικής Θράκης και Μ. Ασίας).Προσδοκούσε στην οικονομική ενοποίηση των δύο πλευρών του Αιγαίου,στην εμπορική και χρηματοοικονομική επένδυση ,αλλά και στην προστασία από τις διώξεις των Οθωμανών του ελληνικού πληθυσμού. Περίμενε , λοιπόν, την κατάλληλη στιγμή ,όπου η Ελλάδα θα αποσπάσει ικανές εγγυήσεις και ανταλλάγματα.
Πράγματι στο τέλος του καλοκαιριού η Βρετανία έκανε πρόταση συμμετοχής στην ελληνική κυβέρνηση σε επιχειρήσεις της στα Δαρδανέλια , την οποία ο Βενιζέλος αντιμετώπισε θετικά ,ενώ απορρίφθηκε με έντονο τρόπο από τον Κωνσταντίνο και το επιτελείο του. Άμεση συνέπεια της άρνησής του ήταν η παραίτηση του Βενιζέλου το Σεπτέμβριο από την πρωθυπουργία της Ελλάδας. Ο Κωνσταντίνος ,φοβούμενος τη δύναμη του κόμματος των Φιλελευθέρων , δεν έκανε αποδεκτή την παραίτηση.
Ο Βενιζέλος κατηγορεί ευθέως τον Κωνσταντίνο για αδυναμία αντίληψης των σχεδίων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , η οποία ετοιμάζει πόλεμο για επίλυση των διαφορών Ελλάδας – Τουρκίας.
Αρχές του 1915 έγιναν ξεκάθαρες οι βλέψεις της Βρετανίας για διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο Βενιζέλος έκρινε το έδαφος πρόσφορο για ελληνικές διεκδικήσεις. Συντάσσει τότε ένα πολυσέλιδο μνημόνιο προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο , όπου αναγράφονται τα οφέλη από την ένταξη της Ελλάδας στην Τριπλή Συνεννόηση . Διισχυρίζεται την επέκταση της Ελλάδας στην άλλη πλευρά του Αιγαίου , ακόμη και με τίμημα την παραχώρηση της Καβάλας στην Βουλγαρία. Αγνοούσε ,όμως , τις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τη γερμανική πλευρά για την οικοδόμηση ενός βαλκανικού , φιλογερμανικού μετώπου σε συνεργασία με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Με αφορμή τις επιχειρήσεις της Αντάντ στην Καλλίπολη και την ανάγκη εξεύρεσης μιας βάσης επιμελητείας για το εκστρατευτικό σώμα των Άγγλων και των Γάλλων , οι τελευταίοι ,πρόθυμοι να ικανοποιήσουν τα αιτήματα του Βενιζέλου, πρόσφεραν ισχυρά ερείσματα για την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Ο Βενιζέλος παρουσιάζει ένα νέο σχέδιο για την πολεμική συμμετοχή της Ελλάδας με την αποστολή ενός σώματος στρατού για ενίσχυση των δυνάμεων της Αντάντ και την παραχώρηση της Καβάλας στη Βουλγαρία. Ο Κωνσταντίνος αρνείται εκ νέου τη συγκατάθεσή του στις προτάσεις του Βενιζέλου , επικαλούμενος διάφορες προφάσεις και αναγκάζοντας τον πρωθυπουργό σε νέα παραίτηση. Σχηματίζεται φιλοβασιλική κυβέρνηση υπό το Δ. Γούναρη ,ο οποίος σκιαγραφεί το Βενιζέλο ως προδότη του έθνους και της πατρίδας , αφού προτείνει στους Βουλγάρους την Καβάλα ,εις αποσιώπηση ,όμως, των ελληνικών ανταλλαγμάτων στα μικρασιατικά παράλια.
Ο Βενιζέλος , τότε , δημοσιεύει ολόκληρο το σχέδιο , κίνηση που προκάλεσε όξυνση των παθών , διάσπαση του πολιτικού κόσμου , αποδυνάμωση της εξωτερικής πολιτικής.
Οι εκλογές της 31ης Μαΐου 1915 επανέφεραν το Βενιζέλο στην κυβέρνηση, ενώ το πολιτικό κλίμα και η γνώμη του ελληνικού λαού μιλούν πια για το διπολισμό: φιλοπόλεμος Βενιζέλος – φιλειρηνικός Κωνσταντίνος .
Ο Βενιζέλος αδυνατώντας να πλησιάσει τον Κωνσταντίνο και τους συμβούλους του ,
οι οποίοι τηρούσαν αδιάλλακτη στάση, προκειμένου να ενισχύσει το σερβικό στρατό – ελληνοσερβικό σύμφωνο 1913 –αποφασίζει μονομερώς την αποστολή ενός αγγλογαλλικού εκστρατευτικού σώματος στη Θεσσαλονίκη .Η εχθρική στάση της ελληνικής κυβέρνησης οδήγησε σε ναυτικό αποκλεισμό των εισαγωγών άνθρακα και άλλων βασικών ειδών , απαιτώντας παράλληλα κυριαρχικά δικαιώματα στη Θεσσαλονίκη για τη διευκόλυνση των σχεδίων τους.
Το γεγονός της αποχής του κόμματος των Φιλελευθέρων από τις εκλογές στις 6 Δεκεμβρίου 1915 και του χαρακτηρισμού της νέας φιλοβασιλικής κυβέρνησης ως αντισυνταγματικής είχε ως αποτέλεσμα την οργάνωση της Επιτροπής Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη. Η Επιτροπή θεωρήθηκε επιβεβλημένη για την προστασία του μακεδονικού εδάφους έναντι μιας πιθανής βουλγαρικής απειλής.
Πράγματι , οι Βούλγαροι με τη σύμφωνη γνώμη της ελληνικής κυβέρνησης καταλαμβάνουν το οχυρό Ρούπελ , εξαναγκάζοντας την Αντάντ να κηρύξει τη Θεσσαλονίκη σε κατάσταση πολιορκίας. Η Αντάντ απαιτεί την αποστράτευση του ελληνικού στρατού, την απομάκρυνση αξιωματικών του στρατού και των σωμάτων ασφαλείας εχθρικών προς την Αντάντ και την προκήρυξη νέων εκλογών.
Το 1916 στις 9 Οκτωβρίου ο Βενιζέλος εγκαθιδρύει προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη .Ακολούθησαν το Νοέμβριο στην Αθήνα έκτροπα και αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα σε φιλοβασιλικούς και τη συμμαχική ναυτική μοίρα, ενώ μετά την αποχώρηση της τελευταίας από την Αθήνα, οι βενιζελικοί αντιμετώπισαν την οργή των φιλοβασιλικών.
Συνέπεια των παραπάνω γεγονότων ήταν η εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου με ενέργειες ,κυρίως , της Γαλλίας και του γάλλου απεσταλμένου Jonnart και η επαναφορά της πλειοψηφούσας βενιζελικής βουλής.
Η νέα κυβέρνηση κηρύττει τον πόλεμο στις κεντρικές Αυτοκρατορίες της Βουλγαρίας και της Τουρκίας ,ενώ προβαίνει στην αναδιοργάνωση και την επιστράτευση αξιόμαχης στρατιωτικής δύναμης. Η συμβολή της στην τελική συμμαχική επίθεση και νίκη στο μακεδονικό μέτωπο οδήγησε μετά από σειρά εξελίξεων στη συνθηκολόγηση της Γερμανίας.
Χάρις στη σύμπραξη με τις Μ. Δυνάμεις η Ελλάδα κέρδισε μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων , διεκδικώντας την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία, εδάφη που της είχαν υποσχεθεί για την έξοδό της στον πόλεμο το 1915.
Ο Βενιζέλος απεδείχθη οξυδερκής πολιτικός με όραμα τη «Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», το οποίο με έξυπνους διπλωματικούς χειρισμούς, με επιδέξια ανάγνωση της διεθνούς κατάστασης και αξιοποίηση των δεδομένων υλοποίησε – έστω και για λίγο – με τη Συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου1920)