“Δια Πυρός και Σιδήρου”, Άρης Στουγιαννίδης (η ιστορία του στιγματισμού)

cover(5)“Δια Πυρός και Σιδήρου”
Άρης Στουγιαννίδης
Επίλεκτες Ψηφιακές Εκδόσεις: 24grammata.com

24grammata.com/ free ebook
[download]
Σειρά: εν καινώ, Αριθμός σειράς: 111
Τόπος και Χρονολογία παρούσας έκδοσης: Αθήνα, 2015
Μέγεθος Αρχείου: 7,0 Mb
Σελίδες: 80
Μορφή αρχείου: pdf
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση δίχως την έγγραφη άδεια του
δημιουργού ή του εκδότη

Εισαγωγή
Πριν ακόμα δημιουργηθούν οι φάκελοι της ασφάλειας και τα αρχεία της σήμανσης ο άνθρωποι στιγματιζόντουσαν δια πυρός και σιδήρου. Ο στιγματισμός αυτός άφησε πολλά κατάλοιπα στην ιστορία, στις φράσεις , στις παραδόσεις. Σήμερα οι άνθρωποι εξακολουθούν να στιγματίζονται αλλά όχι πάντα δια πυρός και σιδηρού. Στο δημοσίευμα μου αυτό προσπαθώ να καταγράψω ό,τι σχετικό βρήκα για να φωτίσω αυτή την μορφή διαρκούς διαπόμπευσης.

Περιεχόμενα
Εισαγωγή……5
Κεφάλαιο 1 – Στιγματισμός……..9
Σημασία………..9
Συνώνυμα……9
Ετυμολογια.,…11
Παράγωγα…….11
Εγκυκλοπαιδικά……….14
Εικόνες……………15
Φράσεις…………..17
Τραγούδι………..18
Επώνυμα………18
Λογοτεχνία……19
Αναφορές…….20
Κεφάλαιο 2 \
Ο σίδηρος ……24
Εγκυκλοπαιδικά……..26
Ετυμολογία………….26
Ξενόγλωσσα……….27
Παραγωγα………27
Εικόνες …………28
Φράσεις……..29
Παροιμίες……….32
Ποίηση………..33
Κεφάλαιο 3 η βουλα 35
Συνώνυμο 35
Ξενογλωσσα 36
Εγκυκλοπαιδικά 36
Ετυμολογικά 37
Εικόνες 38
Συνώνυμα 41
Παράγωγα 42
Ομόηχα 42
Συγγενικά 43
Επώνυμα 43
Φράσεις 43
Αναφορές 44
Κεφάλαιο 4 ο Σιδεράς……46
Σημασία 46
Συνώνυμα 46
ΧΑΛΚΟΣ 48
Μυθολογία 51
Συγγενικά 54
Ξενογλωσσα 55
Επώνυμα 55
Ξενόγλωσσα επώνυμα 55
Τοπωνυμια 55
Παροιμιες 56
Σε φρασεις 56
ΕΡΓΑΛΕΙΑ 56
ΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΣΙΔΕΡΑ 68
Λογοτεχνια 74
Ο ΔΩΔΕΚΑΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΓΥΦΤΟΥ 76
Υποσημειώσεις 77
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ 77
Βιβλιογραφία 78

24grammata.com/ free ebook
[download]

Κεφάλαιο 1 – Στιγματισμός
Σημασία
1.Ποινή διαπόμπευσης που επιβάλλονταν σε κακοποιούς και ήταν δημιουργία ενός σημαδιού σε εμφανές σημείο του σώματος (εικόνα 1). Γινόταν με πυρωμένο σίδερο. Η διαπόμπευση πλέον ήταν μόνιμη.
Ανάλογες επιπτώσεις είχαν οι διάφορες τμήσεις (ρινοτμηση, χειροκοπία) αλλά και η τύφλωση. Η εσκεμμένη δημιουργία αναπηρίας είχε και σαν πρόσθετο σκοπό την οριστική αποτροπή του τιμωρουμένου από αδικήματα στο μέλλον.
2.Οικειοθελής στιγματισμός του δέρματος με διάφορα σχέδια. Το λεγόμενο τατουάζ ἤ δερματοστιξία. Έχει τις ρίζες του στη μαγεία. Προσφιλής στους ναυτικούς και τους φυλακισμένους. Πολύ διαδεδομένος σε πρωτόγονους λαούς.
Συνώνυμα
Αμαύρωση
Λέγεται την μεταφορική έννοια, επειδή μουτζούρωναν τους διαπομπευόμενους με μαύρο χρώμα (φούμο). Πχ. Δεν πρέπει να αμαυρώσουμε τον εορτασμό της επετείου με οχλοκρατικές εκδηλώσεις.

δερματοστιξία, διάστιξη
Λέγεται για την εθελουσία σήμανση, για το τατουάζ

Ηπιότεροι όροι
Αποδοκιμασία, επίκριση, επίπληξη, επιτίμηση, κακισμός, καταδίκη, κατάκριση, κηλίδωμα, κηλίδωση, λέκιασμα, λέρωμα, μελάνωμα, μελάνωση, μομφή, μουντζούρωμα, στηλίτευση, στίξη, τατουάζ, τατουισμός, ψόγος …

Βούλα
Βλ. λήμμα βούλα στο Βυζαντινό Λεξικό μου.

Καυτηριασμός
Απ΄ οπου και το ρήμα καυτηριάζω = Καίω με ένα καυτό σίδερο για να στιγματίσω , ή να αναισθητοποιήσω κάποια περιοχή του σώματος. (πβ. εικόνα στιγματισμού αλόγου στην Αμερικάνικη Δύση). Βλ. εγκυκλοπαιδικά καυτηριάζω και στιγματίζω.

Κηλίδωσις
Από το αρχαίο ρήμα κηλίς, γεν. κηλίδος, σημάδι, λεκές συνήθως με μεταφορική έννοια κηλίς επί της υπολήψεως, τιμής, ονόματος κλπ.
Στάμπα
Σφραγίς, βούλα, σημείον. Πβλ. Σταμπωτό ύφασμα (κν εμπριμέ από μετοχή imprimé του Γαλλικού ρήματος imprimer εκτυπώνω, αγγλ. Print) και ρήμα σταμπάρω = επισημαίνω.
Λέγεται συνήθως με την αστυνομική έννοια του όρου. Σταμπάρω: επισημαίνω κάποιον ως κακοποιό.
Μας πήγαν στην Ελ-Ντάμπα
Μας κόλλησαν μια στάμπα.

Μάρκα
Η λέξη marca προέρχεται από το Λατινικό marcus που σημαίνει σφυρί1. Με το σφυρί έβαζαν σημείο πάνω σε πυρωμένο σίδερο. Marca σημαίνει σημάδι. Το ουσιαστικό μάρκα δημιούργησε και το μάρκο. ΦΡ είναι μεγάλη μάρκα αλλά και “μάρκα μ΄εκαψες” (η μάρκα ήταν ο καυτηριασμός δηλ. κάψιμο με πυρωμένο σίδερο) ίσως αρχικά η φράση να ήταν “με μάρκα μ΄έκαψες”.
Το ρήμα μαρκάρω είναι υστερο λατινικο MARCARE, α Γαλλ. Marquer, Notare, signare.
Σήμερα επικρατεί το αγγλικό μπραντ (brand) που σημαίνει ακριβώς το ίδιο.

brand (ρημα.)
από το 1400 μ.Χ., “to brand”, καυτηριάζω, στιγματίζω, cauterize; stigmatize,”αρχικα από το σημαδεμα των κακοποιων, βλ brand (ουσιαστικό). Σαν μεσο ταυτοποιησης της ιδιοκτησιας από το 1580;

brand (ουσιαστικό)
Σημαινει “διακριτικο σημειο με πυρωμενο σιδερο, identifying mark made by a hot iron” (1550s) επεξεταθη από 1827 to “ιδιαιτερης κατασκευης αγαθο.” και από το 1922 «Brand name».

Σιδέρωμα
Ο στιγματισμένος με αυτόν το τρόπο λέγονταν σιδερωμένος και το «καυτηριάζω» λέγονταν και «σιδερώνω». Ο άξιος να σιδερωθεί λέγονταν «μούτρο για σιδέρωμα» και αργότερα απλώς «μούτρο», αφου το σημαδεμα γινόταν κυρίως στο πρόσωπο.

Μούτρο λέμε σήμερα τον άνθρωπο χαμηλής ηθικής στάθμης και ιδίως αλήτη, απατεώνα ή κακοποιό: ΦΡ:Mαζεύονται σ΄ αυτό το καφενείο κάτι μούτρα! Είναι μεγάλο μούτρο· μην τον πιστεύεις.
Τα ΜΟΥΤΡΑ (πληθ.) θάρρος ή αυτοπεποίθηση που προέρχεται από ηθική αξιοπρέπεια ή κοινωνικό κύρος: Mε τι μούτρα να του ζητήσω πάλι το ίδιο πράγμα; Δεν έχω μούτρα να βγω στην κοινωνία. μουτράκλα η , μεγεθυντικό του ΜΟΥΤΡΟ
Πβλ. ΦΡ: Εχετε πρόσωπο: εχετε πιστοληπτική ικανοτητα.

Σημάδεμα ἠ Σήμανση
Ο σημαδεμένος ήταν ο σεσημασμένος. Σήμερα ο όρος σήμανση σημαίνει την υπηρεσία της Αστυνομίας που εντοπίζει και απογράφει τους κακοποιούς συνήθως με λήψη των δακτυλικών τους αποτυπωμάτων. Έτσι μιλάμε περί σεσημασμένου κακοποιού δηλ. εντοπισμένου στα γραφεία της Σήμανσης όχι όμως και σημαδεμένου κυριολεκτικά.
Πβλ.
Στη Σήμανση μέ πήγανε,
τή φάτσα μου τήν πήρανε.
Παλιό μουρμούρικο.ΗΛΙΑΣ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ-ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ σ.46

Σπίλωση
Λέκιασμα, κηλιδωση (μεταφορικως ενν. Κηλίδωσις του ονοματος, της τιμής, της υπολήψεως καποιου).
καὶ ἡ γλῶσσα πῦρ, ὁ κόσμος τῆς ἀδικίας. οὕτως ἡ γλῶσσα καθίσταται ἐν τοῖς μέλεσιν ἡμῶν ἡ σπιλοῦσα ὅλον τὸ σῶμα καὶ φλογίζουσα τὸν τροχὸν τῆς γενέσεως καὶ φλογιζομένη ὑπὸ τῆς γεέννης.
Επιστ. Ιακώβου 3.6

Ετυμολογια

Από το παλαιό ιταλικό mutria (θηλυκό που θεωρήθηκε ουδέτερο πληθυντικού του ανυπάρκτου μούτρο ) με αποβολή του ημιφ. ανάμεσα σε σύμφωνο [r] και φωνήεν (a) (σύγκρινε τριακόσιοι > τρακόσιοι)]

Λέμε όμως
ας πάρει τα μούτρα του να μου το πει ο ίδιος, δηλ. ας τολμήσει,
αυτή δεν είναι για τα μούτρα σου δηλ. για σενα.
Ένας άνθρωπος έχει ένα μούτρο , πρόσωπο , φάτσα . Τα μούτρα είναι αντί του «τη μουτρία» .
Ένας άνθρωπος έχει πάντοτε μαζί του το μούτρο του ἤ τα μούτρα του. «Παίρνω2 τα μούτρα μου» δεν σημαίνει λαμβάνω, έχω μαζί μου τα μούτρα μου, αλλά επαίρω τα μούτρα μου , σηκώνω τα μούτρα μου και τολμώ να δω κάποιον κατά πρόσωπο.
Παράγωγα
Στιγματίας
ο στιγματισμένος, ο σεσημασμένος. Στην αρχαιότητα ήταν σημαδεμένος.

Οί δούλοι έσφραγίζοντο για να αναγνωρίζονται σέ περίπτωση που προσπαθούσαν να δραπετεύσουν
(Ει τυγχάνει τις υμών δραπέτης εστιγμένος, άτταγάς ούτος παρ΄ ημϊν ποικίλος κεκλήσεται) Αριστοφάνης. Όρνιθες 760-761
… και αν κανείς από έσας τύχη να είναι δούλος ή δραπέτης με το στίγμα σφραγισμένος, θα ονομάζεται σέ μας άξιος και τιμημένος
Γρηγόρης Ζώρζος -Ancient and Modern Slavery: Information from Books Papyruses Signs Tablettes

Στίγματα
Στίγματα (ενικός στίγμα) είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από τους χριστιανούς για να περιγράψει σωματικά σημάδια, πληγές σε θέσεις που αντιστοιχούν στις πληγές σταύρωσης του Ιησού Χριστού, όπως τα χέρια, τους καρπούς, και τα πόδια. Ο όρος προέρχεται από ένα χωρίο στο τέλος της επιστολής του Αποστόλου Παύλου προς τους Γαλάτες, όπου λέει, “εγώ φέρω στο σώμα μου τα σημάδια του Ιησού”.
Στίγματα είναι ο πληθυντικός του την ελληνική λέξη στίγμα, δηλαδή ένα σημάδι, τατουάζ, ή εμπορικό σήμα, για την ταυτοποίηση ενός ζώου ή σκλάβων. Ένας που φἐρει στίγματα αναφέρεται ως στιγματισμένος ή στιγματίας.
Κανένας από αυτούς τους φανατικούς δεν φέρει στίγματα στους καρπούς (μεταξύ κερκίδας και ωλένης) όπου ήταν και το πιθανότερο σημείο της προσήλωσης. Η επιστήμη θεώρει υστερικό σύμπτωμα τα στίγματα.
Στη Νεκρώσιμη ακολουθία ψέλνεται :

Στἰξη
Αρχ στίξις, τρύπημα, σημάδεμα με βελόνη. Στην γραφή η τοποθέτηση των σημείων στίξης : της τελείας, του κόμματος, της άνω τελείας, του ερωτηματικού κλπ.
Η στίξη ήταν άγνωστη στα αρχαία κείμενα.

Ετυμολογία
Στίγμα το αποτέλεσμα της στίξεως : τρύπημα με βελόνη, ακίδα ή ἀγκαθι.
Το μέγεθος του στίγματος είναι πολύ μικρό όπως και το μέγεθος του σημείου. Ο στιγματισμός με τατουάζ είναι αυτός που χρησιμοποιεί την στίξη του δέρματος κυριολεκτικά.
Η στίξη κατάντησε να σημαίνει και σημάδεμα.
Πβλ. Τα σημεία στίξης. Τέλεια, κόμμα κλπ της κοινής Ελληνικής. Η αρχαία τα αγνοούσε. Βλ. ΟΡΘΟΤΟΜΩ

Εγκυκλοπαιδικά
Στο Βυζάντιο ο στιγματισμός* επιβάλλονταν σαν ποινή.
Ήταν η επισήμανση ότι κάποιος είναι κακούργος.
Ο στιγματισμός-ποινή γίνονταν δια πυρός και σιδήρου.

Μεταφορικά ΦΡ: Ο Πρόεδρος στιγμάτισε την επονείδιστη συμπεριφορά του καταχραστή, δημοσίως ή καυτηρίασε την στάση του υπουργού. Πρόκειται για ανόητη μεταφορά. Αντί να καυτηριάσει τον ίδιο τον υπουργό ή τον καταχραστή.
Το παλιό καλό καιρό ο στιγματισμός και καυτηριασμός γινόταν κυριολεκτικά επί δίκαιων και αδίκων. Τώρα μας φάγανε τα μεταφορικά. Ίσως αν μαρκάραμε με πυρωμένο σίδερο τους καταχραστές θα μας χαρακτήριζαν απάνθρωπους αλλά θα μειώναμε το δημόσιο χρέος.

Η μέθοδος εφαρμόζονταν από τα πολύ παλιά χρόνια όπως μαρτυρούν τα Αρχαία κείμενα
Οι αρχαίοι στιγμάτιζαν τα ζώα με πυρωμένο σίδερο για να αποδεικνύουν την ιδιοκτησία.
Ο βουκέφαλος, ο κοππατίας, ο σαφόρας ήταν χαρακτηρισμοί ίππων, αλόγων που πήραν το όνομα τους από τέτοιο σημάδεμα. Περισσότερα στο λήμμα άλογο στο βιβλιο του ΑΕΝΑΟΝ : «ΒΡΕ ΖΩΟΝ!»

Σχολιο: ο αστιγματισμός δεν είναι η ελλειψη στιγματισμού, όπως αλώβητος δεν είναι ο μη λεπρός. Αστιγματισμό εννοούμε τη διαθλαστική εκείνη ανωμαλία κατά την οποία, λόγω του σχηματισμού στον αμφιβληστροειδή δύο ειδώλων, κάθετων μεταξύ τους ,ο ασθενής βλέπει παραμορφωμένα και θολά τα διάφορα αντικείμενα.

24grammata.com/ free ebook
[download]

Οι Έλληνες έμαθαν το τατουάζ από τους Πέρσες, οι Ελληνίδες ήταν γοητευμένες από την ιδέα του τατουάζ ως εξωτικό σήμειο ομορφιάς.
Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τατουάζ από τους Έλληνες.
Ρωμαίοι συγγραφείς, όπως ο Βιργίλιος, Σενέκας, και Γαληνός ανέφεραν ότι πολλοί δούλοι και εγκληματίες στιγματιζόντουσαν.

Δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς πότε ο στιγματισμός ηταν εκούσιος (τατουάζ) και ποτε ακούσιος (ποινή, διαπομπευση).
Πχ. Ο Λυσίας αναφέρει « εἰσπέμπουσι γὰρ εἰς τὴν βουλὴν τὴν πρὸ τῶν τριάκοντα βουλεύουσαν Θεόκριτον τὸν τοῦ Ἐλαφοστίκτου καλούμενον»
Φαινεται ότι πατερας αυτου του Θεοκριτου ηταν στιγματισμενος με την εικονα ενός ελαφιου.
Και ο σχολιαστης προσθετει :”Deermark: birth-mark or tattoo, indicating a foreign or servile origin.”
W.R.M. Lamb, M.A. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1930.
Μια νομική επιγραφή από την Έφεσο αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της πρώιμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όλοι οι σκλάβοι που εξάγονταν στην Ασία, είχαν στιγμα με τις λέξεις «φόρος εισεπράχθη».
Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τον στιγματισμό ως τιμωρία.
στις αρχές του τέταρτου αιώνα, όταν ο Κωνσταντίνος έγινε Ρωμαίος Αυτοκράτορας και νομιμοποιησε τον χριστιανισμό, απαγόρευσε τατουάζ στο πρόσωπο, το οποίο ήταν σύνηθες για τους στρατιώτες, και μονομάχους.
Ο Κωνσταντίνος πίστευε ότι το ανθρώπινο πρόσωπο ήταν μια αναπαράσταση της εικόνα του Θεού και δεν θα πρέπει να είναι παραμορφωμένο ή μολυσμένο.
όμως