Ο Lan Ong και η βιετναμέζικη ιατρική παράδοση

 24grammata.com- ιστορία / ιατρική

Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης,

Διαβάστε τα έργα του Γ. Σχορετσανίτη  στο 24grammata.com κλικ εδώ 

Ο Lan Ong και η βιετναμέζικη ιατρική παράδοση

Ο Lan Ong (1720-1791) είναι αναμφίβολα ο πιο γνωστός επαγγελματίας της παραδοσιακής βιετναμέζικης ιατρικής. Έγραψε ιατρικά κείμενα και ποίηση, που περιελάμβαναν, κάπως ασυνήθιστο για την εποχή του, αυτοβιογραφικά στοιχεία και είναι ο πρώτος γιατρός του Βιετνάμ για τον οποίο υπάρχουν διαθέσιμες σημαντικές βιογραφικές πληροφορίες. Εκπαιδεύτηκε στην κλασσική κινεζική ιατρική και οι γνώσεις που μας κληρονόμησε περιλαμβάνονται στην παραδοσιακή φυτική φαρμακοποιία του Βιετνάμ. Παρά την τάση του για μια κάπως απομονωμένη ζωή, έγινε ο πιο γνωστός γιατρός της εποχής του και μια στιγμή κλήθηκε στην αυλή των Λόρδων Trinh στο Ανόι, για τους οποίους μας άφησε σημαντικά στοιχεία. Από τον 19ο αιώνα, τα γραπτά του βρίσκονται στο κέντρο της παραδοσιακής ιατρικής του Βιετνάμ. Ο δρόμος που φέρει το όνομά του στο Ανόι σήμερα, είναι γεμάτος από φαρμακεία. Η φήμη του για μάθηση και η αρετή του, τον ακολουθούν ακόμα, και μάλιστα ένα πρόσφατο γαλλικό ιστορικό μυθιστόρημα βασισμένο στη ζωή του θεωρήθηκε συκοφαντικό επειδή τον περιέγραφε γεμάτο ανθρώπινες αδυναμίες και λάθη. Τα έργα αυτού του αριστοκράτη ιατρού, ο οποίος έμαθε Ιατρική από την κινεζική κλασσική ιατρική και έγραψε τα έργα του στα κινέζικα, θεωρήθηκαν από τους αποικιοκράτες αλλά και τους κομμουνιστές ιστορικούς ότι εκφράζουν ένα μοναδικό στυλ ιατρικής του Βιετνάμ. Αν είναι πολύ λίγο γνωστός στη Δύση εκτός της Γαλλίας, στο Βιετνάμ η φήμη του παρέμεινε υψηλή, όπως ήταν άλλωστε και κατά τη διάρκεια της ζωής του. Όταν το 1782, στο εξηκοστό τρίτο έτος της ηλικίας του φορώντας ένα δανεισμένο καπέλο και ρόμπα, παρουσιάστηκε στο Λόρδο Trinh Sam για να λάβει τις επίσημες ευχαριστίες του, ο πρώτος μανδαρίνος είπε αναφερόμενος σ’ αυτόν: ‘‘Είναι αγρότης και χωριάτης στο λόγο του, αλλά όσον αφορά τις ιατρικές του γνώσεις, κανένας δεν τον φτάνει στη χώρα’’.

Κάποιο παραδοσιακό φαρμακείο στην ομώνυμη οδό του σημερινού Ανόι.

Γεννήθηκε σ’ ένα μικρό χωριό, το Lieu Xa, της επαρχίας Hai Duong, νοτιοανατολικά του Ανόι, στις 11 Δεκεμβρίου 1720. Ήταν το έβδομο παιδί του Le Huu Muu, κυβερνήτη της επαρχίας Nghe An, ενώ ο θείος του Le Huu Kieu στον οποίο ο Lan Ong έμοιαζε σωματικά, ήταν μανδαρίνος στην αυλή των αυτοκρατόρων της δυναστείας των Le. Απ’ τα γραπτά του φαίνεται πως είχε μια ευτυχισμένη παιδική ηλικία. Για να φτάσει κάποιος στο χωριό του, έπρεπε να περάσει μια μικρή ξύλινη γέφυρα, στην οποία οι γυναίκες του χωριού συγκεντρώνονταν για να πουλήσουν τσάι και γλυκά κέικ. Τα απογεύματα, αρκετά συχνά, κατέβαινε με τον αδερφό του στο ποτάμι για πλυθούν και να κολυμπήσουν. Σχεδόν πενήντα χρόνια αργότερα, όταν ο Lan Ong γύρισε στο πατρικό του σπίτι στο χωριό Lieu Xa και είδε τα ερείπια του οικογενειακού ιστορικού σπιτιού που καταστράφηκε από τις εξεγέρσεις των βορείων, έφερε στη μνήμη του αυτό το προφητικό που του είχε πει κάποια ανύποπτη στιγμή ο αδερφός του, όταν ήταν παιδιά, να διασκεδάσουν δηλαδή στην μικρή τους ηλικία γιατί αργότερα όταν θα γίνουν λειτουργοί δεν θα μπορούν να το κάνουν εύκολα. Ο αδελφός του πράγματι πέρασε επιτυχώς στις εξετάσεις και διορίστηκε κυβερνήτης στην απομακρυσμένη επαρχία Son Lang, στα ορεινά
βορειοανατολικά σύνορα με την Κίνα. Σε μεγάλη ηλικία αργότερα, επέστρεψε στο πατρικό του σπίτι, αλλά ο Lan Ong ο οποίος βρισκόταν τότε σε εθελούσια απομόνωση, μάλλον τον είδε λίγες φορές.

Το να γίνει κάποιος μέλος του μανδαρινάτου, ήταν η υψηλότερη τιμητική διάκριση, αν και ο Lan Ong περιφρονούσε τέτοια κοσμικά αξιώματα ίσως επειδή το καθεστώς Trinh είχε γίνει εν πολλοίς διεφθαρμένο. Το ραντεβού με την ομάδα των μανδαρίνων εξαρτιόταν από την επιτυχία στις εξετάσεις στις οποίες μόνο είκοσι από τις χιλιάδες των υποψηφίων θα έπαιρναν τον τίτλο του επιτυχόντα. Τα ονόματά τους ακόμα βρίσκονται σκαλισμένα πάνω σε επιτύμβιες στήλες στο Ναό της Λογοτεχνίας στο Ανόι. Οι επιτυχόντες μπορούσαν να αποδεχθούν μια θέση στην βασιλική αυλή ή να διορισθούν Έπαρχοι σε κάποια επαρχία της χώρας, αλλά μερικοί επέστρεφαν στην πατρίδα τους, συνήθως για να διδάξουν. Ο πατέρας του Lan Ong πέρασε επίσης τις εξετάσεις και απέκτησε το δίπλωμα το έτος 1710. Αν και ήταν ασυνήθιστο να έχουν πετύχει στις εξετάσεις πατέρας και γιός, το γεγονός αυτό ήταν πλεονέκτημα για τον Lan Ong, να προέρχεται δηλαδή από μια επιστημονική οικογένεια, όπου διάβαζαν και μιλούσαν κινέζικα. Όταν ήταν νεαρός, πήγε να σπουδάσει στο Ανόι, κερδίζοντας υψηλή βαθμολογία στις προκαταρκτικές εξετάσεις, αλλά ποτέ δεν έδωσε τις τελικές εξετάσεις για την απόκτηση του περισπούδαστου διπλώματος. Αντ’ αυτού, αποφάσισε να ταξιδέψει κι ακόμα να μάθει μαντεία από ένα ογδοντάχρονο μελετητή ονόματι Vu, του οποίου παρέμεινε μαθητής για πολλά χρόνια. Στη συνέχεια εντάχθηκε στον αυτοκρατορικό στρατό, αλλά η στρατιωτική του καριέρα διακόπηκε σύντομα γιατί μετά το θάνατο ενός αδελφού του αναγκάστηκε να επιστρέψει στο σπίτι και να ασχοληθεί με τη φροντίδα της ηλικιωμένης μητέρας του. Ο πατέρας είχε ήδη πεθάνει το 1739.

Από 1729 έως 1740, κυβερνήτης του Βόρειου Βιετνάμ ήταν ο Trinh Giang, ένας δεσποτικός άρχοντας στην εποχή του οποίου σημειώθηκαν κάποιες εξεγέρσεις από αγανακτισμένες ομάδες αγροτών, που έμειναν άστεγοι και πεινασμένοι από την κακή συγκομιδή αλλά και την κυβερνητική κακοδιοίκηση. Η δημοφιλής βασιλική οικογένεια Le, επιθυμώντας την ανεξαρτησία της από τον Trinh, ήταν συχνός υποκινητής αυτών των εξεγέρσεων και διαμαρτυριών, κατά τη διάρκεια των οποίων ετών δεν υπήρχε τίποτα το ασφαλές πουθενά. Ο Lan Ong περιγράφει εκείνη την περίοδο ως εξής: ‘’Περνούσα τα χρόνια μου με ξιφασκία και διαβάζοντας κλασσικά βιβλία. Στα δεκαπέντε χρόνια που τριγύριζα τη χώρα είχα διάφορες καλές εμπειρίες. Στη συνέχεια, εγκαταλείποντας όλες τις επιθυμίες για υλικά πράγματα και κοσμικές τιμητικές διακρίσεις έφτιαξα ένα εξοχικό σπίτι από άχυρο στο Huong Son για να φροντίσω την ηλικιωμένη μου μητέρα και για να διαβάζω τους κλασσικούς. Διατήρησα τον εαυτό μου σε καλή κατάσταση και βοήθησα τους άλλους. Αυτή ήταν, πιστεύω, η καλύτερη μέθοδος’’. Οι εξετάσεις απαιτούσαν την ακριβή γνώση των Κομφουκιανών κλασσικών, και οι πιο πολλοί σπουδαστές μελετούσαν μόνο εκείνα τα κείμενα που ήταν απαραίτητα για την επιτυχία στις εξετάσεις. Δεν υπήρχε επίσημη ιατρική εκπαίδευση ή κάποιο συγκεκριμένο σύστημα επαγγελματικών προσόντων, και η ανάγκη για επαγγελματίες θεραπευτές υπήρχε τόσο στο επίπεδο του χωριού από εκείνους που είχαν μάθει φυτικές ή μαγικές θεραπείες από τους μεγαλύτερους σε ηλικία, όσο και στις μεγάλες πόλεις όπου είχαν μαθητεύσει και καταρτιστεί δίπλα σε βοτανολόγους. Οι βοτανολόγοι χρησιμοποιούσαν τα παραδοσιακά ενδημικά φυτά στις συνταγές τους, ένα σύστημα γνωστό ως νοτιοβιετναμέζικο ή ‘‘δική μας ιατρική’’, ώστε να διακρίνεται από την πιο ακαδημαϊκή Σινοβιετναμέζικη ιατρική του Βορρά. Οι μελετητές που είχαν την ευχέρεια στο διάβασμα της κινεζικής γλώσσας, μάθαιναν τη βόρεια ιατρική μέσω ιδιωτικών αναγνώσεων από ένα δάσκαλο, ενώ σε ορισμένες οικογένειες, η εκμάθηση της ιατρικής περνούσε από γενιά σε γενιά. Μερικοί μελετητές μάθαιναν την ιατρική προκειμένου να αντιμετωπίσουν κάποιο προσωπικό πρόβλημα ή της οικογένειάς τους. Λίγοι μανδαρίνοι ειδικεύονταν στην Ιατρική και γινόντουσαν γιατροί της βασιλικής αυλής, μια όμως χαμηλής στάθμης ή ταπεινή απασχόληση, όπως εθεωρείτο.
Η ιατρική καριέρα του Lan Ong άρχισε όταν αρρώστησε και πήγε σε ένα γιατρό ονόματι Tran Doc για θεραπεία. Ο Tran Doc είχε τη φήμη ενός σοβαρού λόγιου άντρα και όπως και ο Vu, ο προηγούμενος δάσκαλος του Lan Ong, ζούσε μια ήσυχη ζωή αποτραβηγμένος από τα εγκόσμια, έχοντας εγκαταλείψει τις ελπίδες του για ένταξη στους μανδαρίνους αφού είχε αποτύχει στις εξετάσεις, τρεις φορές. Οι διαβουλεύσεις μεταξύ ενός εκπαιδευμένου γιατρού και ενός ασθενούς ήταν μια συνομιλία μεταξύ ίσων. Ο ασθενής όπως αναμενόταν ήταν σε θέση να κατανοεί τη διάγνωση, ενώ ο γιατρός επεξηγούσε τη θεωρία που κρυβόταν πίσω από τη συνταγή του. Ο Lan Ong αρχικά συμβουλεύτηκε την κλασσική κινεζική ιατρική στη μελέτη της οποίας ήταν γραφτό να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του. Διέθετε μια καλή βιβλιοθήκη που περιελάμβανε το Cam Nang Bı Luc (‘’Secret Notes from Master Feng’s Brocade Pouch’’) του Feng Zhaozhang, το οποίο όπως ισχυρίζεται ο μύθος, ο Lan Ong απομνημόνευσε σε μια μόνο ανάγνωση. Αργότερα, στην ηλικία των είκοσι ετών, εγκατέλειψε οριστικά τη λογοτεχνία για την ιατρική.
Η μελέτη της ιατρικής ήταν, ωστόσο, μια απαιτητική λογοτεχνική και φιλοσοφική δραστηριότητα, που απαιτούσε ώρες μελέτης των κλασσικών κειμένων. Παρά την δεδηλωμένη του παραίτηση από το χώρο της λογοτεχνίας, ο Οng θαυμαζόταν ως ποιητής και λογοτέχνης τόσο πολύ, ώστε οι πρώτες μεταφράσεις των γραπτών του στα βιετναμέζικα, να παραλείπουν το κομμάτι σχετικά με την ιατρική, αυτή που του έδινε την ευκαιρία να προσαρμόσει κλασσικές διδασκαλίες και ίσως να ανακαλύψει στο μικρόκοσμο του σώματος ‘‘τα μυστικά του σύμπαντος’’. Τον Ong απασχολούσε ένα πρόβλημα που είχε απασχολήσει πολλούς κινέζους επιστήμονες. Πού ήταν συγκεκριμένα η πύλη του σφρίγους, η οποία, σύμφωνα με την παραδοσιακή κινεζική ιατρική παρείχε το αρχικό qi, την κινητήρια δύναμη όλων των λειτουργικών δραστηριοτήτων του σώματος και σε ποιο όργανο αντιστοιχούσε! Οι περισσότεροι πίστευαν ότι οι νεφροί ήταν η ρίζα όλων των θερμοτήτων και των υγρών στο ανθρώπινο σώμα και σύμφωνα με μια άποψη η πηγή της θερμότητας εντοπιζόταν στον δεξιό νεφρό, οι λειτουργίες του οποίου ήταν τελείως διαφορετικές από αυτές του αριστερού νεφρού, την πηγή όλων των υγρών του σώματος. Ο Lan Ong πίστευε ότι αμφότεροι οι νεφροί απέκκριναν ούρα και ότι η πύλη της ζωτικότητας και πηγή θερμότητας για τα εσωτερικά όργανα, κατοικούσε κάπου ανάμεσα σ’ αυτούς.
Μετά το θάνατο της μητέρας του το 1760, ο Ong αφιερώθηκε στη μελέτη της ιατρικής και τη συγγραφή ιατρικών κειμένων. Ο όγκος των γραπτών του συγκεντρώθηκαν μετά το θάνατό του σε μια Εγκυκλοπαίδεια Ιατρικής, την Hai Thuong y tong tam lınh (Πραγματεία περί της Ιατρικής Γνώσεως από τον Hai Thuong). Αλλά και κατά τη διάρκεια της ζωής του, η κυκλοφορία του ιστορικού του έργου, του επέφερε μεγάλη φήμη, γεγονός που όσο και να μην ήθελε τον οδήγησε στην αυλή των Trinh.
Από κοινού με πολλούς άλλους διανοούμενους του Βιετνάμ, ο Lan Ong αγκάλιασε τον Ταοϊσμό, ο οποίος τόνιζε την αδράνεια και την αρμονία με τη φύση. Έβλεπε την ευχαρίστηση ως σημαντικότερο θέμα από την υλική εξύψωση και έστρεψε τη ζωή του στο περπάτημα, το ψάρεμα, παίζοντας παιχνίδια, ακούγοντας μουσική και παρατηρώντας τα φυτά και τα ζώα.

Μια μέρα, την άνοιξη του 1782, έφτασαν δύο αγγελιοφόροι από την αυλή των Trinh και του ανακοίνωσαν την εντολή να παρουσιασθεί στο Ανόι, χωρίς άλλες εξηγήσεις. Ο Ong έμαθε έκπληκτος όμως από ένα αγγελιοφόρο ότι προσκλήθηκε κατόπιν πρότασης του πρώτου μανδαρίνου Hoang Dinh Bao, να εξετάσει τον πρίγκιπα Trinh Cam, τον διάδοχο του Trinh Sam. Με την κλήτευση ερχόταν και μια συνοδεία στρατιωτών και συστατικών επιστολών για την ταχύτερη και ασφαλέστερη μετάβασή του στην αυλή και με την εντολή να φύγει αμέσως ταξιδεύοντας μέρα και νύχτα. Στην καλύτερη περίπτωση, υπέθετε, εάν δηλαδή η θεραπεία ήταν επιτυχής, θα τον κρατούσαν στο παλάτι σε ένα περιβάλλον με ίντριγκες πολιτικής, ενώ σε περίπτωση αποτυχίας της θεραπείας, υπήρχε πάντοτε η πιθανότητα της τιμωρίας και ακόμα θεωρητικά, της εκτέλεσης. Η επιλογή του κληρονόμου του Trinh Sam, είχε διχάσει την αυλή. Ο Trinh Cam ήταν γιός μιας αγαπημένης παλλακίδας, που προτιμήθηκε έναντι του νόμιμου μεγαλύτερου σε ηλικία διαδόχου, με αποτέλεσμα η αυλή να βρίσκεται χωρισμένη σε ομάδες. Η παλλακίδα Dang Thi Hue, και ο έμπιστός της Hoang Dinh Bao, περίμεναν εναγωνίως να δουν αν ο Trinh ανερχόταν στο θρόνο, αλλά η δύναμη των Trinh Sam εξαρτιόταν τα μέγιστα από το στρατό ο οποίος μερικές φορές ενεργούσε αυτοβούλως στους αντιλαϊκούς ηγέτες. Σίγουρα η κατάσταση στο παλάτι ήταν επικίνδυνη: ‘‘ Συνειδητοποίησα τη σοβαρότητα της κατάστασης αλλά δεν είχα το χρόνο για να φοβηθώ, αν και για κάποια σύντομη στιγμή ήμουν έντρομος. Όσοι από την οικογένειά μου με γνώριζαν καλά (ο Οng είχε δύο γιους και τέσσερες κόρες) μοιράζονταν τη θλίψη μου με συμπάθεια, ενώ όσοι δεν με ήξεραν χαίρονταν για μένα’’! Για όσους παρατηρούσαν ότι το να είσαι γνωστός στον Λόρδο Trinh ήταν σημάδι μεγάλης τιμής σε όλη τη χώρα, ο Lan Ong απαντούσε με ένα ταοϊστικό απόφθεγμα: ‘‘Τα φυτά κόβονται για τα άνθη τους, ενώ οι άνδρες είναι τα θύματα της φανταχτερής τιμής από την οποία δεν κερδίζουν τίποτα, εκτός από πλήξη’’.
Αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το ταξίδι για γράψιμο, ακολουθώντας την παράδοση των μανδαρίνων που έγραφαν στίχους εμπνευσμένους από το ταξίδι: ‘‘Εκείνο το βράδυ, επωφεληθήκαμε από το σεληνόφως για πλοήγηση μέσω του ποταμού προς το στρατόπεδο της Vinh. Τα παραποτάμια χωριά κοιμόνταν σιωπηλά και μόνο τα σκυλιά γάβγισαν στο πέρασμα του σκάφους μας. Ο μεγάλος δίσκος του φεγγαριού έπλεε κατά μήκος του ρεύματος, περνούσε τις όχθες του ποταμού, ενώ η παλίρροια μας βοηθούσε στο ταξίδι. Από μια απομακρυσμένη παγόδα, ερχόταν ο υπόκωφος ήχος μιας καμπάνας. Το ομιχλώδες φως σαβάνωνε τα δέντρα που εξαφανίζονταν μακριά μας, κάποια φώτα από αλιευτικά σκάφη άστραφταν μέσα στο κρύο, κι ένα ζευγάρι άγριων πτηνών πέταξε αθόρυβα στον ουρανό. Οι σπουδαστές μου έπιναν για να διαλύσουν τη μελαγχολία τους’’.
Από τη Vinh, το ταξίδι συνεχίστηκε με τα πόδια ενώ τον Lan Ong τον μετέφεραν πάνω σ’ ένα είδος φορείου περνώντας τα βουνά συνοδεία των μαθητών του και είκοσι στρατιωτών. Όπως θα ήταν αναμενόμενο, η σπανιότητα κάποιου φημισμένου γιατρού σε εκείνες τις απομακρυσμένες περιοχές, είχε ως αποτέλεσμα την βοήθειά του σε μερικούς χωρικούς που του ζήτησαν τη γνώμη του. Ένα βράδυ, ένας στρατιώτης του δώρισε ένα πιάτο με γαρίδες και του ζήτησε να θεραπεύσει τον πυρετό του οκτάχρονου γιού του. Το επόμενο πρωί, αφού του χορήγησε τα ενδεδειγμένα βότανα για την απάλειψη των συμπτωμάτων του γιού του, ο στρατιώτης επέστρεψε με ευχαριστίες και ζητώντας φάρμακα και για τους συγχωριανούς. Έτσι παρά το επείγον του ταξιδίου του, ο Lan Ong στα χωριά που περνούσε έδινε τις ιατρικές του συμβουλές. Η ισχυρή αίσθηση των υποχρεώσεων του ιατρού που είχε ήδη γράψει στα ‘‘Δεοντολογικά Διδάγματα’’ βασίστηκε στην κατανόηση της ιατρικής ως ‘‘Ουράνια αποστολή’’ (tao). Μετά από δέκα ημέρες, το χρόνο που του δόθηκε από τον Trinh Sam για την ολοκλήρωση του ταξιδιού του, ο Lan Ong βρισκόταν ακόμα πολύ μακριά από την πρωτεύουσα. Όσο πλησίαζαν προς το παλάτι ο Lan Ong, όπως έγραφε στο ημερολόγιό του, κατέφτασε η στην είδηση ότι ένας μαθητής του είχε στήσει ένα βωμό αφιερωμένο σε αυτόν, μια σπάνια τιμή για κάποιον ακόμη εν ζωή: ‘‘Είμαι ανίδεος και ανίκανος. Το ταλέντο μου είναι λίγο και οι γνώσεις μου ρηχές. Είμαι άχρηστος για την κοινωνία… Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι κάποια μέρα θα με καλούσαν στην αυλή. Είναι σαν ένα κοστούμι που δεν ταιριάζει σ’ αυτόν που το φοράει. Δεν είναι αυτό ευτυχία για μένα…’’.

Στις 13 Μαρτίου ο Lan Ong έφτασε σε μια πρωτεύουσα που προετοιμαζόταν για πόλεμο, με στρατιώτες παντού στους δρόμους, περπατώντας μυστικά στους παλιούς γνώριμους δρόμους με ένα μπαστούνι από ζαχαροκάλαμο στο χέρι. Την επόμενη μέρα, κλήθηκε να εξετάσει το διάδοχο του θρόνου, Trinh Cam.Ήταν η πρώτη φορά που έμπαινε σε βασιλικό παλάτι και θαμπώθηκε από τη χλιδή, το χρυσό και τα πολύτιμα πράγματα. Σ’ ένα τεράστιο περίπτερο βρισκόντουσαν οκτώ άλλοι γιατροί. Από το πίσω δωμάτιο, ο Trinh Sam συμβούλεψε το γιό του να γδυθεί για την εξέταση. Όταν αυτή ολοκληρώθηκε, ο Lan Ong αποσύρθηκε και ο πρώτος τη τάξει μανδαρίνος περιέγραψε την ασθένεια του αγοριού με τα εξής λόγια: ‘‘Η ασθένεια διήρκεσε σχεδόν έξι μήνες. Μερικές φορές φαίνεται πολύ αδύναμος και ταλαιπωρημένος. Τώρα όμως άρχισε να παίρνει λίγο βάρος. Τούτο αποτελεί απόδειξη κάποιας κληρονομικής επιβάρυνσης. Επίσης, η νόσος είναι χρόνια και δεν υπάρχει θεραπεία. Αν λοιπόν του δώσει φάρμακα, η κοιλιά δεν θα αντέξει τη ζέστη. Ίσως κάποιο αντιπυρετικό βοηθήσει…’’.
Στα δικά του απομνημονεύματα ο Lan Ong ανέφερε ότι κάποια στιγμή μπήκε στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει φάρμακα για βραχυπρόθεσμη ανακούφιση με την ελπίδα να βρει χρόνο και τρόπο να φύγει από το παλάτι, αλλά δεν του το επέτρεψε το καθήκον του απέναντι στους ασθενείς: ‘‘Ο πρίγκιπας είχε ζήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα σε περιορισμένο μέρος. Η κοιλιά του ήταν πρησμένη, οι μύες του αδύναμοι, οι μεμβράνες του στεγνωμένες…’’.
Από την επιστολή του στον πρώτο μανδαρίνο, ξεχωρίζουν: ‘‘…Έχω να κάνω τις ακόλουθες συστάσεις: Α) Μια ουγγιά Bach truat (Atractylis ovate). Ψήστε μερικούς κόκκους ρυζιού χωρίς να τους κάψετε και χρησιμοποιήστε το αρωματικό τους μέρος για να ενισχύσετε το πνεύμα του σπλήνα. Β) Τρείς ουγγιές Thuc dia (Rehmannia), αποξηραμένα και γευστικά. Αυτό το φάρμακο επαναφέρει την αρχή της am του σπλήνα. Γ) Δύο ουγγιές Can khng (αποξηραμένη πιπερόριζα). Ψημένη στη σχάρα μέχρι να μαυρίσει, που διαλύει τα αέρια του στομάχου. Δ) Μια ουγγιά Ngu vi (Schizandra chinesis), για την ενίσχυση του πνεύματος των πνευμόνων και για μέτριο διουρητικό. Τα συστατικά πρέπει να αναμειχθούν μεταξύ τους και θα θερμανθούν μέχρι να γίνουν μια ζελατινώδης πάστα. Δίνουμε στον ασθενή κάθε φορά στα ενδιάμεσα των γευμάτων από ένα φλιτζάνι τσαγιού…’’.
Ο Hoang Dinh Bao σημείωσε ότι η συνταγή αυτή διέφερε από τη δική του και των άλλων γιατρών της αυλής. Του προσφέρθηκε κάποιο ικανοποιητικό ποσό ως αμοιβή, αλλά για να το πάρει έπρεπε πρώτα να αποδεχτεί τη θέση του γιατρού του παλατιού, την οποία όμως αρνήθηκε προσποιούμενος ασθένεια. Για κάποιους μήνες έζησε στα προάστια της πρωτεύουσας, φρουρούμενος από λίγους οκνηρούς στρατιώτες, όπου τον επισκέπτονταν ασθενείς και άλλοι που είχαν ακούσει για η φήμη του ηλικιωμένου γιατρού. Προσπάθησε και κάποια στιγμή πήρε την άδεια να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα για λίγες ημέρες για να παρακολουθήσει την εκταφή ενός προγόνου του, όταν εκλήθη πάλι στο παλάτι, αναφωνώντας : ‘‘Δεν είμαι τίποτα άλλο, παρά ένας σκλάβος’’.
Ο Trinh Sam, ενώ βρισκόταν σε ναυτικές ασκήσεις, άρπαξε μάλλον κάποιο κρύωμα, με αποτέλεσμα να τον φέρουν πάλι πίσω στο παλάτι. Ο Lan Ong ακολούθησε τον πρώτο μανδαρίνο στο απαγορευμένο μέρος του αυτοκράτορα και τον διέταξε να πάρει το σφυγμό του: ‘‘ Ήμουν μόλις λίγα μέτρα από τον αυτοκράτορα. Θα έπρεπε να υποκλιθώ κανονικά, αλλά δεν τόλμησα να τον κοιτάξω και εξετάζοντάς τον, βρήκα ότι οι σφυγμοί Quan και Thon ήταν και στις δύο πλευρές γεμάτοι και τρεμάμενοι. Ο σφυγμός Xıch στα δεξιά ήταν ρηχός και ταχύς. Αν τον πίεζα ακόμα λίγο, δεν είχε καμιά δύναμη και σκέφτηκα ότι το σώμα ήταν λεπτό και σκελετωμένο και το δέρμα ξηρό. Τα ούρα ήταν βρώμικα και κίτρινα και τα κόπρανα περιείχαν άπεπτα δημητριακά. Υπήρχε πνευμονική συμφόρηση και επιστροφή του αέρα, με υψηλό πυρετό, ξηρό στόμα και εξέλκωση της γλώσσας, επίμονος βήχας και απώλεια της φωνής. Όλα ήταν στοιχεία που συνηγορούσαν για μεγάλη απώλεια ζωτικότητας και σοβαρή αναιμία και γι αυτό ο σφυγμός ήταν γρήγορος. Φοβήθηκα επίσης ότι υπήρχε αδυναμία του πνεύματος του στομάχου…’’.
Ο Ong του έγραψε τη συνταγή των οκτώ φαρμάκων με τη μορφή μιας αλοιφής. Εκείνο το βράδυ, ο Trinh Sam τον κάλεσε ξανά και τον ρώτησε γιατί του χορήγησε cinnamon και aconitum, ουσίες που ανεβάζουν τη θερμοκρασία. Ο Ong του εξήγησε ότι ο πυρετός ήταν ο λεγόμενος ψευδής πυρετός και ο Trinh Sam απαίτησε εξήγηση για τα συμπτώματά του. Αφού βεβαιώθηκε για τις θέσεις και απόψεις του Lan Ong, συμφώνησε να δοκιμάσει τη θεραπεία με μια μικρή δόση. Την επόμενη μέρα, ο πυρετός είχε αισθητά υποχωρήσει και δέχτηκε τα συγχαρητήρια του Trinh Sam μπροστά στους γεμάτους ζήλια μανδαρίνους της αυλής. Ο Ong φοβήθηκε προς στιγμήν ότι οι επιτυχίες του πιθανόν να γινόντουσαν ανασταλτικοί ή απαγορευτικοί παράγοντες απομάκρυνσής του από το παλάτι. Ο πρώτος τελικά μανδαρίνος του επέτρεψε να φύγει αφού του έδωσε κάποια ποσότητα από ασήμι, ‘‘σαν πουλί από το κλουβί ή ψάρι από τα δίχτυα’’.
Μέσα σε λίγες μέρες αφότου έφτασε στο σπίτι του, έμαθε ότι οι στρατιώτες δολοφόνησαν τον πρώτο μανδαρίνο και την οικογένειά του στις 28 Νοεμβρίου. Ο Trinh Sam είχε πεθάνει από την αρρώστια του, και πριν την κηδεία του ο στρατός καθαίρεσε τον ασθενή Trinh Cam και τοποθέτησε το μεγαλύτερο γιό του Sam, τον Trinh Khai, στο θρόνο. Η είδηση αυτή για τον Lan Ong, ήταν αναμενόμενη και του επιβεβαίωσε τα πιστεύω του, ότι δηλαδή η μοναχική ζωή στα βουνά ήταν τελικά η σοφότερη επιλογή: ‘‘Οι τιμητικές διακρίσεις και τα πλούτη είναι εφήμερα, όπως τα ιπτάμενα σύννεφα. Τα τραγούδια, τα φλάουτα, οι πύργοι και τα κιόσκια, διαρκούν όσο ένα πρωινό’’. Έζησε εκεί μέχρι το θάνατό του, στις 17 Φεβρουαρίου του 1791.

Οι αιώνες της κινεζικής προσπάθειας να αποικίσουν ή να υποτάξουν το λαό του Βιετνάμ, οδήγησαν τους συγγραφείς του Βιετνάμ σε μια προσπάθεια υποβάθμισης των κινεζικών επιρροών. Ο Lan Ong έγραψε στην κινεζική γλώσσα, όπως και οι δυτικοί μελετητές στα λατινικά. Ενώ η κινέζικη ιατρική είχε μακροχρόνια επίδραση και επιρροή, η ιατρική του Βιετνάμ ποτέ δεν την μιμήθηκε αποκλειστικά. Το γεγονός επίσης ότι οι κινέζοι ζητούσαν βιετναμέζους γιατρούς ως φόρο τιμής κατά τη διάρκεια της κατοχής της δυναστείας Μινγκ (1407-1427), δείχνει τουλάχιστον μια κάποια προσπάθεια ανταλλαγής ιδεών μεταξύ των δύο χωρών, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη επιστήμη. Η Βιετναμέζικη ιατρική, όπως και η θρησκεία, ήταν συγκριτική και οι ασθενείς είχαν την ευκαιρία να συμβουλευτούν πολλούς γιατρούς και να συγκρίνουν τις θεραπείες τους. Τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο Βιετνάμ, η βασιλική αυλή απασχολούσε και γιατρούς και χειρουργούς από τη Δύση παράλληλα με τους δικούς της. Ενώ ο Lan Ong γιορτάζεται πλέον για την εισαγωγή καινοτομιών στην παραδοσιακή κινεζική ιατρική, όσο ζούσε έφερε μεγάλες κινεζικές επιρροές στο Βιετνάμ, αγόρασε αρκετά κινέζικα θεραπευτικά βότανα και ακόμα οι πιο στενοί του φίλοι ήταν κινέζοι γιατροί. Διατήρησε επίσης και επέκτεινε τους καταλόγους των παραδοσιακών φαρμάκων του Νοτίου Βιετνάμ (thuoc nam). Στο Linh nam ban thao, μια συλλογή ξηρών βοτάνων στην εθνική γλώσσα, ο Lan Ong κατέγραψε 722 είδη φαρμακευτικών βοτάνων του Βιετνάμ.
Το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα ήταν ένας ενεργός χρόνος για βιετναμέζικη ιατρική, γιατί γράφτηκαν πολλά μεγάλα έργα για τα φαρμακευτικά βότανα, τη μαιευτική και τις μολυσματικές ασθένειες. Τα γραπτά όμως του Lan Ong, είναι τα πιο ολοκληρωμένα και τα μόνα που περιέχουν σημαντικά ηθικά και αυτοβιογραφικά στοιχεία. Μετά το θάνατό του, τα γραπτά του αποτελούν σημαντική πηγή για τους γιατρούς του Βιετνάμ και το 1865 ο Vo Xuan Hien άρχισε να επεξεργάζεται τα σωζόμενα χειρόγραφα που εκτυπώθηκαν για πρώτη φορά στα κινέζικα σε 63 βιβλία, από το 1876 μέχρι το 1883. Κατά τον εικοστό γάλλοι ιστορικοί της ιατρικής, επανεξέτασαν τα έργα του Lan Ong, με σκοπό να ανακαλύψουν τη χαμένη προ-αποικιακή χρυσή εποχή του Βιετνάμ.
Μετά την ανεξαρτησία του Βιετνάμ, τα έργα του Lan Ong αποτέλεσαν τη βάση της αναβίωσης της παραδοσιακής ιατρικής του Βιετνάμ, ίσως επειδή τα φάρμακα της δύσης δεν ήταν εύκολα διαθέσιμα, αλλά κυρίως από την επιθυμία να τονισθεί η εθνική τους ταυτότητα.

Βιβλιογραφία σχετικών παραθεμάτων και αναφορών

1. Bates Ann, Bates W.A.: Lan Ong (Le Huu Trac, 1720-1791) and the Vietnamese medical tradition. Journal of Medical Biography 2007; 15:158-164.
2. Hai Hoang Pham (Ed.): Traditional Medicine Street: Pho Lan Ong Ha Noi. 1st Edition. 2005. Vietnam.
3. Huard P., Durand M.: Lan Ong et la medecine sinovietnamienne. Bulletin de la Societe des Etudes Indochinoises. 1953; 28:221-293.
4. Loi DT, Dung NX: Native drugs of Vietnam: which traditional and scientific approaches? J. Ethnopharmacol. 1991; 32(1-3): 51-6.
5. Woerdenbag HJ, Nguyen TM, Vu DV, Tran H, et al: Vietnamese traditional medicine from a pharmacist’s perspective. Expert Rev. Clin. Pharmacol. 2012; 5(4): 459-77.