Οι σοφοί του Δρομοκαϊτειου: γ. Μιχαήλ Μητσάκης

24grammata.com/ λογοτεχνία

γράφει ο Σωτήρης Αθηναίος

Μετά τον Φιλύρα και τον Βιζυηνό, ο τρίτος της παρέας από τους Σοφούς του Δρομακαϊτειου είναι ο Μιχάλης Μητσάκης. Άγνωστος στους περισσότερους αλλά αγαπημένος στους ελάχιστους. Έζησε, στο β΄μισό του 19ου αιώνα, σε μία Ελλάδα που έψαχνε να βρει τη γλώσσα της, τα πρότυπα της και τις Αξίες της και κατέληγε πάντοτε σε πολέμους. Και αυτό ακριβώς ήταν ο Μητσάκης ένας άνθρωπος που “ψαχνόταν” και στο τέλος έσβησε στους κρύους διαδρόμους ενός φρενοκομείου. Πέθανε ένας τρελός την εποχή που η κλαγγή των όπλων των λογικών Ελλήνων θριάμβευε στη Μακεδονία. Τότε ήταν το παράδειγμα προς αποφυγή, ενώ τώρα, ίσως, και να ΄ναι η ρομαντική χαραμάδα φωτός στην υπερλογική ζωή μας. Γνωρίστε και διαδόστε τα έργα του, αλλά κυρίως, μην παραλείψετε να δείτε με προσοχή τη μελέτη, μοναδική στο είδος της: “Η γαλλική ποίηση του Μιχαήλ Μητσάκη” του Δημήτρη Ν. Πλουμπίδη καθώς και η πανέξυπνη παρουσίαση του Μητσάκη από την Ειρήνη Μαραγκόζη 

Βιογραφικό Σημείωμα/ εργογραφία/ βιβλιογραφία/ κριτική του Παλαμά, του Δημαρά και του Στεργιόπουλου για τον Μητσάκη

ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗΣ (1863-1916)
Οι πληροφορίες για τη ζωή του Μιχαήλ Μητσάκη αντλούνται από το λεξικό των Μπαρτ και Χηρστ και από αναφορές συγχρόνων του στο πρόσωπό του. Ως χρονολογία γέννησής του αναφέρεται το 1868, καθώς όμως αντιτίθεται σε άλλα στοιχεία γύρω από τη ζωή του συχνά αντικαθίσταται από το 1863. Γεννήθηκε στα Μέγαρα γιος του Αριστείδη και της Μαριγώς Μητσάκη, καταγόταν όμως από τη Σπάρτη, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα και τέλειωσε το Γυμνάσιο. Μαθητής ακόμα εξέδωσε την βραχύβια εφημερίδα Ταϋγετος. Το 1880 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, σύντομα όμως εγκατέλειψε τις σπουδές του και ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία συνεργαζόμενος αρχικά με το περιοδικό Ασμοδαίος. Στη συνέχεια δημοσίευσε διάφορα άρθρα στις περισσότερες αθηναϊκές εφημερίδες, καθώς και σε πολλά περιοδικά, υπογράφοντας άλλοτε με το όνομά του (κυρίως στα λογοτεχνικά κείμενα) ή τα αρχικά του και άλλοτε με διάφορα ψευδώνυμα, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες έγραψε και ανώνυμα άρθρα. Εξέδωσε τα ευθυμογραφικά έντυπα Θόρυβος και Πρωτεύουσα που κυκλοφόρησαν για μικρό χρονικό διάστημα. Υπήρξε συνιδρυτής του σατιρικού Άστεος μαζί με το Θέμο και Μπάμπη Άννινο και διευθυντής του Ελληνικού Ημερολογίου του Π.Δ.Σακελλαρίου. Η δημοσιογραφική του καριέρα υπήρξε λαμπρή, διακόπηκε όμως απότομα το 1896, λόγω κορύφωσης της πνευματικής ασθένειας του Μητσάκη που είχε ξεκινήσει δυο χρόνια πριν. Έκτοτε παρέμεινε διανοητικά ανάπηρος, φτάνοντας ως την παραφροσύνη. Από το 1914 και μέχρι το θάνατό του πέρασε τη ζωή του στο Δρομοκαϊτειο, όπου πέθανε από πνευμονία. Το αρθρογραφικό έργο του Μητσάκη συγγενεύει στενά με τη λογοτεχνική παραγωγή του, η οποία εντάχθηκε στα πλαίσια της δημοσιογραφικής του δραστηριότητας. Δημοσίευσε αφηγήματα, κριτικά δοκίμια, επιγράμματα και ποιήματα στα ελληνικά και τα γαλλικά. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του εκδόθηκε μετά το θάνατό του. Στο χώρο του γλωσσικού ζητήματος τάχτηκε θεωρητικά υπέρ της δημοτικής, χρησιμοποίησε όμως την απλή καθαρεύουσα, κυρίως λόγω της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας στο χώρο του Τύπου, όπου η δημοτική ήταν αποκλεισμένη. Οι γλωσσικές του αντιλήψεις βρίσκονται αναλυτικά εκφρασμένες στην επιστολή του Η δήθεν δημώδης γλώσσα (1888), στο κριτικό άρθρο του για τον Γεράσιμο Μαρκορά (1890), στο άρθρο του Το Γλωσσικόν ζήτημα εν Ελλάδι· Μια φιλολογική σελίς εις δυο γλώσσας (1892), γραμμένο δυο φορές, μια στην καθαρεύουσα ( Η θλίψις του μαρμάρου) και μια στη δημοτική (Το παράπονο του μαρμάρου). Το πεζογραφικό έργο του είναι γραμμένο σε μεικτή γλώσσα. Επηρεάστηκε από τα ρεύματα του ρεαλισμού (και αργότερα του νατουραλισμού), και του αισθητισμού, καθώς ήταν ενημερωμένος γύρω από τη σύγχρονή του γαλλική λογοτεχνία. Κυρίαρχο θέμα στο έργο του είναι η εσωτερική μετανάστευση, που κυριαρχούσε τότε στην Ελλάδα και η αστική ζωή στην Αθήνα. Στα πλαίσια της προσπάθειάς του να απεικονίσει την αποξένωση και την αλλοτρίωση ως συνέπειες της ζωής στην πόλη ο Μητσάκης υπέταξε το υλικό του στην στη λογική της αποδιοργάνωσης. Η δομή των έργων του είναι συχνά χαλαρή ή και απουσιάζει. Από τα έργα του αναφέρονται ενδεικτικά το πρώτο του διήγημα με τίτλο Το βάπτισμα , η συλλογή αφηγημάτων Αθηναϊκαί Σελίδες και ο Αυτόχειρ . 1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Μιχαήλ Μητσάκη βλ. Βελλιανίτης Θ., «Μητσάκης Μιχαήλ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια17. Αθήνα, Πυρσός, 1931, Γουνέλας Χ.Δ., «Μητσάκης Μιχαήλ», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό6. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1987, Γκότση Γεωργία, «Μιχαήλ Μητσάκης», Η παλαιότερη πεζογραφια μας·Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΣτ΄ (1880-1900), σ.264-323. Αθήνα, Σοκόλης, 1997 και Περάνθης Μιχαήλ, «Μητσάκης Μιχαήλ», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας10. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Βελλιανίτης Θ., «Μητσάκης Μιχαήλ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια17. Αθήνα, Πυρσός, 1931.
• Γκότση Γεωργία, «Μιχαήλ Μητσάκης», Η παλαιότερη πεζογραφια μας·Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΣτ΄ (1880-1900), σ.264-323. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.
• Γουνέλας Χ.Δ., «Μητσάκης Μιχαήλ», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό6. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1987.
• Θρύλος Άλκης, «Μ.Μητσάκης (1868-1916)», Νέα Εστία21, 1/2/1937, αρ.243, σ.169-179 (τώρα και στον τόμο Θρύλος Άλκης, «Μιχ. Μητσάκης», Μόρφές της ελληνικής πεζογραφίας· Και μερικές άλλες μορφές, σ.148-172. Αθήνα, Δίφρος, 1962).
• Θρύλος Άλκης (επιμ.), Γρηγόριος Ξενόπουλος – Μ.Μητσάκης – Γ.Καμπύσης. Αθήνα, Αετός, 1955 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.27).
• Καράκαλος Άγγελος, «Αναζητώντας τον Μιχαήλ Μητσάκη (1863-1916)», Η λέξη90, 12/1989, σ.990-998.
• Κατσίμπαλης Κ.Γ., «Η ανέκδοτη σελίδα του Μητσάκη», Νέα ΕστίαΙΖ΄, 1/1/1935, αρ.193, σ.44.
• Κατσίμπαλης Γ., Βιβλιογραφία Μιχαήλ Μητσάκη. Αθήνα, τυπ. Στεργιιάδη, 1942.
• Κατσίμπαλης Κ.Γ., Βιβλιογραφικά συμπληρώματα Ι.Γρυπάρη – Μ.Μητσάκη – Κ.Θεοτόκη – Κ.Καβάφη. Αθήνα, τυπ. Στεργιάδη, 1944.
• Μαλακάσης Μηλτιάδης, «Μ.Μητσάκης· Νεκρολογία», Σφιγξ5, 1916.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Οι διηγηματογράφοι μας ένας-ένας · Μιχαήλ Μητσάκης» και «Μητσάκης», Άπαντα11, σ.152-153. Αθήνα, Μπίρης, 1971.
• Παλαμάς Κωστής, «Μιχαήλ Μητσάκης», Άπαντα2, σ.187-194. Αθήνα, Γκοβόστης-Μπίρης, 1962.
• Περάνθης Μιχαήλ, Μιχαήλ Μητσάκης· Το έργο του. Αθήνα, 1956.
• Περάνθης Μιχαήλ, «Μητσάκης Μιχαήλ», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας10. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Στεργιόπουλος Κώστας, «Ο Μιχαήλ Μητσάκης και η αντίστροφη μέτρηση», (Νέα Εστία117, ετ.ΝΘ΄, 1η/7/1985, αρ.1392, σ.873-878 (τώρα και στον τόμο ΠεριδιαβάζονταςΒ΄, σ.79-88. Αθήνα, Κέδρος, 1986).
• Τσιριμώκου Λίζυ, «Μεταξύ χαράς και πένθους», Μολυβδοκονδυλοπελεκητής6, περ.Γ΄, 1998-1999, σ.117-128.
• Φωτόπουλος Αθ.Θ., «Κρίσεις του Μιχαήλ Μητσάκη για την κοινωνία της εποχής του», Νέα Εστία137, 1η/6/1995, ετ.ΞΘ΄, αρ.1630, σ.707-715.
• Χατζόπουλος Θανάσης, «Τα όρια ποιητικής σωφροσύνης (με αφορμή τις πρώιμες υπερρεαλιστικές δοκιμές του πεζογράφου Μιχαήλ Μητσάκη», Η λέξη90, 12/1989, σ.1005-1009.
• Χωρεάνθης Κώστας, Μιχαήλ Μητσάκης ή το πρόβλημα της έκφρασης. Αθήνα, Κέδρος, 1979.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ελληνική Δημιουργία13, 15/1/1954, αρ.143.

Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1

• Κουρτόπασσης · Adieu a en diplomate· Υπό Κοθόρνου. Αθήνα, 1888. (β΄ εκδ)
• Εις Αθηναίος χρυσοθήρας· Αθηναϊκαί Σελίδες. Αθήνα, τυπ.Κορίννης, 1890.
• Το γλωσσικόν Ζήτημα εν Ελλάδι · Μια φιλολογική σελίς εις δύο γλώσσας. Αθήνα, τυπ.Εστίας, 1892.
• Το γατί · Διήγημα ηθογραφικόν. Αθήνα, έκδοση της Ακροπόλεως, 1893.
• Αυτόχειρ. Αθήνα, Στιγμή, 1987 (και πέμπτη, διορθωμένη έκδοση από το χειρόγραφο του Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα, Ιστός, 1996).
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Φιλολογικά έργα · Τακτοποιημένα και φροντισμένα από τον Δημ.Π.ΤαγκόπουλονΑ’. Αθήνα, Τύπος, 1920.
• Φιλολογικά έργα · Τακτοποιημένα και φροντισμένα από τον Δημ.Π.ΤαγκόπουλονΒ’. Αθήνα, Αθηναϊκό Βιβλιοπωλείον Γανιάρη και Σίας, 1922.
• Μιχαήλ Μητσάκης, Το έργο του· Εισαγωγή – Σχόλια – Επιμέλεια Μιχ.Περάνθη. Αθήνα, Εστία, 1956.
• Πεζογραφήματα. Αθήνα, Νεφέλη, 1988.
• Oeuvres inedites de Michel Mitsakis· Publiees par Anghelos Caracalos. Athenes, 1957. 1. Για αναλυτική του Μιχαήλ Μητσάκη βλ. τα λήμματα Κατσίμπαλη και Περάνθη της βιβλιογραφίας.

Επιπλέον Πληροφορίες

Αρχείο του λογοτέχνη υπάρχει στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.) www.ekebi.gr

Μιχαήλ Μητσάκης (1868 – 1916)

Έγραψαν γι’ αυτόν

«Το χρώμα και η ζωή είναι τα λογοτεχνικά ιδανικά του Μητσάκη. Μπορεί να θεωρηθεί ο πιο συνειδητός και συνεπής εκπρόσωπος του ελληνικού νατουραλισμού: ό,τι κυρίως τον απασχολεί είναι η περιγραφή, το ζωντάνεμα των πραγμάτων μέσα από το λόγο. Περιγραφές αντικειμένων, σκηνές παρμένες, ξεσηκωμένες, από το δρόμο, φωτογραφική και φωνογραφική απόδοση της καθημερινής πραγματικότητας, είναι το υλικό των αφηγήσεών του. Ο μύθος συχνά λείπει εντελώς. Έλεγε στον Ταγκόπουλο: «Πάμε στη βιβλιοθήκη μου», και εννοούσε τους περιπάτους, όπου με μυωπική προσοχή και με ακούραστη παρατηρητικότητα ξεσήκωνε μορφές και τύπους που θα περνούσαν στα έργα του.»

Δημαρά Κ.Θ., Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας. Ίκαρος, Δ΄ Έκδοση, [Αθήνα] 1968, σ. 380 – 381.

«Ο Μητσάκης έγραψε στην καθαρεύουσα και στη μικτή, εκτός από λιγοστές εξαιρέσεις. Δεν υπήρξε όμως ποτέ φανατικός της καθαρεύουσας. Αντίθετα, ήταν απ’ τους πρώτους που προβληματίστηκαν πάνω στη γλώσσα της λογοτεχνίας, με περίσκεψη και με βάση τα αισθητικά κριτήρια. […] Από την άποψη αυτή η μελέτη της φυσιογνωμίας και του έργου του μας εισάγει, οπωσδήποτε στα μυστικά του έντεχνου γραπτού λόγου, σε μια εποχή που δεν είχαν ακόμα συνειδητοποιηθεί απ’ τους περισσότερους πεζογράφους μας. Όμως, παρά τον αναντίρρητα προσωπικό του χαρακτήρα, το οξύ κριτικό του πνεύμα και τις ρεαλιστικές και νατουραλιστικές του τάσεις, σε πολλά από τα πεζογραφήματα και τις αφηγηματικές σελίδες του μας φαίνεται σήμερα ρητορικός και πομπώδης, καθώς εμφανίζεται στατικά περιγραφικός, γεμάτος επίθετα, σχήματα λόγου και εντυπωσιακά φραστικά ευρήματα, ενώ σε μερικά από τα κριτικά του κείμενα και στις επιστολές του διατηρεί περισσότερο την ευστροφία και τη χάρη του παρουσιάζοντας ορισμένες μακρινές αντιστοιχίες με τον Ροΐδη.

Στεργιόπουλου Κώστα, «Ο Μιχαήλ Μητσάκης και η αντίστροφη μέτρηση», στο Περιδιαβάζοντας. Στο χώρο της παλιάς πεζογραφίας μας. Τόμος Β΄, Εκδόσεις «Κέδρος», Αθήνα, 1986, σ. 87.

«[Ο Μητσάκης] ηυξήθη υπό την σκιάν του Ταϋγέτου, και αίμα Σπαρτιατικόν αισθάνεται να ρέει εις τας φέβας του. Προτιμά να λογαριάζεται συντόμως με τα πράγματα, και βαίνει κατ’ ευθείαν προς αυτά και τα καταλαμβάνει γυμνά, και γυμνά θέλει να τα πολεμεί και να τα δαμάζει. Και τα ψηλαφεί και τα ευφραίνεται και τα ακούει. Πρό πάντων δε, με όλην την γνωστήν μυωπία του, β λ έ π ε ι. Είναι όλος αίσθησις, κυρίως δε όλος όρασις. Βλέπει την ζωήν και μόνον ό,τι παρίσταται ενώπιόν του ως ζωή. Εις τούτο κείνται οι νόμοι και οι προφήται του. Τα πάντα, και τα ελάχιστα, και τα ταπεινά, και τα μηδαμινά, εμφανίζονται ενώπιόν του ως εικόνες μεγαλοπρεπείς. Τας εικόνας ταύτας φωτίζει πάσας ανατέλλων ή δύων ο ήλιος, υπό τας όψεις του οποίου εκτυλίσσονται άπασαι ανεξαιρέτως αι σκηναί των Αθηναϊκών και των άλλων Σελίδων του.»

Παλαμά Κ., «Μιχαήλ Μητσάκης», Τα πρώτα κριτικά, Αθάνατα Έργα Ελληνικής Λογοτεχνίας, Εκδόσεις Αδελφοί Γ. Βλάσση, σ.189 – 190.

www.e-alexandria.gr