Άλκης Ξανθάκης, Σούζαν Σάντογκ

ΚΑΠΟΤΕ Τ΄ΑΛΜΠΟΥΝ ΣΥΜΒΑΙΝΟΥΝ
Άλκης Ξανθάκης, Σούζαν Σάντογκ

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Η Ιστορία της Φωτογραφικής Αισθητικής του Άλκη Ξανθάκη εξιστορεί συνοπτικά την καλλιτεχνική και αναπάντητη αυτή υπόθεση. Ο μελετητής παρακολουθεί την εξέλιξη της φωτογραφίας θεσπίζοντας σταθμούς. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι, ο τρόπος με τον οποίο μεταφράζεται η συμβολή και η ειδικότητά τους στην αναπαράσταση της πραγματικότητας, συνιστούν το βασικό περιεχόμενο των αναφορών του Ξανθάκη. Μ΄επιλεγμένες φωτογραφίες, ασπρόμαυρες στο σύνολό τους, προτείνει τα αντιπροσωπευτικότερα είδη της φωτογραφικής τεχνικής. Η αισθητική της παράθεσής του οδηγεί στο μοντερνισμό, στην εξοικείωση με την παράδοση του νέου.Κλιμακωτά ο αμύητος παρατηρεί την εξέλιξη του μέσου, όντας σε θέση να ερμηνεύσει ο ίδιος τη βαθιά σχέση της φωτογραφίας με την ουσία της καλλιτεχνικής ενασχόλησης. Η δεκαετία της επαναστατικής Πολαρόιντ θα καταστήσει τη φωτογραφία μια ευρεία απασχόληση, απόλυτα συνυφασμένη με τη μαζικότητα την οποία συνεπάγεται η μοναδικότητα και η αίσθηση του διαχρονικού που αναβλύζει από το ίδιο το αποτέλεσμά της. Οι αχνές αναφορές του συγγραφέα στην ελληνική, φωτογραφική σκηνή επιβεβαιώνουν την αργοπορία με την οποία το λαϊκό αίσθημα οικειοποιείται τη μόνη μέθοδο της αντίστασης απέναντι στο ζήτημα του χρόνου. Οι ελληνικές επισημάνσεις του Ξανθάκη δικαιολογημένα επιφανειακές πιστοποιούν την διάδοση του φιλμ στην εγχώρια, αστική κοινωνία. Και ίσως αυτό το τελευταίο ν΄αποτέλεσε πάντα τον σκοπό του Άλκη Ξανθάκη. Μια, ας πούμε ανάδειξη της σημασίας την οποία διαδραμάτισε το στοιχείο της ευρύτητα στην περίπτωση της φωτογραφίας. Έτσι ώστε σήμερα να παραμένει αμφίβολη η κατάταξη της φωτογραφικής αναπαράστασης μες στους κόλπους της καλλιτεχνικής δημιουργίας .
Την περιεκτική, όσο και κατατοπιστική μελέτη του Ξανθάκη έρχεται να συμπληρώσει η αναγκαιότητα για μια θεωρητική προσέγγιση του μέσου. Οι αμφιβολίες οι οποίες εγείρονται ως προς τη χρήση της τεχνικής και την επιρροή της στην αυθεντικότητα του αποτελέσματος καταργούνται ολοκληρωτικά με το εμβληματικό δοκίμιο της Σούζαν Σόνταγκ Περί Φωτογραφίας. Το έργο, το οποίο εκδίδεται το 1973 θα χρειαστεί σχεδόν είκοσι χρόνια προτού αποτελέσει αντικείμενο της ελληνικής, μεταφραστικής παραγωγής. Η Σόνταγκ που παραμένει ουσιώδης καθ΄όλη τη διάρκεια του πονήματος σχολιάζει σε βάθος τόσο τους παράγοντες που οδήγησαν στην διάδοση της φωτογραφίας, όσο και την ελευθερία του μέσου να εκφράσει κάθε φορά την λαμπρή υποκειμενικότητα. Το δοκίμιο της Σόνταγκ θέτει ως αντικείμενό του την ίδια την εικόνα. Η αφορμή της φωτογραφίας, ως βασική μέθοδος καθιέρωσης της σύγχρονης εικονολατρίας θα μπορούσε ν΄αποτελεί ένα έπος. Μια θρυλική ιστορία που οδηγεί σήμερα σ΄έναν κατακλυσμό εικόνων, θέτοντας μεταμοντέρνα ερωτήματα, όπως η οικολογία του οπτικού υλικού. Στα πλαίσια αυτού του έπους η ανθρωπότητα θ΄αναγνωρίσει τον εαυτό της, θ΄αναδείξει τα εφήμερα είδωλα. Η φωτογραφία κατά την Σούζαν Σόνταγκ δεν μπορεί παρά ν΄αποτελεί καλλιτεχνικό είδος. Αναγνωρίζοντας τις διάφορες φάσεις και τις κορυφαίες, ατομικές επιρροές δεν λησμονεί το γεγονός πως η ουδία της φωτογραφίας σχετίζεται άμεσα με την ατομική ικανότητα αλλά και τα εκάστοτε ιδεολογήματα. Οι πρωτοπορίες στον τομέα της φωτογραφίας έγκεινται στη συμφιλίωσή της με την ζωγραφική. Η πρώτη ύλη της πραγματικότητας έρχεται να τροφοδοτήσει τον καμβά μ΄ένα ακατανίκητο και κατά συρροή υλικό.
Η λογοτεχνικότητα της φωτογραφικής λήψης, η πρόθεσή της, η σηματοδότηση ιστορικών στιγμών, ικανών να επιζήσουν στο μέλλον μέσα από τη σύλληψη του φωτός, το υποκατάστατο που ανάγεται επισήμως σε βασικό, δομικό υλικό της ιστορικής αληθοφάνειας. Η φωτογραφία αποτέλεσε ένα αυτόφωτο σώμα. Ερεθισμένη απ΄τις εξωφρενικές δυνατότητές της γρήγορα υποσκέλισε όλες τις άλλες τέχνες. Στην εποχή των εικόνων άλλος δρόμος δεν υπήρχε για την φωτογραφική λήψη. Η φιλοδοξία της ταχύτητας, φρενήρης καθώς πάντα, η ανάγκη για δράση δεν θα μπορούσαν να μην επηρεάσουν την εξέλιξη της φωτογραφίας. Και ίσως ετούτο το τελευταίο ν΄αποτελεί το βασικό επιχείρημα της Σόνταγκ για τη μεταστροφή της ίδιας της τέχνης σε επιδιώξεις αισθητικού χαρακτήρα. Η πραγματικότητα προσφέρεται ανά πάσα στιγμή. Οι πληγές της είναι διαθέσιμες. Όμως σε πολύ ελάχιστους, κατά τη συγγραφέα αποκαλύπτεται κάποτε η δυναμική των συνθέσεων από φως και υλικά υπαρκτά. Η φωτογραφία συνιστά στις μέρες μας μια απλή και διαδεδομένη συνήθεια. Η ψηφιακή εποχή άλλωστε στοχεύει στην ευκολία, δηλαδή στην αποδοχή της χρήσης εξαιτίας μιας ιδιότυπης ελευθερίας που δεν είναι άλλο παρά οι πολλαπλές αναγνώσεις του άμεσου περιβάλλοντός μας. Η τεχνική της φωτογραφίας αλλά και η θεματολογία της θα μπορούσαν να θεωρηθούν αναχρονιστικές, αναλογιζόμενος κανείς τα μέσα με τα οποία ο κινηματογράφος συνθέτει το υλικό του. Όσοι ελάχιστοι συντηρούν όμως αμείωτο το ενδιαφέρον τους για την αισθητική της φωτογραφίας προσβλέπουν σε μια καθολική αποδοχή της έκφρασής τους. Αποδοχή η οποία θα μπορούσε να συμβάλλει στην επαφή του κοινού τη φωτογραφία. Ως τέχνη τούτη τη φορά. Το λαϊκό γούστο είναι εκείνο που θα σφραγίσει την νέα εποχή της φωτογραφίας, οδηγώντας την πάντα στην αναπαράσταση ενός κόσμου διόλου φυσικού αλλά μεταβαλόμενου, όπως αποτελεί η ρευστή, πρώτη δεκαετία του νέου αιώνα. Η τεχνική απλότητα, επισημαίνει η Σόνταγκ συνεπάγεται την αυθεντικότητα. Παρά το γεγονός πως όλες οι τέχνες προσχωρούν στην εγκυρότητα των θέσεων της φωτογραφίας εκείνη αντλεί διαρκώς από το σουρρεαλιστικό κανόνα και τις λήψεις σύμβολα ενός πραγματικού κόσμου. Η ονειροπόληση, το απροσδόκητο συνιστούν μερικές απ΄τις πιο καίριες παροχές της φωτογραφίας. Η αδιάρρηκτη σύνδεσή της με το σουρρεαλιστικό προχώρημα αποτέλεσε την εγγύηση μιας εξελικτικής πορείας που όμοιά της η πάλαι ποτέ τεχνική της Δαγκερτυπίας δεν είχε καν φανταστεί. Κάθε πράγμα μπορεί ν΄αναγορευτεί σε σύμβολο. Αρκεί η θεώρηση του ατόμου να εξετάζεται μέσα από μια τυχαία στιγμή, όταν δηλαδή αποκαθίσταται μια ιδιότυπη ισορροπία ανάμεσα στα πράγματα και τη φαινομενική ετερότητά τους. Η φωτογραφία είναι αυτή που έχει δείξει με τον καλύτερο τρόπο πώς μπορούν να σταθούν δίπλα δίπλα η ραπτομηχανή και η ομπρέλα. Η νοθεία στη φωτογραφία συμβάλλει στην διαμόρφωση μιας ροπής προς την καλλιτεχνική δημιουργία. Με άλλα λόγια είναι μια δικλείδα ασφαλείας για την επιβεβαίωση του υποκειμενισμού στη θεματολογία και τις προεκτάσεις της. Στοιχεία τα οποία αντί να συγκρατούν τη φωτογραφία και να τη συντηρούν απλά της προσδίδουν μεμονωμένες ικανότητες. Αυτές αποκαλύπτονται για ν΄αναδείξουν τη μεταφυσική θεώρηση με βάση την οποία η τέχνη και η τεχνική της ανανεώνονται.
Κοινωνική φωτογραφία, ταξιδιωτική, λήψεις του νεο- ρεαλισμού, με την πιστή αναπαράσταση να εκτείνεται σε πιο συμβολιστικούς χώρους. Ο ισχυρισμός ότι καθένας απ΄αυτούς τους τομείς οδηγεί στην αποκάλυψη της αλήθειας συνιστά κατά την Σόνταγκ ένα σαθρό επιχείρημα. Η εποχή μας έπεισε για τις φωτογραφικής συνήθειες. Εκείνες που θέλουν τη διαρκή και ανεπιβεβαίωτη τροποποίηση των στοιχείων του παρόντος. Η φωτογραφία συνιστά στην εποχή μας το ίδιο το μήνυμα. Όπως και κάθε τέχνη, έτσι και αυτή μπορεί να τεμαχίζει το περιεχόμενό του με όποιον τρόπο το επιθυμεί. Η φωτογραφία με άλλα λόγια υπηρετεί καλύτερα από κάθε άλλο μέσο την εποχή μας, σύμφωνα με το δόγμα Μακλούαν. Η συνέπεια της ηθικολογίας, όπως εξακριβώνεται απ΄τους θιασώτες της αναμένει μια φωτογραφία ικανή να μιλήσει. Να συλλάβει δηλαδή και να διασώσει το πρόσωπο και το περιεχόμενό του. Τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, τα χρώματα και την ατμόσφαιρα μιας αξεπέραστης στιγμής. Η εποχή των εικόνων βρίσκεται ήδη στην ακμή της. Συντονισμένη με τη λογική της κατανάλωσης η φωτογραφία μαζικοποιείται, εξελίσσεται, γίνεται διαρκώς επίκαιρη. Πιο πραγματική από ποτέ, ισχυρή καλείται να υποκαταστήσει κάποτε την ίδια την πραγματικότητα μεταδίδοντάς της μια μεταφυσική δυναμική, μια ρευστότητα που καθιστά τη φωτογραφία καταφύγιο.
Ο Παζολίνι χαρακτήρισε όσα και όσους αντέχουν ως νησιά που διασώζουν κάτι απ΄την ατμόσφαιρά τους. Στον 21ο αιώνα καθώς η εικόνα διανύει διαρκώς μεταβαλόμενες συνθήκες, καλούμενη να προσαρμοστεί σ΄αυτές θα μπορούσαμε να πούμε πως η φωτογραφία απολαμβάνει τη χρήση της σ΄εκθετήρια, πλοία, διοικητικές υπηρεσίες, στη διαφήμιση και την κατανάλωση. Παραμένει βεβαίως πρόθυμη να δημιουργήσει σημειώσεις από οτιδήποτε στον κόσμο, από κάθε πιθανή αιτία. Αυτό τη συγκρατεί σε μια καλλιτεχνική θεώρηση ενώ την ερεθίζει, ανανεώνοντάς την διαρκώς προς ριζοσπαστικότερες προσεγγίσεις, τόσο ως θέαμα όσο και ως αντικείμενο και αποτέλεσμα της παρατήρησης.