για τον Δημήτρη Πικιώνη

ΤΟ ΕΡΓΟΤΑΞΙΟ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ
Δ. Πικιώνης

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Διαβάστε, επίσης, και τη μελέτη της Δουδουνή Μαρίας:
Η ΙΔΙΟΠΡΟΣΩΠΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΠΡΟΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΙΚΙΩΝΗ εδώ

Ο Δημήτρης Πικιώνης στην ασπρόμαυρη φωτογραφία, καθώς ανεβαίνει το πλακόστρωτο μονοπάτι της Ακροπόλεως. Στις υπόλοιπες συλλήψεις εικόνες οικοδομών του. Όπως η εκκλησία του Λουμπαδιάρη, μια οικία στη Φιλοθέη, φυσικά καταλύματα που προσαρμόζονται μ΄ακρίβεια στους παραλιακούς βράχους. Ο κόσμος του Δημήτρη Πικιώνη μοιάζει εντοιχισμένος. Ένας αυθύπαρκτος κόσμος, προσιτός, μια ευθεία περιφρόνηση στην τάση της λειτουργικότητας που θα μαστίσει ολοκληρωτικά την εποχή μας. Ο Δημήτρης Πικιώνης συνιστά έναν από τους ελάχιστους που θα συγκρατήσουν με κάθε τρόπο την αρχιτεκτονική ως τέχνη πρωτίστως και όχι ως μια εξειδίκευση, μια αρχή της κτηριολογίας. Η γνωστή του φράση για την απλότητα του παιδικού σχεδίου δεν αποτέλεσε μια απλή παρατήρηση. Ένα συμπέρασμα που γρήγορα θα εγκαταλείψει προβαίνοντας σ΄αφορισμούς, συναινώντας στον μοντερνισμό που τίποτε το ελληνικό δεν τον συνθέτει. Η τοποθέτηση του Δημήτρη Πικιώνη συνιστά μια ηθική δέσμευση, αποτέλεσμα μιας καταγωγής τα πλαίσια της οποίας θα έπρεπε να προσδιορίσει επακριβώς προτού προσχωρήσει στις νέες θέσεις της τέχνης του. Ο Πικιώνης, ποιητής, αρχιτέκτων κατά συνείδηση και απ΄ανάγκη, στοχαστής και ποιητής ανήκει σ΄εκείνη τη μικρή και σπάνια σειρά των καλλιτεχνών που συνεχίζουν την εναγώνια προσπάθεια να ευθυγραμμιστεί το νέο, αστικό τοπίο με τη βαθιά και αδάμαστη ελληνικότητα. Η τελευταία προσεγγίζεται άλλοτε μεταφυσικά και άλλοτε πάλι με τρόπο γήινο, όμως δεν παύει ν΄αποτελεί το κύριο μέλημα της τέχνης και του εκφραστή της.
Παρατηρώ το σχολείο που σχεδιάστηκε σύμφωνα με τις προτροπές του Πικιώνη. Η αποκήρυξη ενός πρωτοποριακού έργου μ΄ιδιωτικές αυλές και την κλίση της αθηναϊκής πλαγιάς που δεν αλλοιώνεται, μήτε χάνει την κατωφέρειά της, αποτελεί ένα δείγμα του τρόπου με τον οποίο ο μοντερνισμός απασχόλησε τον δημιουργό. Ο ίδιος καταργεί την τετραγωνισμένη, την αυστηρή μορφή που πρότεινε η σχολή του Μπάουχάουζ για να επιλέξει μια τεχνοτροπία συχνά δαιδαλώδη, βαθιά πρακτική με κρυμμένα μυστικά στους αστραγάλους των θερμαντικών σωμάτων, στ΄ανοίγματα των παραθύρων. Σε όλα όσα θερμά επιζούν στο διαμέρισμα της οδού Χέυδεν υφίστανται οι τρυφερές επινοήσεις ενός αρχιτέκτονα ο οποίος διατήρησε ακέραιο το αίσθημα του μικρού, του ταπεινού, του σχεδόν μεταφυσικού και εκείνου που ανατρέπει και καθηλώνει με την δίχως αιτία ύπαρξή του. Δεν υπάρχει άλλο υλικό πέρα απ΄την πέτρα, υλικό άλλο, περισσότερο κοινό στην ελληνική ύπαιθρο. Άλλο σύμβολο δεν υπήρξε, άλλος τρόπος να ειπωθεί η αθανασία δεν θα υπήρξε παρά τα λίθινα, τ΄απλά και ακατέργαστα υλικά. Η ηπειρώτικη αρχιτεκτονική μοιάζει να τον θέλγει ιδιαιτέρως. Και αυτό γιατί όποιος έχει βρεθεί πρωί στις οδούς της πόλεως Κόνιτσα μπορεί να θαυμάσει τα παραδοσιακά σπίτια που καθόλου απάνθρωπα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν, έτσι όπως υψώνονται μιμούμενα τους αλλοτινούς πυργίσκους και τα παράθυρα των μύθων. Άλλο απ΄την Ελλάδα δεν θα μπορούσε να τον απασχολεί, εκείνον που δηλώνει ευθαρσώς πως η λαϊκή μας τέχνη είμαστε εμείς.
Σ΄ένα παλιό φιλμ θαυμάζω την αγάπη της ενοίκου για το σπίτι που σχεδίασε και διαρκώς ανανέωνε ο Δημήτρης Πικιώνης. Η ίδια μας υποδεικνύει έναν βαρύ καθρέφτη από ξύλινο πλάισιο μ΄ελάχιστα άνθη, φτιαγμένα μ΄απλότητα παιδική. Μια λεπτομέρεια που θ΄ανανέωνε την όψη του γνώριμου υλικού. Τ΄άνθος φύεται στις ανατολικές περιοχές. Εκεί όπου ο Πικιώνης ερευνά την αρχική καταγωγή της ελληνικής, λαϊκής τέχνης. Αυτού του ουσιώδους φορέα της επιστήμης και της αρχιτεκτονικής φιλοδοξίας του Πικιώνη.Είναι τα ίδια σχέδια με την ωραία τέμπερα της αρπαγής, όπου η Περσεφόνη φέρει στο λαιμό του φορέματος μαιάνδρους και είναι η ίδια ένα απ΄εκείνα τα στοιχεία τα οποία περιέχονται στα ξυλόγλυπτα άνθη. Στην κατατοπιστική και περιεκτική εργασία της Δουδουνή Μαρίας, πολύ εύστοχα επισημαίνεται ο τρόπος με τον οποίο ο Πικιώνης επιστρατεύει το υλικό του παρελθόντος. Η παράδοση δεν αποτελεί πάρα μια σκυτάλη αξιών και όχι μορφών. Αυτές οι τελευταίες ανανεώνονται διαρκώς, εξαντλούνται για ν΄αναζωπυρωθούν και πάλι όταν κανείς αναλογιστεί μόνο μέσα από το αξιακό αυτό σύστημα είναι δυνατόν να προκύψει εκ νέου ένα νέο σχήμα, μια νέα κατάκτηση.
Συναντώντας τον Δημήτρη Πικιώνη στις διάφορες γωνιές των Αθηνών μπορώ εύκολα να συμπεράνω το δεσμό του, -αισθητικό και συναισθηματικό- με την πραγματικότητα της βαθιάς πόλης. Μπορώ να καταννοήσω την ταπεινοφροσύνη με την οποία σκύβει το σώμα του ακολουθώντας τη γνώριμη πορεία προς τα κορίτσια καρυάτιδες. Μπορώ εύκολα να συμπεράνω την αυθεντικότητα και τη συνέπεια ενός δημιουργού για τον οποίο το σολωμικό ρητό για το κοινό και το κύριο βρίσκει μια απόλυτη εφαρμογή. Θα ήταν απρέπεια για την επιστήμη, αν προτείναμε οτιδήποτε άλλο πέρα από συμπεράσματα αισθητικά και το κυριότερο υποκειμενικά τα οποία σίγουρα αφαιρούν απ΄την πολυσχιδή, καλλιτεχνική προσφορά του Πικιώνη. Η σύνδεση όμως του νέου κοινού με την ίδια την πόλη δεν μπορεί παρά να γίνει μέσα απ΄τη μελέτη και την ανάδειξη των πιο σημαντικών ανανεωτών. Ο Δημήτρης Πικιώνης συμβάλλει στην αναγέννηση των μέσων και των ιδεών, ο ίδιος άλλωστε συνιστά ένα ιδεώδες. Η ελληνικότητά του αποτελεί το βασικό υλικό. Τ΄όχημα του μοντερνισμού, οι νέες φόρμες αποτελούν μια ιδιότυπη διάλεκτο. Η καταγωγή του υφίσταται στις προσόψεις, το εσωτερικό φως, την θελκτική χωροταξία.
Αυστηρό εσωτερικό που μιμείται τους πολύπτυχους καθρέφτες, τόσο ευρύ συνάμα. Η διακεκριμένη αθωότητα του «ελληνικού» σε τυχαία σημεία. Μια ελευθερία συνώνυμη με την πληθωρική, αναπαραγωγική μετάφραση του ελληνικού στοιχείου σε μια ύστερη εποχή. Της άφθαρτης εκείνης ιδιότητας που τόσο μας ελκύει, φρενήρης καθώς εκμεταλλεύεται ολόκληρους χώρους, δίχως να χάνει τον παλμό και την αναγνωρισιμότητά της. Η σχολή του Πικιώνη θα μπορούσε εκ νέου να χτίσει τον τόπο, ν΄αποκαταστήσει τους αρραγείς δεσμούς που παραμένουν λησμονημένοι. Θα μπορούσε ας πούμε να πράξει τόσα, ώστε πόλεις όπως η Ελευσίνα, τόποι ψυχικοί να βρουν και πάλι τη θέση τους.