Ιστορικές ψηφίδες από την μουσική ανάπτυξη του Αζερμπαϊτζάν

24grammata.com- μουσική

Ιστορικές ψηφίδες από την μουσική ανάπτυξη του Αζερμπαϊτζάν
 Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης,

Διαβάστε τα έργα του Γ. Σχορετσανίτη  στο 24grammata.com κλικ εδώ 

 
Η πόλη του Μπακού σήμερα, όπως φαίνεται από τον Πύργο της Παρθένου (Maiden Tower), στο κέντρο της παλιάς πόλης.

Τα ίχνη της αρχαίας μουσικής του Αζερμπαϊτζάν βρέθηκαν σε μια σειρά από μνημεία, κατά τη διάρκεια αρχαιολογικών ανασκαφών, καθώς και σε γλυπτά στους βράχους του Gobustan (18η -3η χιλιετία π.Χ.) και στην Gemigaya (3η -1η χιλιετία π.Χ.). Στα αρχεία εξεχόντων επιστημόνων του μεσαίωνα στο Αζερμπαϊτζάν υπάρχουν αναφορές για την πολύ ανεπτυγμένη τέχνη και τον πολιτισμό της μουσικής και της μαεστρίας στην εκτέλεση, ενώ αναφέρονται ακόμα και σε θεωρητικά ζητήματα της μουσικής στο μεσαιωνικό Αζερμπαϊτζάν. Το πρώτο γραπτό μνημείο της χώρας μας, το έπος Kitabi Dede Gorgut, περιέχει πολλά κεφάλαια που σχετίζονται με τη μουσική και αναφέρει τα ονόματα διαφορετικών μουσικών οργάνων, κάτι που μαρτυρεί ότι η τέχνη της μουσικής εδώ ανάγεται πολύ πίσω στην ιστορία.

Το πρώτο βιβλίο για τη μουσική χρονολογείται από τον 13ο αιώνα. Οι δύο εξέχοντες επιστήμονες και μουσικοί του Αζερμπαϊτζάν, Sefieddin Urmevi (1217-1294) και Abdulqadir Maraghai είχαν μεγάλη συνεισφορά στην ανάπτυξη της θεωρίας της μουσικής στην Εγγύς και Μέση Ανατολή στο 13ο -15ο αιώνα. Ένα βιβλίο με τίτλο ‘‘Για τη μουσική’’ από τον Mirza Μπέη είναι ένα από τα ενδιαφέροντα έργα, που δημιουργήθηκε στο Νότιο Αζερμπαϊτζάν στις αρχές του 17ου αιώνα. Στις αρχές του 20ου αιώνα, μέσα στην όλη ατμόσφαιρα της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, ο Ουζεγίρ Αμπντούλ Χουσεΐν Ογλού Χατζιμπέγιοφ (U. Hadjibeyov), έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης επαγγελματικής μουσικής του Αζερμπαϊτζάν και δημιούργησε μια σύνθεση με φολκλορικές μουσικές συνθέσεις, γεγονός που προκάλεσε ανακάτεμα και σύγχυση των δυτικών και ανατολικών πολιτισμών. Το 1908, ο U. Hadjibeyov ανέβασε την όπερα Λεϊλί και Ματζνούν (Leyla και Medjnun) στο θέατρο θέτοντας έτσι τα θεμέλια της όπερας, όχι μόνο στο Αζερμπαϊτζάν αλλά και σε ολόκληρη τη μουσουλμανική Ανατολή.
Συνειδητοποιώντας ότι το νέο είδος μάλλον θα ήταν δύσκολο να κατανοηθεί, ο U. Hadjibeyov αναφέρθηκε στο συγκεκριμένο ποίημα και στα είδη της μουσικής λαϊκής τέχνης, δημιουργώντας έτσι ένα έργο που αντιστοιχούσε στο πνεύμα της εποχής και στις ηθικές ανάγκες των ανθρώπων της. Είναι επίσης ο ιδρυτής της μουσικής κωμωδίας στο Αζερμπαϊτζάν, με βάση τα λαϊκά τραγούδια και την μουσική του χορού. Η δεκαετία του 1930 έδωσε κάποια ώθηση και χαρακτηρίστηκε από αισθητή ανάπτυξη στη μουσική του Αζερμπαϊτζάν. Την περίοδο εκείνη δημιουργήθηκαν οι κολεκτίβες, οι συμφωνικές ορχήστρες, οι χορωδίες (1926), η Ορχήστρα των Παραδοσιακών Μουσικών Οργάνων (1931), η Φιλαρμονική Εταιρεία του Αζερμπαϊτζάν (1936), η Ένωση Συνθετών του Αζερμπαϊτζάν (1934), το Μουσικό Θέατρο Κωμωδίας (1938), καθώς επίσης και το επιστημονικό γραφείο για την έρευνα της μουσικής (1931), με σκοπό να μελετήσει και να διαδώσει την παραδοσιακή μουσική του Αζερμπαϊτζάν.

Μπρούτζινο άγαλμα σε κεντρικό δρόμο του Μπακού.

Ο Hadjibeyov είναι επίσης ο συγγραφέας της δημοφιλούς ηρωικής εποποιίας ‘‘Koroglu’’, η οποία έλαβε και το Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ το 1941. Η όπερα που χαρακτηρίστηκε για τις καινοτόμες ιδέες της, αντανακλούσε το εθνικό πνεύμα και βάθος της ψυχής, περιελάμβανε σκηνές από τη ζωή των ανθρώπων και περιέγραφε το βάθος των χαρακτήρων των βασικών ηρώων. Το θέμα του πατριωτισμού και ηρωισμού, τα οποία εμφανίστηκαν λόγω του πολέμου του 1941-1945, αντανακλούσε και στα τραγούδια, στις συνθέσεις με παραδοσιακά μουσικά όργανα, στην όπερα ‘‘Πατρίδα’’ των Garayev και Hadjiyev και σε άλλες δημιουργίες με μουσικές του Αζερμπαϊτζάν. Η όπερα ‘‘Khosrov και Shirin’’ του Niyazi (1942 ) και τα ρομαντικά ghazals του U. Hadjibeyov ‘‘Χωρίς εσένα’’ και ‘‘Γλυκιά μου”, ήταν επίσης μερικά από τα δημιουργικά έργα της περιόδου του πολέμου.
Στη μεταπολεμική περίοδο, οι εθνικές μουσικές εμπειρίες γνώρισαν νέα πρόοδο και ανάπτυξη. Η μουσική του Αζερμπαϊτζάν είχε επιτυχίες όχι μόνο στη χώρα, αλλά και στις χώρες του εξωτερικού. Το μπαλέτο ‘‘Επτά Ομορφιές’’ του Gara Garayev (1952, με βάση το ανάλογο ποίημα του Νιζάμι, σηματοδότησε ένα νέο στάδιο στην ιστορία της αζέρικης μουσικής. Ταυτόχρονα έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη του μπαλέτου στο Αζερμπαϊτζάν, καθώς ιδρύθηκε η νέα μουσική δραματουργία της τέχνης του μπαλέτου του Αζερμπαϊτζάν. Το μπαλέτο ‘‘Η πορεία της βροντής’’ από τον U. Hadjibeyov ανέβηκε στο Θέατρο Μπαλέτου και Όπερας του Λένινγκραντ το 1958 και κέρδισε το βραβείο Λένιν του 1967, με βάση το αντίστοιχο μυθιστόρημα του P. Abrahams και χορογραφία του K.M. Sergeyev. Ο συγγραφέας, έφερε την τραγική αγάπη ενός κεντρικού χαρακτήρα σε μεγάλη σύγκρουση και ερωτηματικά με σύγχρονες απόψεις από πλευράς μουσικής σύνθεσης. Η παράσταση συνδύαζε μια σαφή μουσική έννοια, λαμπρούς χαρακτήρες και την παραδοσιακή μουσική της Νοτίου Αφρικής. Ο S. Hadjibeyov δημιούργησε το μπαλέτο “Gulshen” το 1950 (Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ, 1952), το οποίο αντανακλούσε σκηνές από τη σύγχρονη ζωή. Την ίδια περίοδο έκαναν την εμφάνισή τους οι οπερέτες ‘‘Gozun Aydyn’’ από τον F. Amirov (1946), ‘‘Ο γερανός’’ του S. Rustamov (1947), η ‘‘Ulduz’’ (1948) και τόσες άλλες.

Παραδοσιακά μουσικά όργανα του Αζερμπαϊτζάν. Από το Ιστορικό και Εθνογραφικό Μουσείο της πόλης Σέκι.

Στη δεκαετία του ’50 η συμφωνική μουσική σημαδεύτηκε επίσης από μεγάλη ανάπτυξη. Τα σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα της εποχής αντανακλούσαν στις διάφορες συμφωνικές δημιουργίες των συνθετών. Ο F. Amirov μπήκε στις σελίδες της ιστορίας ως ο ιδρυτής ενός μοναδικού είδους συμφωνικού mugham. Η συμφωνική τέχνη του D.j. Hadjibeyov σημαδεύτηκε από το βάθος των ψυχολογικών ιδεών των χαρακτήρων του, την απότομη και δραματική εξέλιξη της μουσικής και την επική φύση της μελωδίας. Μια σειρά από συνθέσεις συμφωνικής μουσικής του S. Hadjibeyov, κάλυψαν πλήρως το θέμα του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου. Ο D. j. Djahangirov δημιούργησε κυρίως φωνητικές συμφωνικές συνθέσεις, όπως το ποίημα ‘‘Από την άλλη πλευρά του Αράς’’ ( Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ, 1950) και η καντάτα ‘‘Fuzuli’’. Το φωνητικό συμφωνικό ποίημα ‘‘Από την άλλη πλευρά του Αράς’’ ήταν ένα νέο είδος, το οποίο συνδύαζε τα συμφωνικά με την καντάτα και τα άλλα χαρακτηριστικά της μουσικής.
Εκείνη την εποχή επίσης γράφτηκαν μια σειρά από τραγούδια για τις ταινίες και το θέατρο. Το πρώτο κουαρτέτο εγχόρδων ιδρύθηκε το 1957 (A. Aliyev, M. Taghiyev, R. Seyidzade, S. Aliyev). Η νέα γενιά των τραγουδιστών περιελάμβανε τη δημοφιλή τραγουδίστρια της ΕΣΣΔ F. Ahmedova, ενώ η πρώτη συνεδρίαση της Ένωσης Συνθετών του Αζερμπαϊτζάν (η οποία από το 1990 ονομάζεται Ένωση των Συνθετών και Μουσικών του Αζερμπαϊτζάν) έλαβε χώρα το 1956. Το διάστημα από τη δεκαετία του ’60 μέχρι κι αυτή του ’80, χαρακτηρίστηκε από μια ξέφρενη δημιουργική δραστηριότητα της ηλικιωμένης γενιάς των συνθετών, την εμφάνιση νέων συνθετών, τη σημαντική πρόοδο σε όλα τα είδη και την επέκταση των διεθνών επαφών και σχέσεων. Οι συνθέτες του Αζερμπαϊτζάν συχνά εξικνούσαν όλη τους τη δημιουργική δραστηριότητα στην όπερα και το μπαλέτο. Τα μπαλέτα ‘‘Ο μύθος ενός έρωτα’’ (1961) του Α. Melikov, το ‘‘Έπος του Nasimi’’ (1973, Κρατικό Βραβείο της σοβιετικής δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν το 1974) και οι‘Χίλιες και μια νύχτες’’ του Fikret Amirov (1979, Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ το 1980) είναι πλέον διάσημα σε όλο τον κόσμο.
Η συμφωνική και μουσική δωματίου των Αζέρων συνθετών άρχισε σταδιακά να εξαπλώνεται στις χώρες του εξωτερικού. Συνθέσεις του Α. Melikov, Kh. Mirzazade, Α. Alizade, F. Alizade , F. Garayev, Dj.Guliyev, και πολλοί άλλοι είχαν μεγάλη επιτυχία στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ασία, ενώ τραγουδιστές από το Αζερμπαϊτζάν συχνά προσκαλούνταν για συναυλίες στο εξωτερικό.

Η ανάπτυξη της Ποπ μουσικής αλλά και της τζαζ του Αζερμπαϊτζάν είχε επίσης μεγάλη επιτυχία. Οι συνθέσεις των T. Guliyev και R. Hadjiyev για την Ορχήστρα Τζαζ του Αζερμπαϊτζάν που ιδρύθηκε το 1941, ήταν από τις πρώτες που εμφανίστηκαν. Η Κρατική Ορχήστρα του Αζερμπαϊτζάν (1956, καλλιτεχνικός διευθυντής R. Hadjiyev), το ποπ συγκρότημα ‘‘Είμαστε από το Μπακού’’ (1957), η ποπ ορχήστρα του Αζερμπαϊτζάν (1960) το κουαρτέτο ‘‘Gaya’’ (1960), και τόσα άλλα δημιουργήματα έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη της λαϊκής μουσικής της χώρας. Στη μεταπολεμική περίοδο, οι τραγουδιστές της όπερας (Ρ. Atakishiyev και L. Imanov) είχε μεγάλη επίδραση στην τεχνική ανάπτυξη και βελτίωση της pop art στο Αζερμπαϊτζάν. Ο Mustafazade είχε μεγάλη συνεισφορά στην ανάπτυξη της μουσικής τζαζ του Αζερμπαϊτζάν. Ήταν ο ιδρυτής και ο ηγέτης των συνόλων “Sevil” και “Mugam” και πήρε την πρώτη θέση στον όγδοο διεθνή διαγωνισμό τζαζ στο Μόντε Κάρλο το 1978. Επίσης ονόματα όπως των R. Babayev, V. Sadigov, A. Guseynov, Dj. Zeynalli, A. Mustafazade και πολλών άλλων καλλιτεχνών της τζαζ είναι ευρέως γνωστά.
Στην τελευταία πολιτική συγκυρία υπό τη συνεχή απειλή διενέξεων και πολέμων για το ζήτημα του Καραμπάχ, συνθέσεις σύγχρονης μουσικής, δοξάζουν την Πατρίδα και προτρέπουν το λαό να την υπερασπιστούν από τον εχθρό. Αυτές περιλαμβάνουν τα ορατόρια ‘‘Garabag Shikeste’’ και ‘‘Το Καραβάνι της θλίψης’’ (1999) του V. Adygozelov, τη Συμφωνία ‘‘Κραυγή του Garabagh’’ (2001) του T. Bakikhanov, την ωδή ‘‘Πατρίδα’’ (1993) από τον Α. Alizade, την Εβδόμη Συμφωνία του Ν. Mamedov (1998), την καντάτα ‘‘Αζερμπαϊτζάν, έχεις δίκιο’’ (1992), το ποίημα του H. Khanmemmedov ‘‘το σάζι μου κλαίει’’, που γράφτηκε για παραδοσιακά μουσικά όργανα και αφιερώθηκε στους μάρτυρες του Καραμπάχ, 1991), η καντάτα ‘‘Οι Μάρτυρες της Πατρίδας μου’’ (1990) και
‘‘Μου λείπεις, Σούσα» (1999) από τον S. Ibrahimova, είναι μερικά χαρακτηριστικά δείγματα. Το μπαλέτο ‘‘Ταξίδι στην περιοχή του Καυκάσου’’ του Α. Alizade, που βασίζεται στη δημιουργία του Α. Dyuma, ανέβηκε το 2002. Το μονόπρακτο μπαλέτο του T. Bakikhanov ‘‘Το Καλό και το Κακό’’ (1990), τα μπαλέτα ‘‘Sheykh Senan’’ του H. Mamedov και ‘‘Ο Αλί Μπαμπά και οι σαράντα Κλέφτες’’ (1990), δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο.
Από την περίοδο ανεξαρτησίας του Αζερμπαϊτζάν, οι συνθέτες του λαμβάνουν μέρος σε διάφορα μουσικά φεστιβάλ, διεθνείς διαγωνισμούς, σε παγκόσμια πολιτιστικά και μουσικά δρώμενα, εκπροσωπώντας την αζέρικη μουσική στο εξωτερικό. Στέκομαι για ευνόητους λόγους στις εργασίες του T. Bakikhanov ‘‘Εποχές της Βόρειας Κύπρου’’ και τη ‘‘Η σουίτα της Βόρειας Κύπρου! ’’, αφού οι σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκίας είναι κάτι παραπάνω από αδελφικές.