Nίκος Πουλαντζάς: η πρώτη γνωριμία με το μεγάλο Διανοητή

24grammata.com/ προσωπικότητες/ πολιτική

για τις φήμες και τις συνωμοσίες,

για την πάλη των τάξεων,

τη μίζερη ελληνική λεβεντιά,

πώς γίνονται οι χουντικοί

Ο Νίκος Πουλαντζάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1936. Σπούδασε νομικά και κοινωνικές επιστήμες στην Αθήνα, στη Χαϊδελβέργη και στο Παρίσι· έγινε καθηγητής κοινωνιολογίας στο 8ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού και διευθυντής σπουδών στην Ecole Pratique des Hautes Etudes. Έγινε παγκόσμια γνωστός για τη θεωρητική συνεισφορά του στην ανάλυση του καπιταλιστικού κράτους, του κράτους έκτακτης ανάγκης (φασισμός, δικτατορία), των κοινωνικών τάξεων, των σχέσεων εξουσίας και της σοσιαλιστικής στρατηγικής. Κατά τον γνωστό κοινωνιολόγο Μπομπ Τζέσοπ, ο Πουλαντζάς υπήρξε ο σημαντικότερος μαρξιστής θεωρητικός του κράτους της μεταπολεμικής περιόδου. Εγκατεστημένος στη Γαλλία από το 1961, είχε ενεργό ανάμιξη στο αριστερό και κομμουνιστικό κίνημα της Γαλλίας και της Ελλάδας (μέλος του ΚΚΕ στην αρχή και, μετά το 1968, μέλος του ΚΚΕ εσωτερικού). Πέθανε (αυτοκτόνησε) στο Παρίσι τον Οκτώβριο του 1979.

ΟΙ ΦΗΜΕΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΩΜΟΤΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ. «Μια πληροφορία, όπως και μια φήμη, δεν πέφτουν ποτέ σε ουδέτερα ή παρθενικά αυτιά. Δεν ενδιαφέρει τόσο ο πομπός όσο οι αποδέκτες τους: ακούμε και βλέπουμε συνήθως ό,τι μας επιτρέπει ή μας επιβάλλει η ιδεολογία μας. Και ποια είναι η βάση αυτής της αντικομμουνιστικής ιδεολογίας που έκανε στρατηγούς και πεπειραμένους πολιτικούς άνδρες να πέσουν, ποιος λίγο ποιος πολύ, καλόπιστα ‘θύματα’ -ας το δεχθούμε για πολλούς απ’ αυτούς- παραμυθιών για μικρά παιδιά; Είναι αυτή η ίδια η ‘αντιλαϊκή ψύχωση’ της άρχουσας τάξης, που εκφράζεται στη συνωμοτική αντίληψη της ιστορίας. Οταν κινητοποιούνται εργάτες, αγρότες ή φοιτητές, δεν μπορεί παρά να υπάρχει ο εγκληματικός δάκτυλος που από τα σκοτεινά τους κινεί και που μεταβάλλει τους καλοκάγαθους πολίτες που πρέπει να είναι και να μείνει ο λαός, σε αγωνιστές της ταξικής πάλης. Πολύ παλιά ιστορία. Μέσα σ’ ένα τόσο πρόσφορο έδαφος κάθε φήμη μπορεί να ριζώσει: όπως στην προ-ναζιστική Γερμανία η φήμη του Πρωτοκόλλου των Σοφών της Σιών για τους Εβραίους.» («Η Αυγή», 10/8/75)

ΠΩΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΧΟΥΝΤΙΚΟΙ. «Το πρόβλημα δεν είναι τόσο, π.χ., να εκδιωχθούν οι χουντικοί ή οι φιλοχουντικοί από τα πανεπιστήμια -μ’ όλο που κι αυτό είναι ένα πρόβλημα- αλλά να μπούμε σε μια διαδικασία εκδημοκρατισμού του πανεπιστήμιου. Διότι όταν έχεις ένα βοηθό ή έναν υφηγητή, ο οποίος πρέπει να κάνει τον υποτακτικό του καθηγητή, για να μπορέσει κι αυτός να γίνει καθηγητής, ένας τέτοιος άνθρωπος, κι ο προοδευτικότερος να είναι στα είκοσί του χρόνια, στα σαράντα του με μια οικογένεια και με δυο παιδιά, αναπόφευκτα, μέσα σ’ ένα τέτοιο μηχανισμό, θ’ αλλάξει, θα γίνει χωρίς κι ο ίδιος να το καταλάβει σαν τον χουντικό καθηγητή του.» («Τα Νέα», 8/9/75)

Η ΠΑΛΗ ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΚΑΙ Η ΛΕΠΡΑ. «Οι άλλες κοινωνικές επιστήμες (πλην της κοινωνιολογίας) εξέβαλαν από το αντικείμενό τους το τέρας της ταξικής πάλης: η οικονομία θεωρεί ότι ασχολείται απλά με τους οικονομικούς νόμους, ανεξάρτητους από τις κοινωνικές τάξεις και την πάλη των τάξεων. Τα νομικά και οι πολιτικές επιστήμες θεωρούν ότι ασχολούνται με το Δίκαιο και το Κράτος, που, όπως καθένας γνωρίζει, είναι υπεράνω των τάξεων! Οσο για τη φιλοσοφία-θεωρία, ας μη την αναφέρουμε καν. Ολοι αυτοί οι κλάδοι θεώρησαν ότι οι κοινωνικές τάξεις αφορούν μόνο την κοινωνιολογία. Ετσι φτιάχτηκε η κοινωνιολογία, περιχαρακώθηκε και φακελώθηκε, της δόθηκε ένα ειδικό αντικείμενο, οι κοινωνικές τάξεις, και οι άλλες επιστήμες το ξεφορτώθηκαν. Συνέβη εδώ κάτι παρόμοιο με τη λέπρα στο μεσαίωνα: στήθηκε ένα ειδικό στρατόπεδο, αναγκαίο γιατί η λέπρα υπήρχε, στα περιθώρια όμως των πόλεων, ώστε να μη μολύνεται η υγιής πολιτεία, στο προκείμενο οι άλλες ευγενείς επιστήμες.» (Από το πρώτο μάθημα που έδωσε ο Πουλαντζάς στην Πάντειο, ως επισκέπτης καθηγητής, «Η Αυγή», Μάρτιος 1976).

Η ΜΙΖΕΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΕΒΕΝΤΙΑΣ. «Θα ‘λέγε κανείς ότι τα περισσότερο πολιτικοποιημένα αγόρια της νέας ελληνικής γενιάς παραμένουν ακόμα, απ’ αυτή την άποψη, κακέκτυπο του μύθου της ‘αντρίκιας’ ελληνικότητας, εννοώ του Γιώργου Φούντα στο φιλμ ‘Στέλλα’ του Κακογιάννη, κάτω όμως από ένα λεκτικό αμφισβήτησης που τους προσφέρει ένα βολικότατο άλλοθι. Ανείπωτη σημερινή ακόμα μιζέρια της ελληνικής ‘αντρίκιας’ λεβεντιάς, της οποίας, όπως καθένας ξέρει, ο τράχηλος ζυγόν δεν υποφέρει, παρεκτός ο τράχηλος της Ελληνίδος που, όπως καθένας επίσης ξέρει, όχι μόνο ένα και πολλούς ζυγούς υποφέρει, αλλά και τους ‘ποθεί’. Υπάρχει όμως εδώ μια σημαντική διαφορά από τις παλιότερες γενιές και που αφορά βέβαια τις γυναίκες: η ‘ήσυχη επανάσταση’ των σημερινών νέων Ελληνίδων θα μεταβάλει σίγουρα και επιτέλους την πολιτιστική πραγματικότητα του τόπου μας.» («Τα Νέα», 6/7/77).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Αγγελου Ελεφάντη «Ο Νίκος Πουλαντζάς, παιδί της εποχής του» («Η Αυγή», 7/10/79). Γραμμένο κάτω από τη φόρτιση του θανάτου του Πουλαντζά, το κείμενο αυτό είναι μια διαυγής πολιτική και ιδεολογική τοποθέτηση της πορείας του μαρξιστή διανούμενου.

Νίκου Σβορώνου «Ταύτιζε τη διανόηση με τη ζωή του» («Το Βήμα», 7/10/79). Ρητή αναφορά στην ιδεολογική και πολιτική απομόνωση στην οποία είχε καταδικαστεί ο Πουλαντζάς ως κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος μιας νέας γενιάς ελλήνων διανοουμένων.

Χρήστου Κυριαζή (επιμ.) «Νίκος Πουλαντζάς» («Αντί», τ. 185, 28/8/81). Πολυσέλιδο αφιέρωμα με πλούσια βιογραφικά και εργογραφικά στοιχεία. Περιλαμβάνονται αδημοσίευτα κείμενα του ίδιου.

«Αφιέρωμα στον Νίκο Πουλαντζά» («Αγώνας για την κομμουνιστική ανανέωση», τ. 8, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 1979). Περιλαμβάνονται δύο σημαντικά κείμενα για την εξέλιξη της σκέψης και την απήχηση του έργου του Πουλαντζά: Γ.Δ.Μηλιού «Η θεωρητική συνεισφορά του Νίκου Πουλαντζά» και Α.Μ. (Αντώνη Μαούνη) «Ανάμεσα στην απομόνωση και την αποδοχή».

Bob Jessop “Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy” (Macmillan, London 1985). Η πιο συγκροτημένη παρουσίαση του έργου του Πουλαντζά από έναν Βρετανό κοινωνιολόγο. Το κείμενο πρόκυψε από πολύχρονη μελέτη και με τη συνεργασία του Πουλαντζά μέχρι το θάνατό του.

Μελέτη Η. Μελετόπουλου “Νίκος Πουλαντζάς, 1936-1979” (Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1979). Η μοναδική έργο-βιογραφία που κυκλοφορεί στα ελληνικά είναι δυστυχώς σημαδεμένη από προχειρότητα και από αντιπάθεια προς το έργο και την ιδεολογία του Πουλαντζά. Δεν έχουν ληφθεί υπόψη ούτε καν τα βιβλία του Πουλαντζά που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά.

ΔΕΙΤΕ

“Αφιέρωμα στον Νίκο Πουλαντζά” (τηλεοπτική εκπομπή του Χρήστου Μαχαίρα στη ΝΕΤ). Συνολική αναφορά στον άνθρωπο και το έργο του. Σημαντικές οι παρατηρήσεις του Κωνσταντίνου Τσουκαλά και ενδιαφέρουσες οι παρατηρήσεις του Πέτρου Κουναλάκη για την πολιτική απόρριψη του Πουλαντζά από το ίδιο το κόμμα του.

“Το βάθος του ουρανού είναι κόκκινο” (Le fond de l’ air est rouge) του Κρις Μαρκέρ (1977). Το επαναστατικό κύμα του 1968 και η άμπωτις των αμέσως επόμενων χρόνων, σε ένα υποδειγματικό πολιτικό ντοκιμαντέρ εστιασμένο στις πολιτικές αναζητήσεις και τα διλήμματα της παγκόσμιας Αριστεράς της εποχής. Αναμφισβήτητα, η καλύτερη κινηματογραφική αποτύπωση του κλίματος μέσα στο οποίο σημειώθηκαν οι πολιτικές και ιδεολογικές παρεμβάσεις του Νίκου Πουλαντζά.

(Ελευθεροτυπία, 17/10/1999)

www.iospress.gr