Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904): βιογραφία, εργογραφία, βιβλιογραφία

24grammata.com/ αφιέρωμα Εμμανουήλ Ροΐδης /  Rhoides / Roidis

Διαβάστε το αφιέρωμα του 24grammata στον Ε. Ροΐδη (έργα, μελέτες)     εδώ

Έργα του Ροΐδη (ολοκληρωμένα μυθιστορήματα και διηγήματα, (κλικ στα υπογραμμισμένα)

1. Η Πάπισσα Ιωάννα (πλήρες κείμενο)  2. ιταλική μετάφραση LA PAPESSA GIOVANNA   3.  Kυνομυομαχία   4. Οι βρυκόλακες του Μεσαιώνος  5.Έλληνες και Ιταλοί  6.  Ο σύλλογος των κοντών φουστανιών  7. Έλληνες και Ιταλοί   8. Ψυχολογία Συριανού συζύγου   9. Iστορία ενός σκύλου 10. Iστορία μιας γάτας   11. Iστορία ενός τουφεκισμού  12.  Ιστορία της Αγγλίας, Μακώλεϋ / The history of England, Macaulay Τ. μεταφρ.: Εμμαν. Ροΐδης

Μελέτες για τον Ροΐδη

1.Εμμανουήλ Ροΐδης (1836-1904): βιογραφία, εργογραφία, βιβλιογραφία 2. Tο «Ελληνικόν Λύκειον Ερμουπόλεως» και η προτεσταντική αγωγή του Εμμ. Ροΐδη, Αντώνης Λ. Σμυρναίος   3. Μια άγνωστη μετάφραση του Ε. Ροιδη: “ο μαυρος γάτος” του Ε.Α. Πόε, Χριστίνα Ντουνιά 4. Το τροχαίο ατύχημα του Εμμανουήλ Ροΐδη.

βιογραφικό Σημείωμα

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου, γόνος αριστοκρατικής εμπορικής οικογένειας με καταγωγή από τη Χίο. Πατέρας του ήταν ο Δημήτριος Ροΐδης και μητέρα του η Αιμιλία Ροδοκανάκη. Ύστερα από διορισμό του πατέρα του σε θέση διευθυντή εμπορικού οίκου και στη συνέχεια σε θέση έλληνα προξένου, ο Ροΐδης πέρασε οχτώ χρόνια της παιδικής του ηλικίας στη Γένοβα (1841 – 1849), όπου έμαθε ιταλικά και ήρθε σε επαφή με τα κηρύγματα της επανάστασης του 1848 – 1849. Επιστρέφοντας στη Σύρο φοίτησε στο ελληνοαμερικανικό λύκειο του Χ. Ευαγγελίδη. Εκεί ασχολήθηκε με τη συγγραφή και γνωρίστηκε με το Δημήτριο Βικέλα, με τον οποίο εξέδωσαν, μαθητές ακόμη, το χειρόγραφο περιοδικό Μέλισσα. Από το 1855 έφυγε για περαιτέρω σπουδές στη Γερμανία, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλολογίας και φιλοσοφίας στο Βερολίνο. Στο Βερολίνο τον οδήγησε παράλληλα και η ανάγκη θεραπείας της βαρηκοΐας του, από την οποία υπέφερε μέχρι το τέλος της ζωής του. Στράφηκε στο εμπόριο και ταξίδεψε στην Ευρώπη, τις παραδουνάβιες Ηγεμονίες και την Αίγυπτο. Από το 1857 ως το 1862 έζησε με την οικογένειά του στη Ρουμανία, επισκεπτόμενος όμως την Αθήνα κατά περιόδους. Έτσι το 1860 δημοσίευσε στην Αθήνα την τετράτομη μετάφραση του έργου του Chateaubriand Itineraire (Οδοιπορικό). Στον πρόλογο της μετάφρασης αυτής τόνισε την έλλειψη ελληνικής γλώσσας κατάλληλης για τη λογοτεχνία, κρίνοντας την καθαρεύουσα ως τεχνητή και τη δημοτική ως ανεπαρκή. Από το 1862 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και αφοσιώθηκε στη συγγραφή. Το χειμώνα του επόμενου χρόνου ταξίδεψε με την οικογένειά του στο Κάιρο, όπου πέθανε ο πατέρας του. Ακολούθησε επιστροφή του Ροΐδη στην Αθήνα μαζί με τη μητέρα του και ανάληψη της οικογενειακής επιχείρησης στη Ρουμανία από τον αδελφό του Νικόλαο. Το 1866 εξέδωσε την Πάπισσα Ιωάννα, μυθιστόρημα δηκτικής σάτιρας της σύγχρονης του συγγραφέα πολιτικής, κοινωνικής, εκκλησιαστικής και πνευματικής κίνησης υπό το πρόσχημα της μελέτης των ηθών της μεσαιωνικής ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η Πάπισσα Ιωάννα γνώρισε μεγάλη επιτυχία, έκανε πολλές εκδόσεις και μεταφράστηκε σε πολλές ξένες γλώσσες, παράλληλα ωστόσο κρίθηκε ως σκανδαλώδης και προκάλεσε τον αφορισμό του Ροΐδη από την Ιερά Σύνοδο. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία (διευθυντής της γαλλόφωνης εφημερίδας Grece το 1870, και συντάκτης των Independance hellenique ,Times, Journal de Debats). Το 1873 έχασε ολόκληρη την περιουσία του στα Λαυρεωτικά. Στο χώρο της πολιτικής αρθρογραφίας ο Ροΐδης κατέδειξε τα κακώς κείμενα της πολιτικής ζωής του καιρού του μέσα από τα σατιρικά άρθρα που δημοσίευε με το ψευδώνυμο Θεοτούμπης στη σατιρική και πολιτική εφημερίδα Ασμοδαίος, της οποίας υπήρξε βασικός συντάκτης, ενώ υποστήριξε την παράταξη του Χαριλάου Τρικούπη. Στη δεκαετία 1880 – 1890 ανέλαβε τη σύνταξη πολιτικών επιθεωρήσεων στην εφημερίδα-όργανο του τελευταίου Ώρα. Ήδη το 1878 είχε αρχίσει να δημοσιεύσει το εναντίον του Θεόδωρου Δηλιγιάννη λιβελογράφημα Γενηθήτω φως. Η ενασχόλησή του με το διήγημα ξεκίνησε γύρω στο 1876, ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος της διηγηματογραφικής του παραγωγής του τοποθετείται στη δεκαετία 1891 – 1901. Παράλληλα δημοσίευσε λογοτεχνικές μεταφράσεις και κριτικά δοκίμια λογοτεχνίας, αισθητικής, ζωγραφικής και μουσικής. Υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής των περιοδικών Εστία και Παρνασσός από την ίδρυσή τους το 1876 και 1877 αντίστοιχα. Το 1884 αυτοκτόνησε ο αδερφός του Νικόλαος. Ήδη από το 1885 χρονολογείται η στροφή του ενδιαφέροντός του προς το γλωσσικό ζήτημα. Σημειώνονται τα έργα του Το ταξίδι του Ψυχάρη και Τα είδωλα (1893). Από το 1880 ως το 1903 (με διακοπές κατά τις περιόδους διακυβέρνησης από το κόμμα του Δηλιγιάννη) υπήρξε έφορος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, όπου άφησε σημαντικό οργανωτικό έργο, εμπλουτίζοντάς την με 100.000 νέους τίτλους και 1500 μεσαιωνικά χειρόγραφα. Πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1904 στην Αθήνα. Ο Ροΐδης είναι γνωστός κυρίως ως συγγραφέας της Πάπισσας Ιωάννας και κριτικός. Τη γραφή του χαρακτηρίζει το περίτεχνο ύφος, το ευφυές, συχνά σαρκαστικό χιούμορ, η σατιρική διάθεση. Η κριτική του οπτική, αποτέλεσμα των ελληνικών και ευρωπαϊκών σπουδών του, του έντονου κοινωνικοπολιτικού προβληματισμού του και της αξιοσημείωτης οξυδέρκειάς του, διαμορφώθηκε κυρίως μετά την Πάπισσα Ιωάννα. Ήδη ωστόσο με το πρώτο αυτό έργο του αντιτάχθηκε στην ελληνοχριστιανική και αντιευρωπαϊκή θεωρία της εποχής του, για να περάσει σταδιακά στην επόμενη φάση, όπου υπεραμύνθηκε ενός νέου κοσμοπολίτικου πνεύματος στη νεοελληνική λογοτεχνική παραγωγή και καταδίκασε τη ρητορεία της ρομαντικής έκφρασης της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής, διατηρώντας ωστόσο παράλληλα τις καταβολές του στον ευρωπαϊκό διαφωτισμό (που γνώρισε δίπλα στον Κωνσταντίνο Ασώπιο) και το ρομαντισμό του Byron. Στο γλωσσικό ζήτημα εξάλλου ο Ροΐδης τάχθηκε θεωρητικά υπέρ της δημοτικής (η μελέτη του για το Ταξίδι του Ψυχάρη αποτέλεσε την πρώτη παρουσίασή του στην Ελλάδα) που θα προερχόταν από τον βαθμιαίο καθαρισμό της καθαρεύουσας. Χαρακτηριστικό του έργου του είναι η δημιουργική επίδραση του προσωπικού λογοτεχνικού ύφους του στην καθαρεύουσα γλώσσα. Στη δημοτική έγραψε μόνο ένα διήγημα με τίτλο Η Μηλιά (1895). Ιδιόμορφη τέλος στάθηκε η σχέση του με τους πεζογράφους της γενιάς του 1880, καθώς καταδίκασε την ηθογραφική λογοτεχνική παραγωγή και περιήλθε σε ανοιχτή ρήξη με τους νεώτερους συγγραφείς. Στην ιστορία της νεοελληνικής κριτικής σημαντική θέση κατέχει η διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, με αφορμή την εισήγηση του πρώτου στον ποιητικό διαγωνισμό του Παρνασσού το 1877, όπου αποκήρυξε όλα τα έργα που είχαν υποβληθεί και υπό την επίδραση της θεωρίας του Ταίν για την ποιητική ατμόσφαιρα διατύπωσε την άποψη περί ανυπαρξίας ποιητικής παραγωγής στην Ελλάδα, με εξαιρέσεις τους Σολωμό, Χριστόπουλο, Βηλαρά, Αχιλλέα Παράσχο και Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Με την εισήγησή του ο Ροΐδης καταδίκασε στην ουσία την έκφραση του ρομαντισμού από την Α΄ Αθηναϊκή σχολή και την τακτική των ποιητικών διαγωνισμών και εισηγήθηκε την ανάγκη αναπροσανατολισμού της νεοελληνικής πεζογραφίας. Παράλληλα υπήρξε ένας από τους εισηγητές συγγραφέων όπως οι ΄Εντγκαρ ΄Αλαν Πόε, Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Μπωντλαίρ στην Ελλάδα. Συνοπτικά θα λέγαμε πως ο Ροΐδης αποτέλεσε μια μοναχική περίπτωση δημιουργού που κάλυψε χρονικά μια μεγάλη περίοδο της νεώτερης λογοτεχνίας μας και δημιουργώντας στην καμπή της πρώτης Αθηναϊκής Σχολής προς τη δεύτερη αντιμετωπίστηκε ως ριζοσπάστης από τους συγχρόνους του και ως συντηρητικός από τους νεώτερούς του.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Εμμανουήλ Ροΐδη βλ. Αγγέλου Άλκης, «Ο Ρο•δης και η εποχή του (1836-1904)• Συγκριτικός χρονολογικός πίνακας», Εμμανουήλ Ροΐδης, Η Πάπισσα Ιωάννα• Επιμέλεια Άλκης Αγγέλου, σ.9-27. Αθήνα, Ερμής, 1988, Βαλέτας Γ., «Ροΐδης Εμμανουήλ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια21. Αθήνα, Πυρσός, 1933, Γεωργαντά Αθηνά, «Ροΐδης Εμμανουήλ», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Γιαλουράκης Μανώλης, «Ροΐδης Εμμανουήλ», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας12. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ., Δονάτος Μπέζας, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Η παλαιότερη πεζογραφική μας παράδοση · Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΕ΄·1830-1880, σ.8-46. Αθήνα, Σοκόλης, 1996 και «Χρονολόγιο Εμμανουήλ Ροΐδη», Διαβάζω96, 13/6/1984, σ.8-12.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Αγγέλου Άλκης, «Η εκκλησία, η Πάπισσα και ο Ροΐδης», Εποχές47, 1967, σ.282-291.
• Αγγέλου Άλκης, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Σάτιρα και πολιτική στη νεώτερη Ελλάδα, σ.128-153. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1979.
• Αγγέλου Άλκης, «Κάποιες προτάσεις για να ξαναδιαβάσουμε τον Ροΐδη», Εμμανουήλ Ροΐδης, Σκαλαρθύματα, σ.κζ΄-ρλη΄. Αθήνα, Ερμής, 1986.
• Ανδρεάδης Α.Μ., Εμμ. Ροΐδης• Βιογραφικόν σημείωμα. Αθήνα, τυπ. Νικολάου Χιώτη, 1911.
• Ανδρεάδης Α.Μ., «Αντί προλόγου», Εμμανουήλ Ροΐδης, Έργα5. Αθήνα, Φέξης, 1913.
• Ανδρεάδης Α.Μ., Εμμανουήλ Ροΐδης, Έργα7. Αθήνα, Φέξης, 1914.
• Ανδρεάδης Α.Μ., «Ο Εμμανουήλ Ροΐδης και η Ιταλία», Νέα Εστία173-175, 1/3/1934 – 1/4/1934, σ.198-203, 252 -257, 299-302.
• Βαλέτας Γ.Μ., «Ροΐδης Εμμανουήλ», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια21. Αθήνα, Πυρσός, 1933.
• Βάρναλης Κώστας, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Πρωία, 20/9/1942.
• Βουρνάς Τάσος, Ιστορική και φιλολογική καταγωγή της Πάπισσας Ιωάννας του Ροΐδη• Αντίχτυποι του ευρωπαϊκού και του ελληνικού 1848 στη λογοτεχνία μας. Αθήνα, Λογοτεχνική Γωνιά, χ.χ.
• Γεωργαντά Αθηνά, «Ο εισηγητής και ο πρώτος μεταφραστής του Πόε στην Ελλάδα», Διαβάζω112, σ.34-42.
• Γεωργαντά Αθηνά, «Ροΐδης Εμμανουήλ», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό9α. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Γεωργαντά Αθηνά, Εμμανουήλ Ροΐδης · Η πορεία προς την Πάπισσα Ιωάννα. Αθήνα, Ιστός, 1993.
• Δημαράς Κ.Θ., «Μια πολύπλευρη σκέψις», Ελεύθερον Βήμα, 14/10/1938.
• Δημαράς Κ.Θ., «Ο Ροΐδης του Ασμοδαίου», Ελεύθερον Βήμα, 1η/7/1940.
• Δημαράς Κ.Θ., «Τα Είδωλα του Ροΐδη», Ελεύθερον Βήμα, 28/10/1941.
• Θρύλος Άλκης, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Μορφές της ελληνικής πεζογραφίας· Και μερικές άλλες μορφές, σ.69-104. Αθήνα, Δίφρος, 1963.
• Καραβάτος Θανάσης, «Ο Ροΐδης και οι Νευροεπιστήμες του 19ου αιώνα», Πόρφυρας81-82, 4-9/1997, σ.488-500.
• Κασίνης Κ.Γ. (επιμέλεια), Το τραγικό σημειωματάριο του Ροΐδη. Αθήνα, Φιλιππότης, 1985.
• Μελάς Σπύρος, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Νεοελληνική Λογοτεχνία, σ.275-280. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Μενάρδος Σίμος, Εμμανουήλ Ροΐδης. Αθήνα, 1918.
• Μουλλάς Παναγιώτης, «Η αθηναϊκή πανεπιστημιακή κριτική κι ο Ροΐδης», Η κριτική στη νεότερη Ελλάδα. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών νεοελληνικού πολιτισμού και γενικής παιδείας, 1981.
• Μπέζας Δονάτος, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Η παλαιότερη πεζογραφική μας παράδοση · Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμοΕ΄·1830-1880, σ.8-46. Αθήνα, Σοκόλης, 1996.
• Μποέμ [=Δημήτρης Χατζόπουλος], «Εμμανουήλ Ροΐδης» (συνέντευξη), Σκριπ, 8/5/1896.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Ποικίλη Στοά, ετ.9, 1891, σ.24-47.
• Ξενόπουλος Γρηγόριος, «Το έργον του Ροΐδου», Παναθήναια7, ετ.Δ΄, 31/3/1904, σ.353 – 360.
• Παλαμάς Κωστής, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Άπαντα2, σ.107-111. Αθήνα, Μπίρης, χ.χ.
• Παπαντωνίου Ζαχαρίας, «Το πνεύμα του Ροΐδη», Ελεύθερον Βήμα, 14/8/1938.
• Παράσχος Κλέων, Εμμανουήλ Ροΐδης · Η ζωή, το έργο του, η εποχή τουΑ΄. Αθήνα, Αετός Α.Ε. 1942.
• Παράσχος Κλέων, Εμμανουήλ Ροΐδης · Η ζωή, το έργο του, η εποχή τουΒ΄. Αθήνα, Αετός Α.Ε., 1950.
• Παράσχος Κλέων, «Ελληνισμός και ευρωπαϊσμός του Ροΐδη · Ένα θεμελιακό πρόβλημα», Νέα Εστία42, ετ.ΚΑ΄, Χριστούγεννα 1947, αρ.491, σ.165- 177.
• Παράσχος Κλέων (επιμ.), Εμμανουήλ Ροΐδης. Αθήνα, Αετός, 1952 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ.20).
• Σαχίνης Απόστολος, «Εμμανουήλ Ροΐδης», Το νεοελληνικό μυθιστόρημα, σ.99-105. Αθήνα, Εστία, 1958 (και έκτη, διορθωμένη έκδοση, 1991).
• Στεργιόπουλος Κώστας, «Το αφηγηματικό έργο του Ροΐδη», Φιλολογικά4, Άνοιξη 1981, σ.5-13 (τώρα και στον τόμο ΠεριδιαβάζονταςΒ΄· Στο χώρο της παλιάς πεζογραφίας μας, σ.26-33. Αθήνα, Κέδρος, 1986).
• Χατζηδάκις Γ., Ειδώλων κατάλυσις. Αθήνα, 1895.
Αφιερώματα περιοδικών
• Ελληνική Δημιουργία12, 15/11/1953, αρ.139.
• Διαβάζω96, 13/6/1984.
• Χάρτης15 και 16, 5 και 7/1985.

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι.Πεζογραφία
• Η Πάπισσα Ιωάννα. Αθήνα, τυπ. Ιωαν. Κασσανδρέως και Σίας, 1866.
ΙΙ.Μεταφράσεις
• Σατωβριάνδου. Οδοιπορικόν1-4. Αθήνα, τυπ. Αυγή, 1860.
• Μακώλεϋ, Ιστορία της Αγγλίας· Από της Βασιλείας Ιωάννου του Β’· Μεταφρασθείσα εκ της αγγλικής υπό Ε.ΡοΐδουΑ΄. Αθήνα, τυπ.Σακελλαρίου, 1897.
• Εδγάρδου Πόου, Ο Χρυσοκάραβος. Αθήνα, Ι.Ν.Σιδέρης, 1922.
ΙΙΙ.Δοκίμια – Άρθρα
• Ολίγαι λέξεις εις απάντησιν της υπ’ αρ. 5688 Εγκυκλίου της Ιεράς Συνόδου κατά της Παπίσσης Ιωάννας. Αθήνα, τυπ. Αυγή, 1866.
• Περί συγχρόνου εν Ελλάδι κριτικής. Αθήνα, 1877.
• Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως. Αθήνα, παράρτημα της Εστίας, 1877.
• Τα Κείμενα. Αθήνα, Γραφείο της Εστίας, 1877.
• Γενηθήτω φως. Αθήνα, 1879.
• Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Αθήνα, Βιβλιοθήκη της Εστίας, 1879.
• Η Εθνική Βιβλιοθήκη εν έτει 1880. Αθήνα, τυπ. Ανδρ. Κορομηλά, 1880.
• Πάρεργα · εκδιδόντος Δημητρίου Ι. ΣταματοπούλουΑ΄. Αθήνα, τυπ.Ανδρ. Κορομηλά, 1885.
• Το ταξίδι του Ψυχάρη. Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1888.
• Τα Είδωλα· Γλωσσική μελέτη. Αθήνα, Εστία, 1893.
ΙV.Συλλογικές εκδόσεις
• Έργα · επιμ. Α.Μ.Ανδρεάδης – Δ. Πετροκόκκινος1-7. Αθήνα, 1911 – 1914.
• Τα έργα · επιμ. Κ.Καιροφύλλας1-4. Αθήνα, χ.χ.
• Άπαντα · επιμ. Ε.Φωτιάδου1-2. Αθήνα, Βίβλος, 1955.
• Άπαντα · επιμ. Άλκης Αγγέλου1-5. Αθήνα, 1978.

εκεβι