ΤΩΝ ΑΓΝΩΣΤΩΝ, Δημήτρης Τσαφέντας

(Αν επιθυμείτε να τον γνωρίσετε, επισκεφτείτε το ειδικό ένθετο του 24grammata.com, κλικ εδώ )

24grammata.com /απόδημος ελληνισμός / αφιέρωμα: Τσαφέντας / Tsafentas (κλικ εδώ)

ΤΩΝ ΑΓΝΩΣΤΩΝ

Δημήτρης Τσαφέντας

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata.com κλικ εδώ

Η περίπτωση του Δημήτρη Τσαφέντα παρέμεινε ανεξήγητη. Παρά τα στοιχεία, τις έρευνες, τις μαρτυρίες που αφθονούν για τον πικραμένο πλάνητα, διατηρούμε τις επιφυλάξεις μας για το κύριο γεγονός της ζωής του. Όταν ο Τσαφέντας με τρόπο κινηματογραφικό συνέθλιβε το επαχθές καθεστώς του κεντρικού, ευρωπαϊκού τόξου, η ιστορία κατέγραφε στους καταλόγους μια ανεξήγητη και φορές ακόμα, μεταφυσική παρουσία. Ο Τσαφέντας έζησε και πέθανε μέσα σε ένα ασφυκτικό περιβάλλον, το περιθώριο του ήταν αποκλειστικό και εξόχως μοναχικό. Όμως ο ίδιος επιβεβαιώνει μια στάση προσωπικής ηθικής. Ετούτη και μόνο επιβάλλει να σταθεί κανείς με περισσότερη κατανόηση στη μορφή αυτού του τραγικού ανθρώπου. Και ας συλλογιστούμε τον όρο του «τραγικού» όπως υποσημειώνεται σε μια ας πούμε παιδική ψυχή.

Θα διχάζει πάντα μια σαφής και ξεκάθαρη τοποθέτηση. Ίσως γιατί ο κόσμος μας παραμένει αμέτοχος, δοσμένος ολόψυχα στην τέχνη. Στο χρώμα, τη φόρμα, σ΄ότι πιο απελευθερωμένο και ηρωικός μπορεί να προκύψει από την ανθρώπινη παρουσία βρίσκεται ένα κατόρθωμα. Ποιος δεν λατρεύει λοιπόν μια τέτοια προοπτική, ποιος δεν υποκλίνεται εμπρός στην αιώνια και συγκλονιστική σκηνογραφία του φαινόμενου. Τα παλιά, μεταχειρισμένα σκηνικά του θεάτρου στήνονται.

Και όμως, θα υπάρχει κάτι πέρα από μια κοινή προτίμηση. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται μια αμηχανία της κριτικής. Έτσι αποδεικνύεται στο έπακρο η στρατηγική του καιρού μας που προβλέπει την αναζήτηση της αλήθειας ή ερμηνείες για την τροπή της μοίρας μας και άλλα τέτοια. Η κριτική, και ας θεωρηθεί ως τέτοια η έμφυτη και βασανιστική εκτίμηση της πραγματικότητάς γύρω μας, υιοθετεί μια συνέχεια του ήδη διανυσμένου περιθωρίου. Σε αυτήν την περίπτωση η αξιοπρέπεια και ο μυστηριακός χαρακτήρας του Τσαφέντα προσθέτουν το προσωπικό στοιχείο για να ολοκληρωθεί ο μύθος. Ο Έλληνας από την καταποντισμένη Νότια Αφρική κατόρθωσε με μια πράξη πρωτίστως πολιτική να ανατρέψει τη εκλεκτική συνήθεια της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας που επένδυε σε εξαγοράσιμες περιοχές. Ο Τσαφέντας επέβαλε με την πράξη του μια λίγο λυτρωτική και ίσως πάλι φοριτσμένη μοίρα για την εποχή και τον τόπο του. Δεν θα αποδοθεί σε τούτες τις γραμμές καμιά εκτίμηση. Η συνείδηση καθενός τοποθετεί και αξιολογεί κάθε πληροφορία. Η καθημερινή αναπαράσταση επιβεβαιώνει, εξάλλου την ποικιλία στις αντιδράσεις.

Οι περιοχές κοντά στον ήλιο όμως. Το θάρρος και η ερημιά όμως. Για να πεις ας πούμε θέλω να πεθάνω ένα απόγευμα του Μαίου πριν βραδιάσει που είναι σαν να φυσάει Ιωάννα, που είναι σαν να με νοιάζονται. Για να πεις κάτι τέτοιο λοιπόν πρέπει να ανήκεις στους κενταύρους. Σε όσους ζουν στο βάθος των νερών και όσων στοχεύουν στον ψηλότερο ουρανό. Να το λες και να το νιώθεις και έτσι να πορεύεσαι μαζί με τη μοίρα σου.

Με μια φόρα ανεπανάληπτη σχίζεις στακάτα την ησυχία μας. Τόσα χρόνια παραμένεις έξω από το κελί σου, στην πτέρυγα με το φυσικό, ωραίο φως και προσδοκείς τα μεσάνυχτα του δικού σου αιώνα. Ένας επικίνδυνος και πιστός στυλίτης του θάρρους σου. Με μια ικανή λάμα σκότωσες τους εχθρούς και άφησες άναυδη την εποχή σου. Εκείνη, καθώς συνηθίζει σου πήρε τ΄όνομα για να μην σε θυμούνται οι άνθρωποι. Σου πήρε ακόμη τις γλυκές βραδιές που θα΄χαν οι θάλασσές σου. Έχεις μια πέτρα Δημήτρη πάνω απ΄το κεφάλι σου. Ένα σήμα θα λένε έπειτα από χρόνια οι ερευνητές του ιστορικού. Και απαλά θα διώχνουν τις σκιές πάνω από το παλιό χνάρι. Εσύ Δημήτρη πιθανόν να ανήκες στους πολύ ερωτικούς και ουτοπιστές πολεμιστές που ζουν σε κάθε καιρό. Αυτούς δεν τους υποψιάζεσαι. Σε προσπερνούν και τίποτε δεν απομένει από τις ζωές τους. Η λατρεία τους για την αγάπη και το δίκιο είναι καταστροφική. Έτσι αργά πλάθονται όπως το τοπίο Οδός Αριστοτέλους σε λαδομπογιά. Σηκώνονται από το χώμα με τα χέρια ψηλά, σε στάση ιερεμιακή. Έπειτα ακόμη πιο ψηλά σηκώνονται και μιμούνται με ακρίβεια το εκπληκτικό, γοτθικό πουλί. Τινάζονται με ελαστικότητα πρωτόγνωρη και εξαπολύονται σε εξωφρενικά ύψη. Καταδικασμένος να γυρεύεις την περιπλάνηση, μια δίχως προορισμό πορεία. Ή πάλι στάσου Δημήτρη στις ταράτσες των πόλεων, ρίξε μια καλή και γεμάτη ματιά σε όλο τον κόσμο εμπρός σου. Καλή, νυχτερινή παγωνιά των υψομέτρων και καθαρά πλαίσια. Εσένα η μοίρα σου στηρίζεται σε σκαλωσιές χρωμίου. Σε λίγο θα καταρρεύσεις. Και όμως στις κατακόμβες πάντα θα δείχνουν τον δίκαιο, στις οδούς των συναγωγών σε εκείνον θα αποδίδουν τον επίσημο χαιρετισμό. Εκείνος με τη μητέρα, περπατούν το χάραμα. Πηγαίνουν να δουν τον ήλιο, πηγαίνουν να δουν εκείνους που κλαίνε. Το ευλαβικό κορίτσι, την ανταποκρίτρια, μια ηλικιωμένη γυναίκα, ένα αγαπημένο φίλο από τις μέσα γειτονιές του λιμανιού.

Στο ντοκουμέντο του Δημελλά η μορφή του φαντάζει ηρωική. Κανείς δεν υποψιάζεται τη μοναξιά και το μετέωρο. Την οργή και το μεγαλείο, την ελληνιστική ψυχή. Η παιδική αδεξιότητα του Δημήτρη Τσαφέντα θα προξενεί πάντα την περιέργεια. Η συνέπεια του απέναντι στο χρέος που ακολούθησε, το έγκλημά του που το βαστά σαν παγωμένο μωρό, θα προσδίδουν μια ιδιότητα μεταφυσική στο σθένος του.