Ζωγραφίζοντας τις λέξεις του Καβάφη: Έκθεση στο Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη

24grammata.com/ ζωγραφική/  Καβάφης

Δείτε τη συλλογή άρθρων του 24grammata.com για τον Καβάφη κλικ εδώ

Ο Νικόλας Περδικάρης ξεναγεί τους αναγνώστες του 24grammata.com στην έκθεση για τον Καβάφη και συνομιλεί με τον  επιμελητή της έκθεσης κ. Μαυρωτά και την γλύπτρια Αλεξάνδρα Αθανασιάδη

Οι λέξεις έχουν χρώματα και φως. Και γράφονται, και ζωγραφίζονται, σμιλεύονται και χαράσσονται. Όχι από ένα, αλλά από 40 χέρια Ελλήνων δημιουργών. Όλοι τους εμπνευσμένοι από το μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή Κ. Π. Καβάφη. Με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ημέρα της γέννησης του, το Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη, σε συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, παρουσιάζει στους χώρους του την έκθεση «ζωγραφισμένα».

Μέσα από 110 και πλέον έργα (πίνακες, γλυπτά, εικαστικές εγκαταστάσεις και χειρόγραφα), προερχόμενα από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από κοντά τα «αποτυπώματα» μιας σχέσης παλιάς, αλλά πάντα φρέσκιας: Οι εικόνες της ποίησης σμιγούν με τις εικόνες των χρωμάτων και των σχημάτων. Έτσι, που το εσωτερικό ερέθισμα μετατρέπεται σε εξωτερικό και αντιστρόφως. Τα περίφημα σχέδια του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και του Γιάννη Τσαρούχη πλαισιώνονται από τις δημιουργίες καταξιωμένων, αλλά και νεότερων καλλιτεχνών, που προσφέρουν επίσης τη δική τους ματιά και «ερμηνεία» σε αγαπημένους στίχους του Καβάφη. Οι Τέτσης, Θεοχαράκης, Καράς, Τσόκλης, Ξενάκης, Μυταράς, Φασιανός, Σόρογκας, Ψυχοπαίδης, Αδαμάκος, Δασκαλάκης, Παπαδημητρίου, Βαρώτσος, Μποκόρος, Χάρος και Ρόρρης είναι μόνο μερικοί από τους καλλιτέχνες που τιμούν, με τις συνθέσεις και τις προσωπογραφίες τους, τον σπουδαίο ποιητή.

Όπως μου εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης και Διευθυντής Εικαστικού Προγράμματος του Ιδρύματος Β. & Μ. Θεοχαράκη κ. Τάκης Μαυρωτάς, τα περισσότερα έργα δημιουργήθηκαν αποκλειστικά για τις ανάγκες της έκθεσης, ενώ άλλα αποτελούν, ήδη, σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. «Τα έργα που προυπήρχαν είναι αυτά των δύο μεγάλων Ελλήνων ζωγράφων, του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα και του Γιάννη Τσαρούχη. Τα πρώτα χρησιμοποιήθηκαν και για τη συλλογή ποιημάτων του Καβάφη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος. Ανάμεσα στα έργα του Τσαρούχη που παρουσιάζονται, υπάρχουν και εκείνα που κόσμησαν τα περίφημα βιβλία του ποιητή, τα οποία ανήκουν στη Συλλογή του Διονύση Φωτόπουλου. Επίσης, φιλοξενούμε εδώ την ξεχασμένη φρουρά. Έργο μνημειακών διαστάσεων του 1956, στο οποίο συνοψίζεται όλη η μεγάλη ζωγραφική του Τσαρούχη. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα έργα της Ελληνικής τέχνης».

Ανακαλύπτοντας ο επισκέπτης τους πίνακες, τα γλυπτά και τις εικαστικές πρωτοτυπίες, έρχεται πρώτα αντιμέτωπος με τις μορφές. Στην παρουσία ή την απουσία τους. Γιατί τα έργα στην προκειμένη περίπτωση μιλούν από μόνα τους. Συνομιλούν, για την ακρίβεια, με τις στροφές των ποιημάτων. Η ανθρώπινη υπόσταση, αν και ξεκάθαρη, επιβεβαιώνεται μέσα από τα δημιουργήματα σχεδόν νοερά, αλλά χωρίς αμφιβολία για την ουσία της φύση της. Όπως όταν διαβάζει κανείς τον Καβάφη. Και αν υπήρχε έστω κι ένας, που δεν γνώρισε τη σειρά των πραγμάτων, θ’ αναρωτιόταν ίσως τι δημιουργήθηκε πρώτα. Οι λέξεις ή οι εικόνες; Μπορεί αυτό το «πάντρεμα» να μοιάζει με ένα καινούριο παιχνίδι, στην πραγματικότητα όμως ξεκινάει από μια «σχέση» βαθιά και δοκιμασμένη, όπως επισημαίνει ο κ. Μαυρωτάς. «Ο Καβάφης είχε πάντα μεγάλη αγάπη προς τους ζωγράφους. Ας μην ξεχνάμε ότι, το 1901, όταν ήρθε στην Αθήνα, γνωρίστηκε με τον Μεγάλο εκφραστή της σχολής του Μονάχου Γ. Ιακωβίδη. Ήταν η χρονιά που η Ελληνική κυβέρνηση είχε ζητήσει από τον Ιακωβίδη να αναλάβει τη διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης. Παράλληλα, ο ποιητής είχε επισκεφτεί και το ατελιέ του Γ. Ροϊλού, ο οποίος εκείνη την εποχή ολοκλήρωνε το, μνημειακών διαστάσεων, έργο του «Η μάχη των Φαρσάλων». Η αγάπη του Καβάφη για τις τέχνες υπήρξε η αιτία για να γνωρίσει πολλούς εικαστικούς δημιουργούς, όπως, για παράδειγμα, τον μεγάλο ανανεωτή της Ελληνικής ζωγραφικής, Κωνσταντίνο Μαλέα, τον Γιώργο Γουναρόπουλο και τον γλύπτη Μιχάλη Τόμπρο. Την περίοδο της συνάντησης του με τον ποιητή, το 1932, ο τελευταίος φιλοτεχνούσε τον ανδριάντα του Καποδίστρια για το Ναύπλιο. Η επαφή του Καβάφη με τις τέχνες είναι άμεση. Δεν είναι τυχαίο που αρκετοί ζωγράφοι έχουν φιλοτεχνήσει, ως τώρα, το πορτρέτο του. Αρκετοί έχουν επίσης προσεγγίσει εικαστικά την ποίηση του. Αυτή η ιστορία συνεχίζεται μέχρι και σήμερα, αφού ο Καβάφης είναι ένας οικουμενικός ποιητής, που εξακολουθεί να συγκινεί τους δημιουργούς. Αξίζει να αναφερθεί εδώ και το έργο ενός από τους μεγαλύτερους παραστατικούς ζωγράφους της εποχής μας, του David Hockney, εμπνευσμένο από την ποίηση του Καβάφη.

Αντλώντας τη δική της έμπνευση από τις Καβαφικές «Φωνές», η γλύπτρια Αλεξάνδρα Αθανασιάδη φανερώνει με το έργο της μια ακόμα πτυχή από την ομολογημένη αγάπη των εικαστικών για τον μεγάλο Αλεξανδρίνο ποιητή. «Έφτιαξα ένα έργο το οποίο είναι σα θώρακας τρισδιάστατος, από χαρτί. Σκεφτόμουνα για τον Καβάφη ότι υπάρχει ένα κομμάτι του, που είναι οικουμενικό και ένα άλλο, που είναι τελείως εσωτερικό. Προσπάθησα να φτιάξω τον θώρακα έτσι, ώστε να έχει μια εσωτερική γραφή και ταυτόχρονα απέξω να είναι πιο άδειος, πιο προστατευμένος. Υπάρχει στο έργο μια διπλή κίνηση: Από τη μια αυτή του κλεισίματος και από την άλλη εκείνη του ανοίγματος. Ως πρώτη ύλη χρησιμοποίησα το ίδιο το βιβλίο. Φωτοτύπησα τα χειρόγραφα, τα μεγέθυνα και στη συνέχεια τα “πάλιωσα” με τσάι και καφέ».

Το δημιούργημα της καλλιτέχνιδας είναι το ίδιο μοναδικό όσο και όλα τα υπόλοιπα που συναντά κανείς στο συγκεκριμένο «αφιέρωμα» του Ιδρύματος Θεοχαράκη. «Ανεξάρτητα από το ποιο ήταν το ποίημα που τον ενέπνευσε, κάθε ένας από τους συμμετέχοντες έχει βρει ένα διαφορετικό τρόπο να αποδώσει τον Καβάφη. Εντούτοις, πιστεύω ότι η ποίηση του αφορά σε θέματα που μας αγγίζουν όλους: Ο θάνατος, ο έρωτας, η επιθυμία, το κλείσιμο στον εαυτό, αλλά και η προσπάθεια να βγεις “έξω” και να επικοινωνήσεις… Αυτή η ενασχόληση με τα κοινά και τόσο βαθιά ανθρώπινα θέματα είναι, πιστεύω, που κάνουν τον Καβάφη διαχρονικό και αγαπητό σε ολόκληρο τον κόσμο». Μήπως όμως αυτή είναι και μια ευκαιρία να “ξαναδιαβάσει” κανείς τα συγκεκριμένα ποιήματα; «Εγώ τα είχα πρωτοδιαβάσει στα 16 μου. Με αφορμή την έκθεση “ξαναδιάβασα” τον Καβάφη και είδα στην ποίηση του διαφορετικά πράγματα από εκείνα που έβλεπα όταν ήμουν μικρή», μου εξηγεί η κα Αθανασιάδη.

Με αυτήν τη σκέψη της δεύτερης ανάγνωσης αποχωρώ. Μαζί και με την ευχαρίστηση που μου προσφέρει ένα ακόμα έργο τέχνης: Ο λόγος για τον κατάλογο της έκθεσης, που κλείνει μέσα του, τόσο όμορφα, λέξεις και εικόνες: Ρομαντισμός, φιλοσοφία και κάτι από τη μοναδική Καβαφική ειρωνεία. Δεν είπα «αντίο». Καλύτερα «Εις το επανιδείν». Εξάλλου, η τέχνη αυτή δεν χάνεται όσα χρόνια και αν περάσουν.

Σχετικές πληροφορίες:

Ίδρυμα Βασίλη & Μαρίνας Θεοχαράκη (Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1).

Διάρκεια έκθεσης: 25 Σεπτεμβρίου – 8 Δεκεμβρίου 2013

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 10:00-18:00, Πέμπτη: 10:00-20:00.

 Τιμές εισιτηρίων: 6€, 3€ (μειωμένο).

Νικόλας Περδικάρης Οκτώβριος 2013