Με αφορμή το αφήγημα του Ρένου Αποστολίδη: «Οι καθαρίστριες»

εξειδικευμένα μαθήματα για την εισαγωγή στα Πρότυπα Πειραματικά Λύκεια (κλικ εδώ)

Φιλολογικό Σπουδαστήριο “Γιώργος Δαμιανός”
Με ειδικότητα στο μάθημα της Έκθεσης – Έκφρασης

α. Ολιγομελή τμήματα: Μαρούσι – Αγία Παρασκευή
β. Οnline μαθήματα (με βιντεοσυνδιάσκεψη) σε οποιοδήποτε σημείο της Ελληνικής Επικράτειας
γ. Μαθήματα Ελληνικών για τους απόδημους. Εξετάσεις ομογενών (ακόμα και με βιντεοσυνδιάσκεψη) κλικ εδώ

«ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ»
Με αφορμή το αφήγημα του Ρένου Αποστολίδη: «Οι καθαρίστριες»

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Οι νεότεροι τον γνωρίσαμε από την εκπομπή της ανθολογίας. Οι συστάσεις του, αλλά και το εύρος των γνώσεών του θέσπιζαν νέους όρους στη θεώρηση της λογοτεχνικής δημιουργίας. Προετοιμασμένος, άλλοτε αιρετικός, μαχητικός, αδιαμφισβήτητος, κόπιαζε να μεταδώσει τη μυστική αισθητική του δημιουργού. Εκτιμούσε τα έργα ως προς τούτη την αποκαλυπτική τους δύναμη και επιχειρούσε στις μελέτες του να επισημάνει τις βαθύτερες διασυνδέσεις μεταξύ βίου και έργου. Οι υψηλοί καλεσμένοι του αδυνατούσαν να σταθούν με αξιώσεις εμπρός στις απόψεις του, γεγονός που αναδεικνύει με διαύγεια τη φιλολογική ακρίβεια των απόψεών του. Ο Ρένος Αποστολίδης, εντατικός και έντονος κατέστησε την ελληνική, λογοτεχνική δημιουργία είδος κοινωνικό. Πάει να πει, περιφρόνησε τις εκλεκτικές τάσεις της τέχνης, τη λαμπρή, ακόμα αναγνωστική μειοψηφία της κοινωνίας μας, παρέχοντας όλες τις αφορμές και τις διευκολύνσεις προκειμένου το κοινό να καταστεί μύστης της σπουδαίας, εντόπιας λογοτεχνίας.
Σπουδαίος φιλόλογος, ανέλαβε και διεκπεραίωσε το σχολιασμό των «Απάντων» του Αλεξανδρινού Καβάφη, ενώ ανάλογης σπουδαιότητας κληροδότημα συνιστά η μετάφραση της «Ιστόριας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Διαδόχων και Επιγόνων» του Droysen. Η εμπειριστατωμένη ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία και το βίωμα της μεσοπολεμικής περιόδου, παραχωρούσαν στον Αποστολίδη το σπάνιο χάρισμα, ώστε θεωρία και πράξη να αλληλοσυμπληρώνονται, πλουτίζοντας τη συμπερασματική, αναλυτική συλλογιστική του.
Ως προς το προσωπικό του έργο, σημειώνεται η διαρκής προσπάθεια να εγκιβωτιστούν μες στη λογοτεχνία οι εμφυλιακές και μεταμφυλιακές μνήμες. Η πολιτική διάσταση ανιχνεύεται μες στο έργο του Αποστολίδη, καθώς στην επιρροή της υπόκειται πια ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής εργογραφίας.Ταυτόχρονα όμως στέκει και σύγχρονος, δίχως να λησμονεί πως η εξέλιξη ενός τόπου δεν μπορεί παρά να φέρει αταβιστικά τόσο τις ευεργετικές, όσο και τις πιο ολέθριες συνέπειες των κοινωνικών ή πολιτικών ιδεολογιών του παρελθόντος. Άλλωστε, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως η εμπλοκή του με το καβαφικό έργο προκύπτει εν μέρει από την πολιτική υφή της ποίησης του Αλεξανδρινού, αλλά και από τη διάθεσή του να διακρίνει με ανθρωπολογικά κριτήρια τα ελατήρια της ιστορικής συνέχειας. Φωτίζοντας την άλλη πλευρά της οικείας ανθρωπογεωγραφίας, ο Αποστολίδης ερμηνεύει τα ιστορικά μορφώματα ως μοιραία αποτελέσματα της ανθρώπινης αδεξιότητας. Πόσο κριτικός στάθηκε πάντοτε ο Καβάφης, άλλωστε, επικεντρωμένος στους αδρανείς παράγοντες της ιστορικής ακολουθίας.
Ο Αποστολίδης, πραγματώνει εκείνο προς το οποίο προτρέπει ο Γιώργος Μακρής, μια ανίχνευση δηλαδή των ειδικών ψιθύρων ή των μουσικών εκείνων ήχων που επιζούν σε χρόνο-χώρο δευτερεύοντα, κάτω από την ξεθωριασμένη φθορά των σπουδών και των επιγραφών. Η μελετητική ροπή του Ρένου Αποστολίδη εκθέτει το μυστικό σύνδεσμο της κριτικής του επισκόπησης.
Η παρούσα όμως, δοκιμή, δεν σκοπεύει σε μια αξιολόγηση του Αποστολίδη και του έργου του. Κάτι τέτοιο θα ήταν τουλάχιστον χρέος για τους φερέλπιδες φοιτητές της φιλολογικής επιστήμης. Μια οφειλή ειδικής σήμανσης εμπρός σε έναν καταξιωμένο και ενσυνείδητο διδάσκαλό και αναλυτή.
Αφορμή για το σύντομο ετούτο σχόλιο, συνιστά μια άλλη παράμετρος, ένα ακόμη χαρακτηριστικό του Αποστολίδη. Σε ετούτη την περίπτωση μιλούμε για μια επικαιροποιημένη, αφηγηματική λογοτεχνία, η οποία κηρύττει διαχρονική τη θεματολογία του έργου, ενώ επιβεβαιώνει την κοινωνική και προφητική εγρήγορση του δημιουργού. Ειδικά για την τελευταία, τονίζεται η ευρεία προοπτική της, η ίδια που καταδιώκεται από ποιητές. Ο Αποστολίδης στο αφήγημα «Οι καθαρίστριες» εκπληρώνει την πολιτική διάσταση της ύπαρξής του, ειδικά δε αν αναλογιστούμε τον ενεργό ρόλο στα γεγονότα του 1967. Πρόκειται δηλαδή για μια οικολογική προσέγγιση της λογοτεχνίας και της πραγματικότητας, λαμβάνοντας υπόψη τον όρο με την πολιτική, περιφρονημένη του ένταση. Την ίδια που η σημερινή κοινωνία αγνοεί, θεωρώντας την προστασία του οικοσυστήματος, ως μία απαίτηση ολότελα διαχωρισμένη από μια στάση κοινωνική, στάση εναρμονισμένη με τα ιδανικά του δικαίου και της καινούριας, τρυφερής ιστορίας του ανθρώπου. Στο αιρετικό και πρωτότυπο αφήγημα του Αποστολίδη εγκιβωτίζονται ως μόνιμη απειλή και κατάληξη οι ρέουσες πληγές του εμφυλιακού σπαραγμού. Υψηλότερες από τα ανθρώπινα ιδεώδη, επιβλητικές και ανυποχώρητες απειλούν όσες επαναστάσεις δεν προβλέπουν σε μια διευκόλυνση ή φέρουν τη σφραγίδα ενός τόσο αληθινού, όσο και «ελληνικού» φάσματος. Ο συγγραφέας δηκτικός και κατηγορηματικός εμπρός στις στρεβλότητες του δικαίου, θιασώτης του ουτοπικού τερματισμού της ατομικότητας εμπρός στη συλλογική, ανθρώπινη ευτυχία αποσταγματικά μας παραχωρεί μια ευκρινή εικόνα της ελληνικής πραγματικότητας, όπως στατική παρέμεινε ως τη σημερινή εποχή που οι «Καθαρίστριες» επανέρχονται, αναγνώσιμες και ενδεικτικές. Στη μελέτη της Δήμητρας Μπεχλικούδη για την όψη και το περιεχόμενο του ελληνικού, μεσοπολεμικού μυθιστορήματος, παραθέτεται η άποψη του Γεωργούλη περί της ποιοτικής έντασης, την οποία εμπεριέχει ως είδος ο εσωτερικός μονόλογος. Ετούτο το ενδιαφέρον λοιπόν για το δημιουργικό παλμό της ζωής, ενταγμένον μες στο έργο εκπληρώνεται και επιβεβαιώνεται στο σύντομο αφήγημα του Ρένου Αποστολίδη. Ο ελληνικός παλμός δοσμένος μες σε μια κριτική αισθητική ή αλλιώς μια λαμπρή πραγματογνωσία για τα ανίκητα ήθη και τις πετρώδεις, ανίκητες πολιτιστικές και πολιτικές εντάσεις που ηλεκτρίζουν την ελληνική πραγματικότητα. Διόλου μυθιστορηματικά ή συμβατά, μα ως μια παραδοξολογία εφιαλτικού τύπου.
Ετούτο τη φιλοδοξία στοχεύει να εκπληρώσει το έργο του Αποστολίδη και δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε πως ο συγγραφέας και φιλόλογος αποσαφηνίζει την τεκτονική, σχεδόν προβληματική της ελληνικής κοινωνίας, όπως διαμορφώθηκε δραματική, έπειτα από τη σύλληψη μιας μορφής ελληνικής και τραγικής.
Ο Ρένος Αποστολίδης με το αφήγημά του, επιτυγχάνει να απεικονίσει στέρεο και στιβαρό τον κόσμο των φαντασμάτων που καταδιώκουν την ελληνική ιστορία και κληροδοτούνται μες στις προβληματικές ποικιλίες του μέλλοντος. Η σεφερική ετούτη φιλοδοξία καθιστά το έργο του σημαντικό, συμπληρώνοντας τη φυσική λογοτεχνικότητά του. Η μελέτη του έργου του Αποστολίδη, οφείλει να ξεκινήσει και να θεσπίσει τα αποτελέσματά της.
Μύθος είναι η μίμηση των πράξεων που αγγίζουν τα όρια της επιθυμίας, επισημαίνει αξιωματικά ο Χ. Νίκου στην αναφορά της «Οδού Πανός» στον Μίλτο Σαχτούρη. Ο Ρένος Αποστολίδης κατορθώνει τη σύμπτωση και τη συνύπαρξη κριτικής, ονείρου και λογοτεχνικού μύθου με έναν αξιοπρόσεκτο και περιεκτικό τρόπο, σχεδόν δωρικό, μα αποδεικτικό διάφανα της πεποίθησης πως με απλότητα βιωματική και υψηλό δείκτη συναισθηματικής νοημοσύνης, συνθέτονται τα εμβληματικά έργα. Οι «Καθαρίστριες» διευκολύνουν και εντείνουν το διάλογο ανάμεσα στα πρόσωπα όλων των εποχών που δεν ονομάζονται μα συμπάσχουν. Και φέρουν την ελληνική ιδιότητα, σημειώνουμε. Δεν τίθεται δηλαδή θέμα εντοπιότητας, μα διάφορου βαθμού ποιοτικής επάρκειας.