Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ιστορικά.

24grammata.com

Διαβάστε όλες τις επιφυλλίδες του Απόστολου Θηβαίου στο 24grammata κλικ εδώ

24grammata.com- ιστορία της Λογοτεχνίας

«ΜΕ ΕΚΛΕΠΤΥΝΣΗ»

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Το ζήτημα της ιστορικής πιστότητας συνιστά μείζον θέμα για τους επιστήμονες του είδους. Εκείνοι δηλαδή που καταπιάνονται με την καταγραφή της ιστορικής συνέχειας, είναι και αυτοί που καλούνται να αποδείξουν την ευστάθεια ενός γεγονότος ή πάλι την ευρύτητα, – η οποία καθιστά ένα αποτέλεσμα ισχυρό-, την οποία προϋποθέτει η κριτική διαδικασία. Ετούτη η τελευταία, μαζί με την αναγκαιότητα της ερμηνείας ή της αποκωδικοποίησης του ιστορικού υλικού, εκπληρώνουν την αποφασιστική, διττή σημασία μιας κριτικής θεώρησης με ουσιαστική αξία για τον αυριανό μελετητή.
Ο σπουδαίος κινηματογραφιστής Ταρκόφσκι επιμένει στις διατυπώσεις του πως το ιστορικό υλικό, πέρα από την πολιτική και κοινωνική του σημασία, πέρα ακόμη και από την επίδρασή του στη διαδικασία διαμόρφωσης ενός εθνικού χαρακτήρα, εντούτοις μπορεί να σταθεί, όχι μόνο ως μια αποτύπωση του χρόνου και της ανθρώπινης μνήμης, αλλά και ως μια κατάσταση. Προβαίνοντας δηλαδή σε ερμηνείες αναγωγικές των διαφόρων ιστορικών πηγών διαπιστώνεται, πέρα από τον πλουτισμό της ίδιας της ιστορίας με το στοιχείο του υποκειμενισμού, μία σοφότερη και ίσως ψυχραιμότερη εκτίμηση του του ιστορικού αποτελέσματος. Η διαπίστωση της κατάστασης, όχι μόνο δεν αποδυναμώνει την ιστορία και το έργο της, αλλά αντίθετα καθιστά δυνατή την πρόσβαση ενός προσώπου στο σώμα της ιστορίας, βιώνοντας ετούτη την αξίωση μέσα από τη διαρκή αποτύπωση των προσωπικών εμπειριών. Με άλλα λόγια θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως με τον τρόπο αυτόν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν άπειρες ιστορίες, ως πολλαπλές και διευρυμένες γωνιές εκτίμησης του ίδιου του προσώπου εμπρός στην εποχή του, αλλά και σε εκείνες που συνιστούν ήδη το βεβαρυμένο παρελθόν. Η ιστορική δεξιότητα εγκαταλείπεται τότε και η προσωπική μαρτυρία δεν αποτελεί παρά μια εισφορά στην πλούσια παράδοση.
Όμως πέρα από την ατομική ένταση, όπως ετούτη διαχέεται μες στην επίσημη ιστορία και σμιλεύει με σθένος υποκειμενικό τις ποικίλες οξύνσεις της, το ζήτημα της κριτικής εμπρός σε γεγονότα του παρελθόντος με έντονο το στοιχείο της γνησιότητας ή της εγκυρότητας μπορεί τελικά να συνδράμει στην λύτρωση της ίδιας της κοινωνικής επιστήμης. Η προσωπική μαρτυρία καθώς εισάγεται μες στο ευμετάβλητο και ρευστό, ιστορικό σώμα εμπλουτίζει σε τέτοιο βαθμό την επίσημη καταγραφή, ώστε να μιλούμε για τόσες ιστορίες όσες και τα σώματα. Η προσήλωση της ιστορικής επιστήμης στην πιστή και ακριβή παρατήρηση και κατόπιν στην εκτίμηση της δυναμικής ενός γεγονότος, αποκαλύπτει τις προτεραιότητες μιας βαθιά, ανθρωπολογικής επιστήμης. Με άλλα λόγια, η ιστορία μαστίζεται από τον αντικειμενισμό, μια εκ διαμέτρου αντίθετη ροπή προς εκείνη της κρίσης και της εκτίμησης περί της θέσεως ενός πράγματος, μιας ιδέας, ενός καλλιτεχνήματος, εθνών και προσώπων.Η διαπίστωση αυτή θα μας χρησιμεύσει στη συνέχεια με αποφασιστικό τρόπο.
Το έτος 2013 βαρύνεται από τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ημερομηνία γέννησης του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η επέτειος αυτή δεν πρόκειται φυσικά να προσφέρει νέο, κριτικό υλικό σε ένα ολότελα συζητημένο θέμα. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να μιλούμε για μια ποιητική παραγωγή βαθιά εγκιβωτισμένη μες στην ελληνική, πολιτιστική παράδοση. Η έννοια του κλασσικού δεν μπορεί να ανασυρθεί εδώ, παρά μόνο αν λογιστεί ως μια κρίση αναγνώρισης της καλλιτεχνικής αξίας, μια ιδιότητα που αποδίδεται σε έναν πρωτοπόρο, προκειμένου να αποχαρακτηριστούν οι μύστες του μέλλοντος. Διότι η αγόρευση του Καβάφη σε κλασσικό μπορεί μεν να ικανοποιεί τη δοθείσα συνθήκη, εντούτοις όμως ο όρος καθίσταται σε σύγχυση, συνιστά δηλαδή αντικείμενο απελπισμένης πια ευρύτητας. Η θεματολογία του Αλεξανδρινού παρουσιάζει μια εξαιρετική ιδιομορφία. Και είναι ουσιώδες να τονιστεί πως ετούτο παρατηρείται σε μια εποχή προσήλωσης στην ελληνιστική ακρίβεια του κλασσικού. Η ίδια η ιστορία θρέφει και εμπνέει τον Καβάφη, το υλικό της διαχέεται μες στη στιχουργική, σε τούτη την περίσταση καθώς τονίζει ο σπουδαίος Ισπανός μυθιστοριογράφος Θέλα, η ιστορία παύει να συνιστά προίόν αταβισμού και το υλικό της τώρα εκλύει τις ιδέες και την κουλτούρα, ένα είδος αισθητικής ταυτότητας περί του κόσμου και των ανθρώπων του, βαθιά υποκειμενικό. Ανάμεσα στα νεκρά σημεία της ιστορίας, καθώς τα διακρίνει και τα επισημαίνει ο Καβάφης με όρους ανθρώπινους, η τέχνη του Αλεξανδρινού μεταγγίζει την ποίηση και την πολιτική, εκμεταλλεύεται με άλλα λόγια ο Καβάφης όλες τις αποδοκιμασίες και τους ψιθύρους με τους οποίους ενδύεται το ιστοριογραφικό υλικό.
Ο Καβάφης μεταχειρίζεται τον ανθρώπινο ψυχισμό. Μες στα όρια του, ακαθόριστα πολλές φορές και δυσδιάκριτα επιζούν οι αιτιάσεις, τα πρόσωπα, οι αξίες, τα ηθικά πρότυπα που δεν έχουν ακόμη απλοποιηθεί σε εύκολα, ζητήματα, αστικής συμπεριφοράς. Τα ωραία συμπεράσματα της «Νταίζη Μίλερ» μπορούν να μορφοποιήσουν τον αξιωματικό χώρο του Κωνσταντίνου Καβάφη. Ετούτη η διάσταση είναι και η τελευταία που θα απασχολήσει τον εκλεκτικό ποιητή. Διότι ο χώρος υποκαθιστά και τον χρόνο, ουσιαστικά τον ακυρώνει. Ο ποιητής στοχεύει υψηλότερα, παραθέτει το συγκεκριμένο, το επιμέρους και το προσωρινό προκειμένου να αποκαλύψει μια αισθητική γενικότερη και διαχρονική. Σε τούτο το σημείο είναι τόσο ενδιαφέρουσα η παρατήρηση πως είτε στην πεζογραφία, είτε πάλι στην ποίηση υφίστανται κοινοί στόχοι από μεγάλους δημιουργούς. Ο Καβάφης διατηρεί εδώ έναν σύνδεσμο με πολλούς μεταγενέστερους, ποιητές και πεζογράφους ενσαρκώνοντας με συνέπεια τις ιδεολογικές αρχές του Ανδρέα Φραγκιά. Η ποίηση του Καβάφη, εστεμμένη από ιστορική ή σχεδόν ιστορική δοξασία στέκει αναμορφωτής των πιο παραδοσιακών αξιών, δίχως ο τρόπος του να είναι λιγότερο αντισηπτικός, χωρίς η γλώσσα του να χάνει το καθημερινό και το επεξεργασμένο χαρακτήρα της, με τα πολλαπλά επίπεδα ερμηνεία και τις κατά τον Σεφέρη, λέξεις μονάδες.
«Στην ιστορία σκύβοντας μην προσπαθείς τ΄αλλόηχα ονόματα να συγκρατήσεις, αλλ΄επιδέξια ξεφεύγοντας ανάμεσα σπουδής, επιγραφής και γεγονότος στ΄αυτιά να νιώσεις κοίτα τη βουή χιλιάδων, μουσικών, πνευματικών οργάνων.» Οι «Μελέτες Ιστορίας» του Γιώργου Μακρή φαντάζουν ως η καταλληλότερη επωδός στη συνολική, ιστορική εκτίμηση, την οποία έπραξε με το δια βίου έργο του, ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Ο ποιητής με τα τόσα πάθη του ενσαρκώνει την αδελφική σφίγγα τη γεμάτη σωφροσύνη και μνήμες,  την προικισμένη με την έγνοια του μέλλοντος. Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ξανάγραψε την ιστορία, ή θέσπισε μια ανθρωπινότερη μέθοδο θεώρησής της, ψυχραιμότερη και οικουμενικότερη. Τη συμβουλή του Μακρή ο Καβάφης της εξάντλησε. Η ποίηση του στάθηκε εμβληματική. Η ιδιότητά της αυτή, το μεγαλείο και η πρωτοπορία του Καβάφη αποδεικνύεται από την περιφρόνηση των ασαφών κρίσεων, όπου η απορία και η περιέργεια υπερέχουν της τάξης. Η στάση του ποιητή ενηλικιώνει την ιστορία και τα θεάματά της, προτείνει την ερμηνεία των ανθρώπινων επιλογών και παροτρύνει να παλλόμαστε μαινόμενοι. Όμως με εκλέπτυνση.