24γράμματα:, Μουσική, Τραγούδι
Λίγα λόγια για τον Νίνο Ρότα (1911 – 1979)
Apr
«ΤΡΥΦΕΡΑ ΚΑΙ ΟΡΧΗΣΤΡΙΚΑ»
Ο Νίνο Ρότα της λατινικής τρυφερότητας
γράφει ο Απόστολος Θηβαίος
Στην επιστήμη της λαογραφίας, εμπεριέχονται τα στοιχεία της παράδοσης και του «λαϊκού». Τούτο το τελευταίο, ως κριτήριο συσσωμάτωσης μιας δημιουργίας ή ενός καλλιτέχνη στο άφθαρτο σώμα της παράδοσης, αναπαριστά και σηματοδοτεί την ανταπόκριση κάποιων χαρακτηριστικών με το είδος, την ένταση και την κατεύθυνση της αισθητικής του κοινού. Με τον τρόπο αυτό η τέχνη διασώζεται για να περιβληθεί τελικά με εκείνη την υψηλή αύρα της μοναδικότητας. Και λέγοντας «λαϊκό» έχει πια καταστεί ξεκάθαρο πως δεν εννοούμε εκείνο το οποίο στερείται πνευματικότητας ή ύψους, αλλά αυτό το στοιχείο που ανταποκρίνεται στη μνήμη και την απαρηγόρητη πραγματικότητα των κατώτερων και πιο αντιπροσωπευτικών συνόλων της κοινωνίας. Ετούτα προσδιορίζοντας με ακρίβεια τα όρια και την ειδική σύσταση του βιωμένου ρεαλισμού αποκτούν την κριτική, ασυνείδητη ιδιότητα και προσδιορίζουν με την υφολογική τους μοναδικότητα την κατεύθυνση της τέχνης. Ίσως ορισμένοι, αλλά βεβαίως ελάχιστοι κατορθώνουν να διαφύγουν της διαδικασίας, καθορίζοντας με επάρκεια μια εξειδικευμένη, κοινωνική αίσθηση του λαϊκού πάντα υλικού. Με άλλα λόγια, δεν θα μπορούσε κανείς να σταθεί κοντύτερα στο ταπεινό και αγοραίο αίσθημα ενός λαού, δεν θα μπορούσε να μεταφράσει πληρέστερα την επιρροή της ιστορικής μνήμης, παρά με μια σύλληψη συγγενική στην ειδική ιδιομορφία της εποχής και των συνθηκών της.
Η εισροή προσωπικών στοιχείων, η ενσωμάτωση του ατομικού ταλέντου αναπαράγει το λαϊκό σε μια άλλη σφαίρα και αποδίδει με όλες τις γλώσσες της τέχνης την αλήθεια που περιέχει.Και δεν υφίσταται τρόπος πιο ευθύς για την απεικόνιση μιας εποχής, παρά οι ικανές, προσωπικές φωνές, των οποίων η ένταση, το μέταλλο και η ευαισθησία κατορθώνουν να δοθούν σε μια σύνθεση, εμπνευσμένη από την αιώνια λύπη ετούτου του κόσμου. Η τεχνητότητα, κατά τον Κίμωνα Φράιερ συνιστά μία διαβάθμιση, οριζόμενη από το βαθμό της αισθητικής εγρήγορσης στο περιβάλλον μιας ορισμένης περιόδου αλλά και το τάλαντο που εξυψώνει και ολοκληρώνει με την ατομικότητα ολάκερη τούτη την επιθυμητή ευρύτητα. Η μουσική, ο χρωστήρας υπακούουν στην ενστικτώδη αίσθηση του αγνού δημιουργού και τότε το λαϊκό στέκει ικανό να συμβολοποιηθεί, να ξεσηκωθεί μια στάλα πάνω και πέρα από τα αφετηριακά του πρότυπα.
Η περίπτωση του μουσικού συνθέτη Νίνο Ρότα συνιστά μία από εκείνες τις περιπτώσεις, κατά τις οποίες ένας καλλιτέχνης αποκωδικοποιεί τον εσώτερο ηρωισμό της καθημερινότητας με το γλωσσικό μέσο. Και τονίζουμε τούτη τη διάσταση της μουσικής εν γένει, δίχως να λησμονούμε την αντιπροσωπευτική περίπτωση του Ρότα. Μιλούμε για τη γλώσσα, το σύμβολο εκείνο που θα γεννήσει έπειτα με βεβαιότητα έναν κόσμο συμβολικό και ολόκληρο, μία γλώσσα αισθητικής αφορμής και έπειτα ψυχολογική και ηθική μαζί, κοινή για τον τόπο και την εποχή της.Ο Ρότα με τις εξαιρετικές, μουσικές συνθέσεις του κατόρθωσε να μεταβάλλει το κινηματογραφικό τοπίο σε ένα περιβάλλον περισσότερο εθνικό, διαπιστώνοντας με ακρίβεια το εθνικό αίσθημα. Η περίπτωση της θρυλικής, πλέον ταινίας «Ο Νονός» επιβεβαιώνει τη δυναμική της μουσικής του να καλύψει το λόγο και να καταστήσει επαρκή τη σύνθεση εικόνας και ήχου, ενσαρκώνοντας το αίσθημα, την ένταση και το φρόνημα μιας ορισμένης καταγωγής, πρωτίστως και δευτερευόντως ξεχωριστών και ετερόκλητων ανθρώπων ως προς τη φιλοδοξία και τη στόχευσή τους. Πρόκειται για μια τέχνη, όχι συμπληρωματική και ετερόφωτη. Η μουσική ιδιαιτερότητα του Νίνο Ρότα, η οποία με τόσο εύστοχο τρόπο ενδύεται την εικόνα των εκράν και την ποιότητα του ίδιου του λόγου εκπληρώνει και αγγίζει ένα όριο τραγικό. Ετούτη η μουσική μας αφυπνίζει έντρομους, τρεμάμενους εμπρός στο ανθρώπινο και ανοίκειο πάθος μας. Πραγματώνει εκείνο, το οποίο δεν μπορεί να ειπωθεί, να καταστεί λόγος δεν μπορεί και έτσι ενυπάρχει ακέραιο και ασύλληπτο, αναμένοντας την τρυφερότητα και την ακρίβεια μιας τέχνης, καθώς η μουσική επάρκεια του Νίνο Ρότα. Ο Ιταλός μουσικοσυνθέτης εντοπίζει εκείνο το οποίο με τέτοια ακρίβεια περιέγραψε ο συμπατριώτης του ποιητής Τζουζέπε Ουνγκαρέττι όταν μιλά για μια νέα ποίηση, η οποία δεν μπορεί να γίνει νοητή, μήτε να περιγραφεί. Διαθέτει δηλαδή ο Ρότα το έμψυχο υλικό προκειμένου να αναπαραστήσει με ακρίβεια και βάθος το μέτρο το οποίο συνίσταται ως παράγοντας του λαϊκού αισθητηρίου. Δεν θα αυθαιρετούσαμε αν προβαίναμε σε μια αντιστοιχία της μουσικής δημιουργίας του Ρότα, με τα αντίστοιχα ψυχογραφήματα της ελληνικής τέχνης. Μουσικά εγερτήρια, τα οποία σε τίποτε δεν σχετίζονται με την έννοια της στράτευσης, αλλά αντικατοπτρίζουν με μια σαφή δυναμική τις ειδικές γεωμετρίες, τα σχήματα, τη διαύγεια και τη σκοτεινιά ενός τόπου. Μια μουσική αντιπροσωπευτική του υπερεντατικού προσώπου μιας γηραιάς γυναίκας στο εσωτερικό ενός ναού, με την ιστορία και την ανθρωπολογία της ατόφια στις εκφράσεις. Η μουσική σύνθεση του Ρότα αγγίζει την ιταλική, μαινόμενη ψυχή με κριτήρια ανθρωποκεντρικά, αντλώντας από τον ερωτισμό, την υπόνοια και την οξύτητά της. Πάει να πει μια μουσική αισθητική, να σηματοδοτεί ως κέντρο τον ίδιο τον άνθρωπο μες σε όλη την κομψότητα των αμαρτημάτων του. Ένα μείγμα χρησμού, λαού και αίσθησης ετούτη τη φορά, για να παραφράσουμε τον Ιταλό ποιητή των αναγωγών μας.
Η ατμοσφαιρική περίπτωση του Νίνο Ρότα, μαζί με εκείνη του Ένιο Μορικόνε ενσαρκώνουν την απαίτηση μιας πρωτοτυπίας, μια αισθητική απόκλιση, την αναπαράσταση ενός διαφορετικού σύμπαντος, μέρος μιας κοινής ολότητας, αλλά διαφορετικό στη λεπτομέρειά του. Η περίπτωση του Νίνο Ρότα, με αφορμή την αποδημία του οποίου ολοκληρώνουμε τούτη την αναφορά, συνιστά αυτήν ενός δημιουργού ικανού να βασίσει τη μουσική πρωτοτυπία του στην παράδοση, σε μια αποκατάσταση της σύνδεσής της με το μέλλον. Ένα ήχος βασισμένος στον τρυφερό ρεμβασμό που με τόση θέρμη ζητείται μες στην ατέλειωτη πεζογραφία του κόσμου. Μια μουσική για εκείνα τα μικρά της Βιρτζίνια Γουλφ, που καταφτάνουν πάντα κυματίζοντας.
The Nino Rota Cataloque
Composer Nino Rota (1911 – 1979) was born into a family of musicians in Milan. He was initially a student of Giacomo Orefice and Ildebrando Pizzetti until he moved to Rome while still a child and completed his studies under Alfredo Casella at the Conservatory of Santa Cecilia in 1929. In the meantime, he became an enfant prodige, famous as both a composer and a conductor. His first oratorio, L’infanzia di San Giovanni Battista, was performed in Milan and Paris as early as 1923, and his lyrical comedy, Il Principe Porcaro, was composed in 1926.
Education
From 1930 to 1932, Rota lived in the U.S.A. He won a scholarship to the Curtis Institute of Philadelphia and studied composition under Rosario Scalero and orchestra under Fritz Reiner.
Rota returned to Italy and earned a degree in literature from the University of Milan. In 1937, he began a teaching career that led to the directorship of the Bari Conservatory, a title he held from 1950 until his death in 1979.
Operas, Ballets and Orchestral Compositions
After his ‘childhood’ compositions, Rota wrote the following operas: Ariodante (Parma 1942), Torquemada (1943), Il cappello di paglia di Firenze (Palermo 1955), I due timidi (RAI 1950, London 1953), La notte di un neurastenico (Premio Italia 1959, La Scala 1960), Lo scoiattolo in gamba (Venezia 1959), Aladino e la lampada magica (Naples 1968), La visita meravigliosa (Palermo 1970), and Napoli milionaria (Spoleto Festival 1977).
He also wrote the following ballets: La rappresentazione di Adamo ed Eva (Perugia 1957), La Strada (La Scala 1965), Aci e Galatea (Rome 1971), Le Molière Imaginaire (Paris and Brussels 1976) and Amor di poeta (Brussels 1978) for Maurice Bejart.
In addition, countless of Rota works are performed worldwide.
Film Scores
Rota’s work in film dates back to the early forties and his filmography includes virtually all of the noted directors of his time. The first of these is Federico Fellini. Rota wrote the scores for all of Fellini’s films from The White Sheik in 1952 to The Orchestra Rehearsal in 1979.
Rota also collaborated with other directors, including Renato Castellani, Luchino Visconti, Franco Zeffirelli, Mario Monicelli, Francis Ford Coppola (he received the Oscar for Best Original Score for The Godfather II), King Vidor, René Clément, Edward Dmytrik and Eduardo de Filippo. Additionally, he composed the music for many theatre productions by Visconti, Zefirelli and de Filippo.
Nino Rota Foundation
In February of 1995, the Nino Rota Foundation was established at Fondazione Cini of Venice, Italy. Cini specializes in the works of 20th-century Italian composers and includes the estate of Alfredo Casella.