24γράμματα:, Βυζάντιο - Μεσαίωνας., Ψυχολογία - Εκπαίδευση - Μελέτες
Τι γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας; (διαβάστε την ιστορική μελέτη περί εικονομαχίας)
Mar
Τι γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας;
Η πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής ονομάζεται ως Κυριακή της Ορθοδοξίας. Πρωτοκαθιερώθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 842 από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε ανάμνηση της οριστικής αναστήλωσης των Ιερών Εικόνων. Την χρονιά εκείνη δόθηκε οριστικό τέλος στη διαμάχη ανάμεσα στους εικονολάτρες και εικονομάχους, Αναγνωρίστηκε ο θρίαμβος των πρώτων και αναθεματίστηκαν, ως αιρετικοί, οι εικονομάχοι
Για την ιστορική ανάλυση της εικονομαχίας διαβάστε την παρακάτω ιστορική μελέτη της Dr. Ειρήνης Ἀρτέμη
24grammata.com – free ebook/ ιστορικές μελέτες
ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΙΚΟΝΟΚΛΑΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΟΛΑΤΡΩΝ (726/30-843 μ.Χ.)
Dr. Ειρήνης Ἀρτέμη
Θεολόγου – Φιλολόγου
MA, Δρ. Θεολογίας
διαβάστε και άλλες μελέτες της κ. Ειρήνης Αρτέμη στο 24grammata.com κλικ εδώ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ
Τὸ 717 ὁ Λέων ὁ Γ΄ ἀνεβαίνει στὸ θρόνο τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας. Ἡ βασιλεία τοῦ ἔμελλε νὰ σφραγιστεῖ ἀπὸ δύο σημαντικὰ γεγονότα.. Ἀπὸ τὴ μία πλευρὰ στὸ ἐξωτερικὸ συνέβηκε ἡ συντριβὴ τῶν Ἀράβων. Ἔτσι, ἐκεῖνοι γιὰ ἀρκετὰ χρόνια σταμάτησαν νὰ ἀποτελοῦν σημαντικὴ ἀπειλὴ γιὰ τὸ Βυζάντιο1. Παράλληλα στὸ ἐσωτερικό, ἡ ἔριδα τῆς εἰκονομαχίας ταλανίζει τοὺς Βυζαντινούς.
«Εἰκονομαχία» εἶναι τὸ κίνημα ποὺ στράφηκε κατὰ τῆς κατασκευῆς καὶ λατρείας εἰκόνων ποὺ ἀπεικόνιζαν τὸ Θεὸ ἢ τοὺς ἁγίους. Στὸν ἀντίποδα τῆς ὑπῆρχε ἡ εἰκονολατρία. Ἡ διαμάχη αὐτὴ χωρίζεται σὲ δύο περιόδους ἀπὸ τὸ 727 ἢ 730 ἕως τὸ 787καὶ ἀπὸ τὸ 815 ἕως τὸ 8432. Ἡ πρώτη φάση ξεκίνησε, ὅταν ὁ Λέων Γ΄ ἐπέβαλε τὴν κατάργηση τῶν εἰκόνων καὶ ἔληξε μὲ τὴ σύγκληση τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία δικαίωσε θεολογικά τους εἰκονόφιλους. Ἡ δεύτερη φάση ξεκίνησε, ὅταν κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Λέοντα Ἐ΄ ἀναζωπυρώθηκε τὸ κίνημα τῆς εἰκονομαχίας μέχρι τὸ 843 ποὺ ἡ αὐτοκράτειρα Θεοδώρα τὸ καταδίκασε τελειωτικὰ καὶ συγχρόνως ἀναστήλωσε τὶς εἰκόνες στὶς Ἐκκλησίες. Ἀδιαμφισβήτητο πάντως γεγονὸς ἦταν ὅτι ἡ εἰκονομαχία δίχασε τὸν λαὸ σὲ δύο ἀντιμαχόμενες παρατάξεις τοὺς εἰκονολάτρες καὶ τοὺς εἰκονομάχους μὲ ὀδυνηρὲς συνέπειες γιὰ τὴν ἐσωτερικὴ εἰρήνη τῆς αὐτοκρατορίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1o:
Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
(ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΑ)
1. Συνοπτικὴ ἀναφορὰ στὶς ἀπαρχὲς τοῦ εἰκονομαχικοῦ κινήματος καὶ στὰ κυριότερα γεγονότα τῆς εἰκονομαχικῆς διαμάχης.
Ἡ εἰκονομαχία ὡς γεγονὸς εἶναι δύσκολο νὰ ἀποτιμηθεῖ ἀλλὰ καὶ νὰ φωτιστοῦν ὅλες οἱ πτυχὲς τῆς λόγω της μὴ διάσωσης τῶν εἰκονομαχικῶν κειμένων καὶ διαταγμάτων. Ἀντίθετα ἔχουν διασωθεῖ ἔργα μὲ εἰκονολατρικὲς ἀντιλήψεις, τὰ ὁποία μᾶς παρέχουν σημαντικὲς πληροφορίες γιὰ τὴν εἰκονομαχία καὶ τὰ ἐπιχειρήματα τῶν εἰκονοφίλων3.
Οἱ δύο βασικὲς πηγὲς τῆς ἐποχῆς ἀποτελοῦν τὰ ἔργα τοῦ Θεοφάνους τοῦ Χρονογράφου καὶ τοῦ πατριάρχη Νικηφόρου. Σημαντικὴ θέση κατέχουν ἐπίσης, κυρίως, γιὰ τὴ θεολογία τῶν εἰκόνων τὰ ἔργα τοῦ Ἰωάννη τοῦ Δαμασκηνοῦ, τοῦ Θεόδωρου Στουδίτη4 ἀλλὰ καὶ τὰ πρακτικὰ τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (787).
Ἁπλὰ ἑρμηνευομένη, ἡ διαμάχη ξεκίνησε ἀπὸ τὴν ἀντίδραση ἐναντίον τῆς θρησκοληψίας καὶ τῶν ὑπερβολῶν στὴ λατρεία τῶν ἁγίων λειψάνων καὶ εἰκόνων5. Στὰ χρόνια αὐτὰ ὑπῆρχε μεγάλη ἔξαρση τοῦ μοναχισμοῦ. Χιλιάδες νέοι ἄνθρωποι κατέφυγαν στὰ μοναστήρια γιὰ νὰ ἀποφύγουν τὴν στράτευση ἢ τὶς ἄλλες κοινωνικὲς ὑποχρεώσεις. Γιὰ νὰ ζήσουν πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἐκμεταλλεύονταν τὴν ἀμάθεια τοῦ κόσμου μὲ τὴν πώληση λειψάνων ἁγίων ἢ χρώματος ἀπὸ θαυματουργὲς εἰκόνες γιὰ θεραπευτικοὺς σκοποὺς κ.λπ6. Ὅλα αὐτὰ ἀποτέλεσαν τὴν ἀφορμὴ καὶ ὄχι τὴν κύρια αἰτία τοῦ θεολογικοῦ καὶ λατρευτικοῦ ζητήματος ποὺ συντάραξε γιὰ σχεδὸν δύο αἰῶνες -8ο καὶ 9ο- τὰ θεμέλια της αὐτοκρατορίας7. Πολλοὶ ἱστορικοὶ καὶ θεολόγοι, κυρίως ἀπὸ τὸ 19ο ἕως σήμερα, προσπάθησαν νὰ ἐξηγήσουν τὰ βαθύτερα αἴτια τῆς εἰκονομαχίας. Κάποιοι θεώρησαν ὅτι τὰ κίνητρα ὑπῆρξαν ἀποκλειστικὰ θεολογικά, κάποιοι ἄλλοι μίλησαν γιὰ μία μεταρρύθμιση στὴν βυζαντινὴ κοινωνία, ἐνῶ ἄλλοι ἀναφέρθηκαν σὲ κίνητρα οἰκονομικὰ καὶ πολιτικὰ8. Σήμερα πολλοὶ θεωροῦν ὅτι ρίζες τῆς εἰκονομαχίας ὑπῆρξαν: α) Ἡ προσπάθεια τῶν Ἰσαύρων νὰ ἐξουσιάσουν τὴν ἐκκλησία, καὶ νὰ ἐπωφεληθοῦν ἀπὸ τὴν περιουσία τῶν μοναστηριῶν. β) Σὲ πολιτικὰ αἴτια, ἀφοῦ οἱ εἰκονομάχοι αὐτοκράτορες χρησιμοποίησαν τὴν πρόφαση τῆς προσπάθειας νὰ περιστείλουν τὴν ἀσυδοσία κάποιων μοναχῶν, στὴν πραγματικότητα σκοπὸ εἶχαν νὰ ἀποσπάσουν τὴν ἐκπαίδευση ἀπὸ τὰ χέρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ τονώσουν τὴν μοναρχικὴ ἐξουσία μὲ τὴν ἀπόσπαση τοῦ λαοῦ ἀπὸ τὴν ἐπιρροὴ τῆς Ἐκκλησίας. γ) Παράλληλα οἱ κρατοῦντες ἔνιωθαν μεγάλο φόβο γιὰ τὴν αὔξηση τῆς ἤδη μεγάλης δύναμης τῆς Ἐκκλησίας στὸ λαὸ λόγω τῶν κοινωφελῶν ἱδρυμάτων τῆς (νοσοκομεῖα, γηροκομεῖα κ.α. καὶ τέλος δ) Οἱ εἰκονομάχοι ἦταν ἐπηρεασμένοι ἀπὸ τὴν αἵρεση τῶν μονοφυσιτῶν9, τον ὠριγενισμό10 καὶ ἀπὸ τὶς μονοθεϊστικὲς θρησκεῖες, Ἰουδαϊσμὸ καὶ Μονοθεϊσμό, στὶς ὁποῖες ἀπαγορευόταν ἡ ἀπεικόνιση τῆς Θεότητας. Ταυτόχρονα τὴν ἐχθρικὴ στάση ἀπέναντι στὶς εἰκόνες καλλιεργήθηκε κυρίως στὰ χρόνια τῶν Ἰσαύρων. Αὐτοὶ προσπάθησαν νὰ δημιουργήσουν τὶς προϋποθέσεις, γιὰ νὰ πλησιάσουν πολιτικά τους Μωαμεθανοὺς καὶ τοὺς Ἰουδαίους καὶ νὰ τοὺς ἐνσωματώσουν εὐκολότερα στὴν αὐτοκρατορία. Τέλος σημαντικὸ ρόλο ἔπαιξαν καὶ οἱ θεολογικὲς παρεκκλίσεις μερικῶν πιστῶν ποῦ λάτρευαν ὄχι τὸ εἰκονιζόμενο πρόσωπο ἀλλὰ τὴν συγκεκριμένη φορητὴ εἰκόνα ὡς θαυματουργὴ11.
Ὁ Λέων Γ12΄ εἶχε ἐπηρεασθεῖ ἀπὸ τὴν πολιτικὴ τοῦ χαλίφη Ἰζὶδ Β΄ (720-724) σχετικὰ μὲ τὴν ἀπαγόρευση ἀνάρτησης εἰκόνων στὶς χριστιανικὲς ἐκκλησίες τοῦ τῆς ἐπικράτειάς του13. Ἐπιχείρησε, λοιπόν, νὰ ἐφαρμόσει κάτι παρόμοιο καὶ στὸ Βυζάντιο ἀπὸ τὸ 72614. Ὡς δικαιολογία γιὰ τὸ συγκεκριμένο ἐγχείρημα χρησιμοποίησε τὴν ἔκρηξη τοῦ ἡφαιστείου τῆς Σαντορίνης. Ὑποστήριξε ὅτι μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ ὁ Θεὸς τιμωροῦσε τοὺς Βυζαντινοὺς γιὰ τὴν ὑποτιθέμενη ἀσέβειά τους νὰ προσκυνοῦν τὶς εἰκόνες15. Μεγάλη ἀναταραχὴ προκλήθηκε στοὺς κατοίκους τῆς Κωνσταντινούπολης, ὅταν κατόπιν διαταγῆς του, βασιλικοὶ ἄνθρωποι προσπάθησαν νὰ ἀφαιρέσουν τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ τῆς μεγάλης Χαλκῆς Πύλης τῶν ἀνακτόρων. Ἡ εἰκόνα ἀντικαταστάθηκε μὲ τὸν τρισόλβιο τύπο τοῦ σταυροῦ16. Ἡ ἀντίδραση ὑπῆρξε μεγάλη.
Συνέπεια τῶν εἰκονοκλαστικῶν γεγονότων, ὁ τουρμάρχης τῶν Ἑλλαδικῶν Ἀγαλλιανῶν ἐκστράτευσε κατὰ τῆς βασιλεύουσας, χωρὶς νὰ ἔχει αἴσιο τέλος. Στὴ συνέχεια ὁ αὐτοκράτορας ἐκθρονίζει τὸν πατριάρχη Γερμανοῦ17, μὴν πετυχαίνοντας νὰ κερδίσει τὴ συμπαράστασή του. Τὸ 730 νέος πατριάρχης ὁρίστηκε ὁ πατριαρχικὸς σύγκελλος Ἀναστάσιος18…
24grammata.com – free ebook/ ιστορικές μελέτες
διαβάστε και άλλες μελέτες της κ. Ειρήνης Αρτέμη στο 24grammata.com κλικ εδώ