“Το χειρόγραφο της Σαραγόσα” η επανέκδοση ενός αριστουργήματος

24grammata.com/ κινηματογράφος

Λίγο πριν τα  Όσκαρ, αντιστεκόμαστε στο αμερικάνικο “φαγητό”….
The Saragossa manuscript / “Το χειρόγραφο της Σαραγόσα” μία ταινία στα 50 της, μα ακόμη τσιτώνει τους νευρώνες.

γράφει ο Μανώλης Δημελλάς

Είναι για σινεφίλ, εμείς οι υπόλοιποι είμαστε για σαβούρες, φορτωμένες με ποκ κορν, ηδύποτα, κουμπουριές και δράση με 3D τράβελινγκ, έτσι για να ξορκίζουμε τους φόβους των Αμερικάνων.

Μια ταινία προτείνουν όλοι αυτές τις μέρες, ένα μαυρόασπρο φίλμ του 1965, που ξέθαψε για το Ελληνικό κοινό ο κινηματογράφος Κάπιτολ Ζέφυρος, στο Κέντρο της Αθήνας.

Το χειρόγραφο της Σαραγόσα, μάλιστα, ένα Πολωνικό φιλμ, με άγνωστους συντελεστές και πρωταγωνιστές, που σε συνεπαίρνει.

Είναι σαν όνειρο, όλα αυτά που βλέπουμε τον ύπνο μας, εφιάλτες ερωτικά ζητήματα, χλιαρές σαν γάλα βραδυνές σκέψεις, όλα τα φροϊδικά σύμβολα μπλεγμένα, φτιάχνουν το σενάριο του χαρισματικού σκηνοθέτη, Βόιτσιεχ Χάς.

Με έναν εσωτερικό ρυθμό καταιγιστικό, αφού δεν πήραμε ανάσα  και κάθε που πέρναγε ένα κινούμενο πλάνο και με τσάκωνε αφηρημένο, ήθελα να γυρίσω λίγο πίσω να το ξαναδώ, να καταλάβω μιαν αντίδραση.

Τι να πιάσω, αφού έχει τέτοια δύναμη που με μαεστρία απευθύνεται σε μυημένους και μη, όσο για αυτά με τους σινεφίλ και τις ομαδοποιήσεις ή τις κατηγορίες ανοησίας, που βολεύουν κάποιους να πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες, δεν θα γράψω τίποτε.
Στην ιστορία μας, μέσα σε μια άγρια μάχη, την εποχή της κατάληψης της Σαραγόσα, εκεί στους Ναπολεόντειους πολέμους, δύο αντίπαλοι αξιωματικοί, ένας Γάλλος και ένας Ισπανός, αντί να αρχίσουν να ξιφουλκούν, ξεφυλίζουν την ανακάλυψη τους, ένα χοντρό βιβλίο  μέσα σε ένα μισογκρεμισμένο σπίτι.

Ο Ισπανός στις πρώτες σελίδες αναγνωρίζει τον συγγραφέα, τον πρωταγωνιστή, που δεν είναι άλλος από τον παππού του, τον  λοχαγό των Βαλώνων, Αλφόνσο Φαν Βόρντεν.

Από εκεί ξεκινά ένα ταξίδι μέσα στο ταξίδι, ένα όνειρο μέσα στο όνειρο, μυθικά πλάνα, αριστοτεχνικά δουλεμένο μοντάζ και μια γλώσσα που σε θέλει, να την μιλάς και να καπνίζεις.

Ένιωσα φτωχός που διάβαζα υπότιτλους και δεν έπιανα την σημειωλογία των λέξεων που δούλευε ο σκηνοθέτης, αγνωστικιστής Βόιτσεκ Χας.

Ένα φιλμ δουλεμένο πλάνο- πλάνο, καρέ-καρέ, με την παραμικρή λεπτομέρεια του κάδρου να έχει περάσει από τα χέρια των δημιουργών, κάνει τον θεατή να ταξιδεύει σε ξένο σουρεαλιστικό όνειρο και να μην θέλει να ξυπνήσει.

Η ταινία του άγνωστου, σε εμάς, σκηνοθέτη, είναι βασισμένη στο βιβλίο του συγγραφέα Γιάν Ποτόσκι. Το χειρόγραφο της Ζαραγόσα, εκδόθηκε μόνο μετά την αυτοκτονία του, στα 1815.

Φαντάσματα, νεκροκεφαλές, μαγεία και ιερά εξέταση στοιχειώνουν το φιλμ από την αρχή έως το τέλος, ενώ δίχως να βγεί από την Πολωνία μας πείθει σχετικά εύκολα, για τα Ισπανικά βουνά που η πρωταγωνιστές ανεβοκατεβαίνουν.

Ταιριάζει με όλα τα γούστα ο μάστορας Πολωνός, που σε πρώτη ανάγνωση τα ερωτικά τρίγωνα παίζουν με τα μάτια και την οριακή λαγνεία μας, προχωρώντας όμως πιο βαθειά, διαβάζεις τα φιλοσοφικά ζητήματα και την βαθειά ποιητική πρόθεση του.

Ένα ασπρόμαυρο φιλμ του 1965, σε μια εποχή που κάνουν ταινίες και ο Φελλίνι, ο Μίλος Φόρμαν, ο Βισκόντι, αλλά και ο Γκοντάρ, ο Πέκινπα, ο Λουί Μαλλ και ο Κουροσάβα, όμως σε αυτόν τον Πολωνό σκηνοθέτη υποκλίθηκε ακόμη και ο Λουίς Μπουνιουέλ.

Το φίλμ ξέθαψαν οι σκηνοθέτες Μάρτιν Σκορσέζε και Φράνσις Φορντ Κόπολα με το μουσικό Τζέρι Γκαρσία, αφού χρηματοδότησαν την αποκατάσταση της ταινίας στην πρωτότυπη διάρκεια της, έτσι επανακυκλοφόρησε  dvd, το 2001.

Λίγο πριν τα βραβεία που δίνουν σε μεγάλες, ευρύχωρες σάλες και όλοι οι γνωστοί χαιδεύονται, ένας άγνωστος, δικός μας, Ευρωπαίος, ανοίγει όλα τα παράθυρα, μας κάνει συμμέτοχους στα όνειρα.

Το περίπλοκο κινηματογραφικό ταξίδι, εικόνες πάνω σε πάνι είναι, δεν ψάχνει σπουδαίους καπεταναίους, μοναχά ανοιχτά μάτια και θάρρος να ακούσουμε, να αφουγκραστούμε τον προσωπικό μας κόσμο.

Αν δείτε την ταινία, θυμηθείτε πως ο λιγομίλητος, Πολωνός σκηνοθέτης, έλεγε και ξανάλεγε, «στις ταινίες δεν χωράνε όνειρα».

Καλή σας θέαση.