βιβλιογραφία για τους αστικούς μύθους

24grammata.com- αστικοί μύθοι

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

«ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΣΤΙΚΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ

Οι αστικοί μύθοι με την απαράμιλλη γοητεία τους, τον απρόσμενο, πολλές φορές ρεαλισμό τους, την αδυναμία της επαλήθευσής τους, συνέστησαν ανέκαθεν ένα εξαιρετικό υλικό για την καλλιτεχνική δημιουργικότητα. Παράλληλα, όμως αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης, κριτικής και αξιολόγησης από τους πνευματικούς κύκλους, οι οποίοι διαπίστωναν μες στην εξέλιξη και τον εμπλουτισμό τους στοιχεία και μαρτυρίες εξαιρετικά χρήσιμες για συγκεκριμένες, ιστορικές περιόδους ή γεγονότα ελάσσονος σημασίας, τα οποία όμως εμπεριείχαν συναρπαστικά στοιχεία, ικανά να γοητεύσουν τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας. Μελετητές, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη γλώσσα ή την κουλτούρα ενός τόπου και του λαού του, έδωσαν ιδιαίτερη σημασία τόσο στις συνθήκες διαμόρφωσης των αστικών μύθων, όσο και σε μια αδόκιμη, ορισμένες φορές προσπάθεια επιβεβαίωσης της ενδεχόμενης αλήθειας τους. Παρά τις διαφορετικές γωνίες υπό τις οποίες φωτίστηκαν οι αστικοί μύθοι, διατήρησαν εντούτοις αμείωτη την ένταση, και τη δημιουργική δυναμική τους, εκείνη δηλαδή η οποία τρέφει και ικανοποιεί το ενδιαφέρον του κοινού. Η μυθοπλασία, ως αναγνωρισμένο λογοτεχνικό είδος δεν έπαψε ποτέ να αναπτύσσεται, να εμπλουτίζεται με την επικαιρότητα, να συγχρονίζεται πάντοτε με τις εκάστοτε, κοινωνικές συνθήκες, συντηρώντας έναν ανερμήνευτο και αμφιλεγόμενο χαρακτήρα.
Μια πρώτη και ουσιώδης αναφορά, ως προς τη δυναμική των αστικών μύθων και τα ιδιαίτερα, ποιοτικά χαρακτηριστικά τους συμπυκνώνεται στο έργο του καθηγητή  Jan Harold Brunvand με τίτλο The Vanishing Hitchhiker: American Urban Legends & Their Meanings. Στο αναλυτικό και επεξηγηματικό αυτό έργο προτείνεται για πρώτη φορά από τον καθηγητή ο όρος «αστικός» προκειμένου να διαχωριστεί το σύγχρονο, μυθοπλαστικό προϊόν ή εκείνο που αναπτύσσεται στη σύγχρονη εποχή, από την έννοια του «παραδοσιακού», όπως επικράτησε στην παγκόσμια κουλτούρα. Με την επιστημονική του προσέγγιση ο καθηγητής αποπειράθηκε να εντοπίσει τις αιτίες, τις διαχρονικές, κοινωνικές αφορμής, τις κατάλληλες, κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες προσέφεραν τις ιδανικές συνθήκες για τη μυθοπλαστική δημιουργία. Η ξένη βιβλιογραφία βρίθει αναφορών, λιγότερο ή περισσότερο εξειδικευμένων, οι οποίες πραγματοποιούνται επί του συνόλου των αστικών μύθων ή πάλι θεωρούν μια εξειδικευμένη, μυθική περίπτωση. Ο μύθος του Αρθούρου, η περίπτωση των νεκροζώντανων ανθρώπων, υποθέσεις για κρατικά μυστικά σχετικά με την ύπαρξη ή όχι εξωγήινων μορφών ζωής, ιστορίες αναφερόμενες σε παράλληλους, υπόγειους κόσμους κάτω από τις μεγαλουπόλεις αποτελούν δείγματα της θεματολογίας με την οποία καταπιάστηκε η σχετική με τους αστικούς μύθους, βιβλιογραφική παραγωγή.
Η αντίστοιχη, ελληνική βιβλιογραφία δεν παρουσιάζει σημαντική παραγωγή. Ετούτη η διαπίστωση συνιστά βέβαια μια αναντιστοιχία με την ποικιλία των αστικών μύθων που συντηρούνται τόσο στα μεγάλα, αστικά κέντρα, όσο και στην ελληνική περιφέρεια. Μια ερμηνεία θα μπορούσε να αποτελέσει η πληθωρική, δημοτική μυθοπλασία, όπως σώζεται και συντηρείται μες στη δημοτική ποίηση και την τοπική προφορικότητα. Με άλλα λόγια δεν θα ήταν ανακριβές αν υποστηρίζαμε πως στην ελληνική, προφορική μυθοπλασία κυριαρχεί το παραμύθι, ένα είδος δηλαδή λαϊκής δοξασίας απόλυτα ταυτισμένης με τις ιστορικές συγκυρίες, τους εθνικούς κλονισμούς, την ελληνική ψυχολογία και την ειδίκευσή της ως προς τις σημαντικότερες, βιωματικές εμπειρίες, όπως ο θάνατος και ο έρωτας. Παρά την ελλιπή βιβλιογραφία μπορούμε βέβαια να ξεχωρίσουμε κάποιες σύγχρονες εκδόσεις, οι οποίες παραθέτουν με εύγλωττο τρόπο αστικούς μύθους με ελληνική καταγωγή.
Η «Μυστική Ιστορία της Θεσσαλονίκης» αποτελεί μία γοητευτική παράθεση των αστικών μύθων, με τις οποίες προικίζεται η ιστορία της μακεδονικής πόλης. Ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της Θεσσαλονίκης, η πρόσμιξη του κοινωνικού ιστού με βαλκανικά και ανατολικά χαρακτηριστικά διαμόρφωσε ένα εξαιρετικό πλαίσιο αστικών μύθων, με ποικιλία και ευρύτητα. Οι υπόγειες σήραγγες της  πλατείας Ναυαρίνου, ο δράκος του Σέιχ Σου και η αμφισβητούμενη αποκάλυψη της πραγματικής του ταυτότητας στο πρόσωπο του Παγκρατίδη, οι θρύλοι για τους βρυκόλακες, τούτα συνιστούν το υλικό των αστικών μύθων, όσων αναφέρονται στην τοπική, μακεδονική ιστορία.
«Η πόλη πέρα από το ποτάμι» του Γρηγόρη Παπαδογιάννη αποτελεί ακόμα ένα δείγμα της σύγχρονης, λογοτεχνικής παραγωγής. Αστικοί μύθοι και ιστορίες της πόλεως των Αθηνών συνιστούν το υλικό του βιβλίου. Σύγχρονοι, αστικοί μύθοι, με αναφορές στην επίκαιρη, κοινωνική πραγματικότητα και άλλες παραδοσιακότερες αναφορές, διαμορφώνουν το αποτέλεσμα του βιβλίου του Παπαδογιάννη, ο οποίος πραγματοποιεί τη σύνδεση της δημοτικής παράδοσης με τις νέες φόρμες των αστικών μύθων που εμπλουτίζουν τελικά και συμπληρώνουν τούτο το βασικό, καταγεγραμμένο υλικό.
Μια τελευταία αναφορά οφείλει κανείς να κάνει στην ομηρική «Ιλιάδα», μια υπόθεση ιστορικά ακριβή, της οποίας όμως η εξέλιξη διαμορφώθηκε μες στους αιώνες από τη φυσική ροπή των κοινωνιών προς το μύθο, το πνευματικό δηλαδή υλικό που ξεπερνά την πραγματικότητα και στέκει στις παρυφές του μεταφυσικού. Παρά το γεγονός πως η ελληνική εκστρατεία αφορούσε την κατάκτηση των Τρώων και την εξάπλωση του ελληνικού, τότε γνωστού κόσμου, ο μύθος της «ωραίας Ελένης» προσέδωσε σε τούτο το ιστορικό δεδομένο μια χροιά διαφορετική, ένα ύφος βαθύτατα ανθρώπινο, καθιστώντας το υλικό ανθεκτικό και λαμπρό μες στις εποχές.
Ετούτες οι βιβλιογραφικές αναφορές στους αστικούς μύθους συνιστούν μόνο ένα μέρος του υλικού, μικρό βεβαίως, το οποίο καταπιάνεται με τούτο το νέο είδος της δημοτικής παράδοσης. Η ενίσχυσή του, η βαθύτερη πληρότητά του συνιστά μια ενδεχόμενη εξέλιξη, ικανή να πληρωθεί μες σε βάθος χρόνου, όταν δηλαδή οι αστικοί μύθοι θα έχουν αποκτήσει την πνευματικότητα και τη ευρύτητα της δημοτικής, λαϊκής παράδοσης.