ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΔΡΟΜΟΣ (δυο λόγια για τον Τζον Στάινμπεκ)

εάν (ένθετο του 24grammata.com)

Διαβάστε  ebook του Τζον Στάινμπεκ: Μαργαριτάρι   , Τhe Grapes of Wrath (τα σταφύλια της οργής, πρωτότυτο),  The Moon is Down

γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Πέρα από τις μνήμες, κύριε Τζον
Υπάρχουν διηγήματα, τα οποία κατορθώνουν να εκφράσουν ένα ρεύμα ή μια τάση και για τούτη ακριβώς τη συνεισφορά τους παραμένουν διαχρονικά, αξεπέραστα. Άλλα πάλι, λόγω της αδεξιότητας ή μιας ραγδαίας εναλλαγής στην αποτύπωση ζητημάτων φύσεως καθημερινής μπορούν να εξασφαλίσουν την υστεροφημία και να καταξιώσουν ηθικά τον δημιουργό. Και άλλα πάλι, διηγήματα ή ακόμα πολυσέλιδα μυθιστορήματα χαρακτηρίζονται από μία προφητική διάθεση. Μιλούμε δηλαδή για εκείνες τις δημιουργίες, οι οποίες απεικονίζουν μια κατάσταση με στοιχεία διαχρονικότητας και είναι αυτός ένας επαρκέστατος λόγος για να δεσμεύσουν επί μακρόν το ενδιαφέρον ενός αναγνωστικού κοινού, το οποίο εξελίσσεται, επιλέγει, ασκεί μια αυστηρή κριτική και τελικά προσδιορίζει τις κορυφές μια τέχνης με τόση υποκειμενικότητας, όσο εκείνη του λόγου. Η ομαδοποίηση είναι ενδεικτική, μπορεί δε να χαρακτηριστεί και αυθαίρετη ενώ ακόμα και μια λεπτομερέστατη εξειδίκευση δεν θα αδικούσε την κατάσταση, μιλώντας με όρους εμπορικούς. Η τελευταία κατηγορία των διηγημάτων συμπυκνώνει μια αστείρευτη δυναμική, ικανή να εξυψώσει το ίδιο το έργο και τελικά να του προσδώσει το στοιχείο της μοναδικότητας. Ετούτη η τελευταία μπορεί, κατά γενική ομολογία να εκδηλώνεται μες στα όρια του έργου, αλλά και έξω από αυτό, εκπορευόμενη από τον ίδιο το συγγραφέα ή από έναν ικανοποιητικά εκφρασμένο σφυγμό μιας εποχής ή μιας κοινωνίας ή ακόμα ενός και μόνου ανθρώπου, ενός δηλαδή δείκτη.
Στην τελευταία αυτή κατηγορία θα μπορούσε, δίχως αμφιβολία να εντάξει κανείς τον «Δρόμο με τις Φάμπρικες», τη λυρική, αισθηματική απεικόνιση μιας σκληρότατης περιόδου για την παγκόσμια κοινότητα. Καθώς το αστικό μοντέλο διαβίωσης εμπλουτίζεται, οριοθετείται και συντηρείται από τον κοινωνικό ιστό, ένας δημιουργός, του διαμετρήματος του Τζων Στάινμπεκ ανιχνεύει τις παραμέτρους, για να πειστεί και να πείσει τελικά πως κάθε κόσμος δημιουργείται στη βάση των νέων απαιτήσεων, των αλλαγών οι οποίες με τόσο αργό ρυθμό επιβάλλονται στο σώμα του ιστού. Η πληθυσμιακή έκρηξη στα αστικά κέντρα, η ανάγκη μιας ολόκληρης γενιάς να σταθεί στο ύψος των καιρών, το νέο, πρακτικό πνεύμα που σφυρηλατείται μες στις πόλεις και παρασέρνει τις ζωές, μεταβάλλοντας την ανθρώπινη στόχευση, συνιστούν μερικούς από τους παράγοντες, οι οποίοι εξώθησαν τα πράγματα στα άκρα. Ο Στάινμπεκ, αναγνωρίζει τούτες τις νέες προβληματικές, όμως η βάση του καθίσταται ανθρωποκεντρική, αφού στην ίδια τη μορφή ανιχνεύει τις σύγχρονες, ανθρώπινες παθήσεις, εκείνες οι οποίες θα εκφραστούν με την αποτρόπαια μοναξιά, τα διογκωμένα περιθώρια, τις οξυμένες, κοινωνικές σχέσεις, τις βαθιές ακρότητες ενός κοινωνικού πολιτικού συστήματος, το οποίο και αντιλαμβάνεται το πρόσωπο με τον παραμορφωτικό καθρέφτη μιας οικονομικής πρακτικές, που αναπροσαρμόζει με δυσμένεια τη θέση του ατόμου στον εξελικτικό στίβο και τον καθιστά, κατά συνέπεια έρμαιο της ίδιας της εποχής του. Ο «Δρόμος με τις Φάμπρικες», συνιστά μια πλήρη αποτύπωση του αστικού τρόπου ζωής, των ανθρώπων του των ίδιων, οι οποίοι καλούνται να κατοικήσουν τον κόσμο, με μόνο εφόδιο την αναψηλάφηση της παλιάς και οικείας, αν και μακρινής ανθρωπιάς τους. Τούτη είναι η μόνη καταγωγή τους.
Ο Στάινμπεκ συνέλαβε το ρυθμό της εποχής του. Προφητικά κατόρθωσε να περιγράψει την ηρωική ομορφιά των επόμενων κόσμων. Με την αναφορά του στην εσωτερική περιγραφή του «δρόμου», ο συγγραφέας πραγματοποιεί μια συμβολιστική αναγωγή στον κόσμο τον ίδιο, την τρομερή πραγματικότητα. Πέρα από την εικαστική αξία του λόγου, αν μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως τέτοια, τη σχεδόν ζωγραφική αποτύπωση της ζωής στο τοπίο του βιβλίου, την οριοθέτηση του «πραγματικού», πέρα ακόμη και από τον ύμνο προς τον «ποιητικό ρεαλισμό», ο Στάινμπεκ προχωρεί και διαμορφώνει ένα σχόλιο κοινωνικό, ικανό να χωρά τη συλλογικότητα, την κύρια αίσθησή της. Με την εξειδικευμένη αναφορά του σε δευτερεύουσες μορφές, όπως ο «κινέζος έμπορος» τολμά μια τομή, μια απόπειρα λύτρωσης για λογαριασμό του τρομαγμένου, αμερικανικού εθνοκεντρισμού, ενώ την ίδια στιγμή διαφοροποιεί την «εμπορικά» δομημένη Δύση, σε σχέση με τη σταθερά μεταφυσική και ξένη πραγματικότητα των μακρινών ημισφαιρίων.
Σε κλίμακα ανθρώπινη, συμπληρώνοντας τα εισαγωγικά σχόλια, αναγνωρίζει ο Στάινμπεκ στις πιο ταπεινές και περιθωριοποιημένες περσόνες τη δυναμική και την ελευθερία απέναντι σε μια απάνθρωπη, υπόγεια δεσμευτική καθημερινότητα. Αντικρίζοντας τη χριστιανική διδασκαλία μες στην πυρηνική της ένταση ο συγγραφέας εντοπίζει στο φυσικό κόσμο τον ίδιο τον Θεό. Τον διαπιστώνει στην παράξενη ομορφιά ενός τοπίου βιομηχανικού, στις όψεις απόκληρων ανθρώπων με ακλόνητη πίστη και θέληση για ζωή. Σε τούτα τα πλαίσια, στα όρια ενός ανάλογου κόσμου, όπως εκείνος της βιομηχανικής περιοχής του Στάινμπεκ ο Θεός τελικά υφίσταται, πέρα από κάθε δισταγμό, μεγαλουργεί και τελικά εξαντλείται, όπως και ο άνθρωπος. Υπό τούτη την έννοια λοιπόν, η ιδιότητα του κοινωνικού, όπως αποδόθηκε στον Τζων Στάινμπεκ στοιχειοθετείται και δικαιολογείται σε βαθμό απόλυτο.
Είναι μια βαθιά, απόλυτη ανθρωπιά, σχεδόν κυνική ετούτη που περιγράφει ο Στάινμπεκ και οι περιθωριακές μορφές του έργου. Δεν θα ήταν αφέλεια ή ανακρίβεια αν λέγαμε πως είναι ο κόσμος  των ανθρώπινων συναισθημάτων, εκείνος που με όλη του την ένταση και το χρωματισμό ενεργοποιείται, απασφαλίζεται, για να μιλήσουμε κάποτε με όρους εκρηκτικούς, μέσα από τη ρεαλιστική θεώρηση του αμερικανού λογοτέχνη.
Μέσω των αποστασιοποιημένων ιστοριών, παράλληλων σε όλο το εύρος του έργου ο Στάινμπεκ μας παραχωρεί ένα απόσταγμα, κάθε φορά ανθρωπιάς και μεγαλοσύνης, πιστής καρτερίας, αδιοφιλονίκητης αισιοδοξίας. Ο ρεαλισμός, όρος τον οποίο ήδη επιστρατεύσαμε στην αναφορά μας στον Στάινμπεκ εξειδικεύεται ευθύς σε ποιητικό, καθώς στην ανθρώπινη μορφή διαβλέπει ο συγγραφέας την προοπτική μιας καλοσύνης ανάλογης με την ανθρώπινη, συλλογική, ενστικτώδη μοίρα.
Ο αμερικάνικος, βιομηχανικός ρεαλισμός βρίσκει την εφαρμογή του μες στο έργο του Στάινμπεκ. Αρθρώνεται, εκφέρεται με καθαρότητα, ως ένα μοναδικό, ενδημικό είδος ετούτων των τόπων. Η καθολικότητα της τάσης του συγγραφέα εκφράζεται με την τραχύτητα του λόγου, με τις διακεκομμένες ανάσες του, με την αναπάντεχη «έξοδο» των ταπεινών ηρώων του. Η κατάκτηση αυτή μόνο αμελητέα δεν μπορεί να θεωρηθεί. Ο Στάινμπεκ προϊδεάζοντας για την εξέλιξη του έργου και τη συνέχεια γνώριμων, σε όλους μας ηρώων, στηρίζει ακόμη περισσότερο το κίνημα αυτό, την πρόταση δηλαδή ενός βιομηχανικού ρεαλισμού, απόλυτα συμβατού με την αμερικανή ψυχολογία αλλά και τη διεθνή τάση για νέα, αφιλόξενα, αστικά τοπία. Ο «Δρόμος με τις Φάμπρικες» αποτελεί ένα βιβλίο ορόσημο τόσο για την εποχή του, όσο και για τη μεταγενέστερη, αστική πραγματικότητα με τις πολλαπλασιασμένες μορφές και την απέραντη αγάπη τους προς τη ζωή, πέρα από συνθήκες, δρώμενα και εκτιμήσεις έντυπων, αυτόκλητων δικαιωμάτων. Η ζωή στο «Δρόμο με τις Φάμπρικες» κρίνεται δύσκολη, εξαιρετικά. Μα και ζεστή και σπουδαία και έτσι κατορθώνει ο Στάινμπεκ να χαμογελά εμπρός στα αναρίθμητα, σκιώδη ικριώματα των ημερών μας.