Πέθανε, σήμερα 15/05/2012, ο Μεξικανός συγγραφέας Κάρλος Φουέντες (Carlos Fuentes Macías )

Εάν (ένθετο του 24grammata.com)

«Η ΕΚΠΛΗΞΗ»
Σχόλιο στο έργο του Κάρλος Φουέντες, «Αύρα- Τα γενέθλια»

γράφει Απόστολος Θηβαίος

Διαβάστε όλη την εργογραφία του Φουέντες (Instituto Cervantes) κλικ εδώ

Υπάρχουν βιβλία που αντιστέκονται στη λήθη. Η ικανότητά τους αυτή, ξένη και ασύμβατη με την ανθρώπινη λησμοσύνη τους επιτρέπει να κατορθώνουν να διατηρήσουν στο έπακρο όλη τη συναισθηματική φόρτιση. Το περιεχόμενό τους καταφέρνει να παραμείνει ακραία όμορφο και μεταδοτικό, ακόμα και όταν ο χρόνος θα πρέπει φυσιολογικά να έχει αμβλύνει κάθε οξύτητα. Τέτοια βιβλία είναι ελάχιστα και συνιστά έκπληξη πρώτου μεγέθους όταν κάποιος ανυποψίαστος αναγνώστης βρεθεί στο δρόμο τους και αντιληφθεί ετούτη την ικανότητα. Πρόκειται για λογοτεχνικά έργα που παραμένουν ακμαία, ακόμα και όταν παρέλθει το ενδιαφέρον των κριτικών για αυτά ή πάψουν ακόμα να αποτελούν υλικό πρωτοσέλιδων σε ένθετα και περιοδικά λόγου. Η συναισθηματική φόρτιση παραμένει σε επίπεδα υψηλά, το ίδιο το έργο χάνει κάθε συνδεσιμότητα με τον συγγραφέα και αυθύπαρκτο, σύμπαν ολοκληρωμένο μετατρέπεται σε ένα δυναμικό πυρήνα αισθημάτων και ιδεών, ίσως προσωπικών μα την ίδια ώρα ικανών να μεταδοθούν με τον πιο άμεσο και καθολικό τρόπο.
Ένα τέτοιο βιβλίο συνιστά εκείνο του Μεξικάνου, διαπρεπούς λογοτέχνη Κάρλος Φουέντες. Η «Αύρα» έργο του 1962, αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας αναφοράς, σε μια προσπάθεια να αποτυπωθεί μία δίκαιη προσέγγιση απέναντι σε ένα μυθιστόρημα, το οποίο καταλύει τις τυποποιημένες μεθόδους και ρευστοποιείται, συνιστώντας έναν προφορικό, ονειρικό λόγο με αμείωτη ένταση και διαρκείς, επαναλαμβανόμενες «κορυφές.»
Ο Λατινοαμερικάνος συγγραφέας, φορέας μιας κουλτούρας με σαφείς, ισπανικές αφετηρίες, κατέχοντας επιδέξια την ορμή ενός αναγεννησιακού, «μπαρόκ» λόγου αποτελεί έναν κρίκο στην αλυσίδα των έργων εκείνων που κρατούν άρρηκτο το δεσμό της εθνικής αισθητικής με την προσωπική οραματική. Η ανάπτυξη του έργου πραγματοποιείται σε δεύτερο, ενικό πρόσωπο και με τούτο τον τρόπο ο Φουέντες καταφέρνει να απευθύνεται στον αναγνώστη, αποπειράται και το επιτυγχάνει τελικά ο λόγος του να είναι δεσμευτικός ακόμα και για την έμπειρη κάστα ενός κοινού με σαφή ροπή προς τη φιλαναγνωσία.
Όμως η επιλογή τούτης της αμεσότητας εξυπηρετεί την αναγκαία, εμπύρετη διάθεση ή πρόθεση του ίδιου του συγγραφέα. Ονειρικό, θεωρητικό και ακυρωτικό απέναντι στο ζήτημα του χρόνου, ανθρώπινο στην όψη και την ουσία του, καθώς το «σύντομο» του βίου απασχολεί έντονα τον συγγραφέα. Η «Αύρα» συνιστά ένα καθαρά, κοινωνικό μυθιστόρημα, αφού μες στα θέματά του θα εντοπίσει κανείς αναφορές στη γυναικεία πανουργία, τον κανόνα που θέλει τους νεότερους να καθοδηγούνται προς τα λάθη από τα κατάκοπα μέλη ενός «σοφού συμβουλίου», μια πρακτική που δεν μπορεί παρά να σκοτώνει τον ερωτισμό της νεότητας, το πάθος με το οποίο επιδέδεται εκείνη στην εκτίμηση της ίδιας της ζωής. Η θρησκευτική προσέγγιση, η ειδωλολατρική σχεδόν προσέγγιση του συγγραφέα αποτελεί την ένδειξη μιας σαφούς κοσμοθεωρίας με αδιαμφισβήτητες προεκτάσεις, τέτοιες ώστε το κείμενο να κατορθώνει να εντάξει μες στος κόλπους του πολλαπλά, νοηματικά επίπεδα με ποικίλους συσχετισμούς και εξειδικεύσεις. Η πυκνότητα του λόγου ίσως τούτο να πασχίζει να ερμηνεύσει. Με συμβολιστικές αναφορές, με μια περιεκτικότητα λαμπρά γλαφυρή, θέτονται με ασφάλεια οι αφορμές ώστε να αποτελεί εύκολη υπόθεση η κατηγοριοποίηση του Φουέντες στη βαθμίδα των νεωτεριστών συμβολιστών εκείνων που αντλούν τις ονειρικές διατυπώσεις τους μέσα από την ίδια την επικαιρότητα, φιλτράροντας ίσως το μεγαλύτερο μέρος  της καθημερινότητας, διαχέοντας μες στις απλές αναφορές τους όλη την ένταση και το υπονοούμενο του λόγου τους. Ο Φουέντες κατορθώνει να μεταποιήσει το νατουραλιστικό λόγο σε ποιητικό, αποδεικνύοντας, όχι μόνο τη δεινή ικανότητά του να δημιουργεί σύμπαντα εν παραλληλία αλλά και εκείνη την άποψη που θέλει την ποίηση και τη λειτουργία της έδαφος πρόσφορο για να ενσωματωθεί μια προσέγγιση πεζολογικού χαρακτήρα.
Η ονειρική αναλαμπή, ίδιο της κίνησης, μες στην οποία εντάσσεται ο Φουέντες ικανοποιείται από τη δόμηση των προσώπων του έργου, μα και τη δομή της υπόθεσης. Σε ένα ευρύτερο πεδίο θα μπορούσε τον ίδιο σκοπό να επιβεβαιώσει η ειδική σημασία την οποία δίνει ο συγγραφέας στη σκηνική διάρθρωση, τη δραματοποίηση   της πλοκής, την κληροδότηση σε αυτή των πιο βασικών και αληθινών παραγόντων της υπόθεσης, εμποτίζοντάς την με το στοιχείο του «προσωπικού», προικίζοντας αυτήν με ρυθμό ακμαίο, ενεστωτικό.
Διαβάζοντας την «Αύρα»,  ο αναγνώστης θα βρεθεί εμπρός σε μια αναπάντεχη έκπληξη. Το «θαυμαστό πραγματικό», διαρκώς παρόν μες στην ισπανόφωνη, λογοτεχνική παράδοσης μεριμνά ώστε να δηλωθεί η τιμή απέναντι στη νεότητα, εμπρός στη βία της, εκείνη με την οποία πλησιάζει τον παράγοντα της επιθυμίας. Ταλαντευόμενος ανάμεσα σε δυο κόσμους ο Φουνέτες, έχοντας σαφή καταγωγή στο μύθο  του Φάουστ, εξαντλείται ανάμεσα στο «τότε» και το «τώρα», την τραγική επικαιρότητα, αυτή που ήδη συνιστά την ανάμνηση του μέλλοντος ανάμνηση της νεότητας. Ο Μεξικάνος συγγραφέας μπορεί με την «Αύρα» να ενορχηστρώσει με αρτιότητα τη θέση του απέναντι στα ζητήματα της ιστορικής επανάληψης, της ανθρώπινης ματαιοδοξίας.
Το διήγημα «Γενέθλια», το οποίο συμπληρώνει την έκδοση της «Αύρας» και περιλαμβάνεται αυτοτελές μες στο ίδιο το έργο προϋποθέτει έναν άλλο χρόνο, μια άλλη πλοκή, η οποία όμως και πάλι επαναφέρει την ταλάντευση του συγγραφέα, καθιστώντας την κομβική για μια ευρεία καταννόηση του μηνύματος.  Δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί συμπληρωματικό το ένα αφήγημα για το άλλο, μα ένας αντικατοπτρισμός της τεχνικής και της θεματολογίας του Φουέντες. Η σαφής ερμηνεία της κοινής παρουσίας των δύο έργων μες στον ίδιο «οργανισμό», ίσως να μην ερμηνεύεται με επάρκεια από μια τέτοια θέση. Όμως ο κοινός τόπος στη θεματική, οι κοινές, αναφορές, επιτρέπουν σε εκείνον που γυρεύει απαντήσεις να εντοπίσει, έστω αυτόκλητα τις κοινές συνισταμένες δύο διαφορετικών ροπών, οι οποίες όμως εξακολουθούν να συνυπάρχουν και να συμπλέουν.
Το χαρακτηριστικό της χρονικής παλινδρόμησης, της τελικής επικράτησής της ως καίριου στοιχείο της τεχνικής του Φουέντες συνιστά μία προσωπική σημειολογία του συγγραφέα, έναν τρόπο να αποκωδικοποιηθεί η αίσθηση του πρώιμου αυτού έργου. Στην αλλόκοτη θεώρηση της πραγματικότητας, όπως διατυπώνεται από τον Φουέντες, η ονειρική αναλαμπή, αποτελεί την ψυχολογική ουσία του έργου. Αυτή προβλέπει και απαιτεί την αναζήτηση μιας αρχετυπικής αφετηρίας για το άτομο, τις φοβίες, τους δισταγμούς του. Το χιμαιρικό παρόν μπορεί να ερμηνευθεί μόνο μέσα από μια ταυτόχρονη εκτίμηση παρελθόντος και μέλλοντος, διακριτική, ώστε να μην κλονίζεται η πλοκή του έργου και να παραμένει αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη απέναντι στην εξέλιξη της μυθολογίας.
Η θρησκευτικότητα του κειμένου, ως ένα από τα στοιχεία της «προσωπικότητάς» του θα πρέπει να ιδωθεί από μια άλλη, ευρύτερη σκοπιά. Εκείνη της ηθικής θεώρησης, η οποία και δεν μπορεί να παραβλέψει την ουτοπική διαστρέβλωση διαχρονικών ρόλων, όπως εκείνων του προδότη και του δικαστή. Στα πρόσωπά τους, στην κρίση και την πράξη τους ο Φουέντες στηρίζει την κοσμοθεωρία του. Με άλλα λόγια στην ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη και τις αδυναμίες της, μες σε τούτα τα όρια ο συγγραφέας προσδιορίζει  την έννοια της ψυχής και της συνείδησης, ως μέσο για τη βίωση της έννοιας του ανθρώπου. Η σφαιρική και ευρεία οπτική του Κάρλος Φουέντες, έτσι όπως αποδίδεται στα πράγματα και τα πρόσωπα επιβεβαιώνει τη βαρύτητα των προθέσεών του και αποδίδει στο λόγο του υπόσταση και προοπτική τέτοια. Ο άνθρωπος που οικειοποιείται την ιστορική γραφή, ο ίδιος που μεταβάλει το λόγο σε πράξη και κίνηση, ο άνθρωπος που διαστέλλει και συστέλλει μοιραία τα χρονικά πλαίσια, επιχειρώντας πάντα πορείες, οι οποίες συνηγορούν προς την αιωνιότητα. Το διαρκές συνιστά όραμα του Φουέντες, η ιστορία δεν αρκεί. Στο ανθρώπινο πρόσωπο και μόνο σε αυτό μπορεί κανείς να αντικρίσει ολόκληρη την πυκνότητα της πράξης, την ένταση του συναισθήματος, τη θέαση του παρελθόντος και την παροντική στάση. Ο χρόνος για τον Φουέντες διασπάται μόνο από την ανθρώπινη επιλογή και ακριβώς σε αυτό το απόσταγμα, συνοψίζεται το νόημά του. Από αυτό εκπορεύεται η συγγραφική του πρόθεση.
Η φιλοσοφική θεώρηση ενός έργου σαφώς και δεν μπορεί να αποτελέσει κριτική αξιόπιστη, αφού μόνο ως μια ανυπόφορη υποκειμενικότητα μπορεί να εκληφθεί. Μελετώντας το έργο του Φουέντες, αντιπαραβάλλοντας τις αναγνωστικές εμπειρίες απέναντι σε θέματα κοινότυπα, το ενδιαφέρον στο οποίο κανείς θα οδηγηθεί δεν αποτελεί η τεχνική ή η περιεκτικότητα, στοιχεία αναγνωρισμένα στο έργο του Κάρλος Φουέντες. Εκείνο που διαπρέπει στο έργο είναι η αλλόκοτη, μυθιστορηματική ιδέα, γέννημα του συγγραφέα, μια εκτίμηση που αποδίδεται με συστολή από τον γράφοντα. Ο ανθρώπινος χρόνος θα τελειώσει, ολοκληρωμένος πια, όταν θα τελειώσει και ο τελευταίος άνθρωπος. Είτε αυτός συνιστά μια αντιληπτή, ρεαλιστική ύπαρξη, είτε πάλι αποτελεί προϊόν της μνήμης, ενδυόμενος τον οποιοδήποτε ιστορικό ή αδιάφορο ρόλο. Η θεώρηση αυτή σαφώς και μπορεί να θεωρηθεί ως καίρια έκπληξη, ικανή να αναδείξει μία συγγραφική και ανθρωπολογικής φύσεως, πρωτοπορία.