Η γλώσσα του ρεμπέτικου (νεολογισμοί και χρήση ξένων λέξεων στα ρεμπέτικα)

24grammata.com/ τραγούδι / από τη ζωή των λέξεων

για την ιστορία της λέξης “ρεμπέτικο” δες εδώ

για πρώτη φορά στο διαδίκτυο (24grammata.com)

γράφει ο Πάνος Σαββόπουλος

Αν και «αγράμματοι», οι ρεμπέτες δεν κάνουν λάθη στη χρήση της ελληνικής και σε καμία περίπτωση δεν κακοποιούν ή προσβάλλουν τη γλώσσα. Παραβαίνουν όμως, κάποιες φορές, με … τόλμη τους κανόνες της, όταν αυτό τους βοηθάει για να εκφραστούν καλύτερα, ακριβέστερα, με ομοιοκαταληξία, με χιούμορ, ή και για να τονίσουν το κάλλος του λόγου τους, όπως φυσικά αυτοί το εννοούν.
Ας τα πάρουμε λοιπόν ένα-ένα και με τη σειρά.

Κατασκευή λέξεων
Γράφω πρώτα την επίμαχη λέξη και στη συνέχεια το τραγούδι στο οποίο τη συναντάμε.
1.«γλυκοφρυδού» – «Γλυκοφρυδού» (Γ. Δραγάτση), 1929
2.«αιμοβορία» – «Λόντος και Κοριάνη» (Μ. Βαμβακάρη), 1933
3.«κακίστρα» – «Μαστόρισσα Καμωματού» (Σ. Σκαρβέλη), 1933
4.«λυσσάρικα φιλιά» – «Δε με θέλεις πια» (Α. Ραυτόπουλου – Δ. Σέμση), 1933
5.«οριγιάζω’ (αντί «οργιάζω’) – «Η μποέμισσα» (Σ. Περιστέρη), 1933
6.«ζουρλοπαινεμένη» – «Ζουρλοπαινεμένης γέννα» (Β. Παπάζογλου), 1934
7.«κουτόκοσμος» – «Ντερβίσαινα» (Β. Παπάζογλου), 1934
8.«ασθενήδες» – «Οι φυλακές του Ωρωπού» (Γ. Μπάτη), 1934
9.«νταρινταντρά» – «Ντάρι-νταντρά ο μπαγλαμάς» (Μ. Χρυσαφάκη), 1934
10.«διαφυντής» (αντί «διευθυντής) – «Βρε μάγκες δυό στη φυλακή» (Κ. Τζόβενου), 1934
11.«σκερτσοπαιχνιδιάρικα» – «Δίχως κάλτσες περπατούν» (Γ. Ασίκη – Δ. Σέμση), 1934
12.«ψευτοαρπαγάνα» – «Είσαι Φάντης» (Γ. Ασίκη – Κ. Σκαρβέλη), 1935
13.«φυλλάρισμα» και «φουλάκι» – «Η κατάρα του χαρτοπαίχτη» (Σ. Περιστέρη), 1935
14.«κουτόχορτο» (=χασίσι) – «Ο ξέμαγκας» (Β. Παπάζογλου), 1935
15.«μπαρμπαούζο» – «Ούζο-Ούζο» (Α. Σακελάριου) – Κ. Ρούκουνας, 1935
16.«χηρίτσες» – «Όλες όμορφες» (Σ. Περπινιάδη), 1936
17.«γριγριά» (=πληθυντικός του «γριγρι») και «λογαριά» (=μοιρασιά, λογαριασμός) – «Τα Κουλουριώτικα γριγριά» (Μ. Χρυσαφάκη), 1936
18.«ψευτοπαρνούργα» – «Η πανούργα» (Γ. Ασίκη), 1936
19.«ψευτοπανούργα» – «Σε γέλασα» (Β. Παπάζογλου), 1936
20.«διαβόλισσα» – «Μόρτισσα ψηλομυτού» (Σ. Περιστέρη), 1936
21.«μπέκρος» – «Μπέκρος δεν είμαι» (Σ. Περιστέρη, 1935
22.«μπέκρος» – «Στης Πλάκας τα στενάκια» (Σ. Περιστέρη), 1937
23.«μπέκρος» – «το κρασί είν’ η ζωή μου» (Γ. Ασίκης), 1937
24.«ψευτοθύμα» – «Η Κάρμεν στην Αθήνα» (Σ. Περιστέρη), 1938
25.«ενούς» (αντί «ενός») – Μεσ’ στον οντά ενός πασά» (Σ. Περιστέρη), 1946

Αξιοπρόσεκτο είναι, στην τελευταία περίπτωση, ότι ο Μάρκος Βαμβακάρης, που ερμηνεύει, δεν τραγουδάει «ενός πασά», όπως είναι στον τίτλο, αλλά «ενούς πασά». Ίσως γιατί το «ενός» το θεωρεί λόγιο, αλλά ταυτόχρονα δεν του ταίριαζε το «μιανού» παρ’ όλο που είναι δισύλλαβο και οξύτονο όπως το «ενός». Προτίμησε λοιπόν το «ενούς» και μας έστειλε αδιάβαστους. Πάντως, σύμφωνα με κάποια πληροφορία μου, πιθανόν να γινόταν από τη μαγκιά, χρήση της λέξης «ενού», χωρίς το τελικό «ς».

Χρήση ξένων λέξεων
1.«τζεμάλι» (< «τζιμάνι» < G-Man = Government Man = ομοσπονδιακός πράκτορας) – «Το μπαγλαμαδάκι σπάσε» (Α. Νταλγκά), 1932
2.«οντουλασιόν» – «Στα κατσαρά σου βάλθηκα» (Μ. Χρυσαφα΄κη), 1933
3.«μέγκλα» (πιθανά από το «Made in England») – «Γεια σου Λόλα μερακλού» (Δ. Μπαρούση), 1934
4.«τζέντελμαν» – «Ούζο-χασίς» (Σ. Περιστέρη), 1934
5.«τζέντελμαν» – «Το πορτοφόλι» (Μ. Βαμβακάρη), 1940
6.«ρεκόρ» – «Είσαι πόντος» (Γ. Ασίκη), 1935
7.«άουτο» – «Μελανούρι» (Σ. Περιστέρη), 1935
8.«εναρέ» = N.R.A. = National Recovery Act ( = η «κίνηση» ανασυγκρότησης του Ρούσβελτ το 1930-35, μετά το μεγάλο κραχ – great depression, το 1928) – «Εργάτης τιμημένος» (Παραδοσιακό – Π. Τούντα) – Κ. Δούσας, ΗΠΑ, 1935
9.«ανφάν γκατέ» – «Παραπονούνται οι μάγκες μας» (Ι. Εϊτζιρίδη), 1936
10.«ελεκτρίκ» – «Έχει η Ελλάδα ομορφιές» (Σ. Παντελίδη), 1937
11.«σερσέ λα φαμ» – «Σερσέ λα φαμ» (Γ. Ρούτσου- Β. Τσιτσάνη), 1948
12.«αρζάν» και «αλεβουζάν» – «Το αρχάν» (Γ. Ρούτσου- Γ. Τατασσοπούλου), 1950.
13.«ρεγουλάρει» – «Είσαι γόησσα» (Ι. Παπαδοπούλου), 1951

Πάνος Σαββόπουλος,  περί της λέξεως “ρεμπέτικο” το ανάγνωσμα…και άλλα, εκδόσεις οδός Πανός, Αθήνα 2006 κλικ εδώ.