Με αφορμή το Concerto for two violins with Rembetiko theme του Νίκου Σκαλκώτα

24grammata.com culture WebTV

γράφει ο  Γιώργος Πρίμπας

Διαβάστε όλη την εργογραφία (άρθρα, επιφυλλίδες, επιμέλεια ebook) του Γιώργου Πρίμπα στο 24grammata.comκλικ εδώ

Η Τέχνη, ως ανθρώπινη έκφραση – αυτές οι δυο λέξεις μαζί αρκούν να την περιγράψουν, δικαιώνεται μόνο από την Τέχνη και το Χρόνο και ποτέ από τις αναλύσεις και τις κριτικές οι οποίες ήταν είναι και θα είναι καταδικασμένες να ακολουθούν προσπαθώντας να αποδείξουν ποιότητες τι στιγμή που οι ποιότητες δεν αποδεικνύονται ή “αποδεικνύονται” μέσα σε πλαίσια που εισήχθησαν αυθαίρετα.

Το Φλεβάρη του 1949, ο έγκριτος μουσικοκριτικός Μίνως Δούνιας, σε άρθρο του στην εφημερίδα Καθημερινή (1) γράφει: “Το ρεμπέτικο τραγούδι έχει δημιουργήσει μορφή και ύφος, αδιάφορο αν αποτελεί προϊόν παρανόμου διασταυρώσεως. Η ουσία του άλλωστε έγκειται στον τρόπο που συμβιβάζει Ανατολή και Δύση. Βέβαιο είναι επίσης ότι η διάδοσις του ρεμπέτικου διαγράφει μια ρωμαλέα αντίδραση στην ψευτοαισθηματικότητα του ελαφρού τραγουδιού, που τόσο έχει διαστρέψει τα γούστα της ελληνικής νεότητας. Ανησυχητικό όμως από την άλλη πλευρά είναι το γεγονός ότι το ρεμπέτικο εμφανίζεται ήδη αφόρητα τυποποιημένο και αποστραγγισμένο μορφολογικά. Αν δεν αναζωογονηθεί, το περιμένει αναπόφευκτα ο μαρασμός”.

Λίγους μήνες αργότερα ο Μάνος Χατζιδάκις δημοσιοποιεί τη γνωστή του παρέμβαση υπέρ του Ρεμπέτικου και της λαϊκής μουσικής γενικότερα, αλλά η “ΚαλλιΤεχνική Απόδειξη” της αξίας του Ρεμπέτικου είχε συντελεστεί και αυτό μάλλον το αγνοούσαν τότε και οι δυο.

Το 1945 ο Μότσαρτ του 20ου αιώνα όπως χαρακτηρίστηκε από μεγάλο Γερμανικό μουσικό περιοδικό κι ένας, σύμφωνα με τον Hans Keller, από τους τέσσερις μεγαλύτερους μουσικούς του αιώνα αυτού (τα τέσσερα Σ: Schoenberg, Stravinsky, Σκαλκώτας και Shostakovich), Νίκος Σκαλκώτας, έγραφε το κορυφαίο έργο (στο οποίο δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει την ενορχήστρωση) “Concerto for two violins with Rembetiko theme”(2), στο οποίο το σημαντικότερο από τα τρία μέρη είναι το εκπληκτικό δεύτερο μέρος (θέμα, πέντε παραλλαγές, ανακεφαλαίωση) βασισμένο στο ρεμπέτικο τραγούδι, του Βασίλη Τσιτσάνη, “Κάτω στην αραπιά”.

Το ότι η λόγια λεγόμενη μουσική έχει ανάγκη τη λαϊκή μουσική και όχι το αντίστροφο θα πρέπει να θεωρείται μάλλον προφανές μιας και τα μουσικά θέματα της πρώτης προέρχονται στη συντριπτική τους πλειοψηφία από τη δεύτερη. Αυτό όμως στο οποίο οφείλουμε να σταθούμε είναι πως, αναφερόμενοι στην Ελληνική πραγματικότητα, σε αντίθεση με την εθνικιστική σχολή Καλομοίρη, και την αρνητική προσφορά της στη μουσική μας παιδεία, η οποία προσπάθησε να δώσει μία επίπλαστη ταυτότητα στη μουσική μας παράδοση [στην οποία αναπόσπαστο κομμάτι της είναι και το ρεμπέτικο (3)], ο Νίκος Σκαλκώτας, ο οποίος διώχτηκε από τους Ναζί, ως μαθητής των Arnold Schönberg και  Kurt Julian Weill, φυλακίστηκε στο Χαιδάρι ως ύποπτος συμμετοχής στην εθνική αντίσταση και που δήλωσε πως «βγάζει τόσα όσα δεν του επιτρέπουν να ζει με αξιοπρέπεια» [πόσο τελικά μακριά από τους ρεμπέτες βρίσκεται ένας άνθρωπος που βιώνει έτσι;] είχε ήδη από τους Ελληνικούς χορούς (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους πολύ γνωστούς 36 Ελληνικούς χορούς) μεταφέρει τη μουσική μας παράδοση στη μοναδική σκαλκωτική γραφή με υποδειγματικό σεβασμό στην ταυτότητά της.

Αν και το συνολικό έργο του Σκαλκώτα διασώθηκε και καταγράφηκε μετά από επίπονες προσπάθειες δύο ανθρώπων (των μουσικολόγων και μουσικών Γ. Γ. Παπαϊωάννου και Νίκου Χατζηνίκου), αξίζει να αναφέρουμε πως αμέσως μετά το θάνατο του συνθέτη (Σεπτέμβριος 1949) συστάθηκε μια άτυπη τριμελής Επιτροπή η οποία απαρτιζόταν από τους Μίνω Δούνια, ο οποίος ανέλαβε χρέη προέδρου, και Γ. Γ. Παπαϊωάννου και τη βιολίστρια Νέλλη Ευελπίδη (4) η οποία έθεσε ως κύριο στόχο τη διαχείριση των καταλοίπων του συνθέτη. Δε γνωρίζουμε τίποτα σχετικό, αλλά θα άξιζε τον κόπο, εάν είχε υποπέσει στην αντίληψή του, να ξέραμε την αντίδραση του Μίνωα Δούνια μπρος στην ανακάλυψη του εν λόγω κονσέρτου, εν τέλει ενός έργου που ανήκει στα αριστουργήματα της παγκόσμιας μουσικής! Πόσο και αυτό προϊόν παράνομης διασταύρωσης θα μπορούσε να ιδωθεί;

(1) Το άρθρο περιλαμβάνεται στο βιβλίο “Σπάνια κείμενα για το ρεμπέτικο” του Κώστα Βλησίδη και το κατωτέρω απόσπασμα έχει αναπαραχθεί στο διαδίκτυο, ενδεικτικά: http://diskoryxeion.blogspot.com/2010/05/blog-post_20.html )
(2) Το Concerto for two violins with Rembetiko theme εκτελέστηκε δημόσια για πρώτη φορά το 1999 στο Παρίσι με σολίστ τις δυο βιολίστριες εγγονές του Νίκου Σκαλκώτα, Anna και Eva Lindal, ενώ δισκογραφήθηκε για πρώτη φορά το 2003 από τη Σουηδική εταιρία BIS με σολίστ τους βιολιστές Eiichi Chijiiwa και Nina Zymbalist και τους πιανίστες Νικόλαο Σαμαλτάνο και Christophe Sorodeau στο ρόλο της ορχήστρας.
(3) Ενδεικτικά:
http://www.attiko-odio.gr/el/Traditional/ και http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/13444/2/KaranatsoukisPE.pdf

(4) http://www.kathimerini.gr/4Dcgi/4dcgi/_w_articles_kathglobal_1_19/09/2004_1283282).

http://www.youtube.com/watch?v=KMFVRKpzDfw&feature=related

Nikos Skalkottas (1904-1949): Concerto per due violini (1944/1945) — Eiichi Chijiiwa e Nina Zymbalist, violini; Nikolaos Samaltanos e Christophe Sirodeau, pianoforti —

I. Allegro giocoso
II. Variations sur un thème grec Rembetiko. Andante
III. Finale e Rondò. Allegro molto vivace

— painting by Willi Baumeister