Κριτική στον Πλάτωνα

24grammata.com/ αρχαιότητα / φιλοσοφία

Πλάτων (427 π.Χ.–347 π.Χ.) / PLaton : α. όλα β. έργα γ. μελέτες / άρθρα δ. ξενόγλωσσα a. all b. original text c. studies δ. in english

>Ο Crossman, o Popper και ο Fite κατηγόρησαν τον Πλάτωνα ως “κήρυκα του ολοκληρωτισμού” , “εμπνευστή του Φασισμού”, “ιδεολογία μιας αργόσχολης Τάξης”
>> Ο Τάπλιν, ο Λέσκυ, ο Δεσποτόπουλος και άλλοι αντίκρουουν τους αντιπλατωνιστές.
>>>Ακολουθεί βιογραφικό σημείωμα του Δεσποτόπουλου, Τάπλιν, Πόππερ

Όλιβερ Τάπλιν: «Το 1937, ο Richard Crossman, που επρόκειτο να γίνει αργότερα υπουργός στην κυβέρνηση των Εργατικών και στην συνέχεια υφηγητής στην Οξφόρδη, δημοσίευσε μία σειρά από ομιλίες του στο ραδιόφωνο του BBC με τον τίτλο Plato Today (Ο Πλάτων σήμερα). Ο Crossman επιτίθεται στον Πλάτωνα, τον οποία θεωρεί ως τον μεγαλύτερο εχθρό των φιλελεύθερων ιδεών και εμπνευστή του φασισμού. Ο Arnold Toynbee εξέφρασε παρόμοια αισθήματα και το ίδιο ισχύει και για τον Μπέρτραντ Ράσσελ, ο οποίος περιέγραψε τον Λένιν και τον Χίτλερ ως τους σπουδαιότερους μαθητές του Πλάτωνος. Η σκληρότερη επίθεση κατά του Πλάτωνος ήρθε αργότερα, το 1945, από τον Καρλ Πόππερ, που εγκατέλειψε την πατρίδα του, την Αυστρία, όταν ήταν περίπου τριάντα χρονών, και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου δίδαξε στην London School of Economics. Ο πρώτος τόμος του έργου του Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι Εχθροί της (The Open Society and its Enemies) επιτίθεται κατά του Πλάτωνος, ενώ ο δεύτερος έχει στόχο τον Έγελο και τον Μαρξ. Το κεντρικό επιχείρημα του Πόππερ είναι πως στην πολιτική – όπως και στην επιστήμη – η ερώτηση ‘πώς μπορούμε να είμαστε σίγουροι;’ και ‘πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε τους τέλειους ηγέτες;’ αποτελεί θεμελιώδες λάθος. Η ερώτηση που πρέπει να θέτουμε είναι: ‘πώς μπορούμε να διακρίνουμε και να θεραπεύσουμε τα λάθη μας όσο πιο γρήγορα γίνεται;’ και ‘πώς μπορούμε να μειώσουμε στο ελάχιστο την ζημιά που κάνουν οι ηγέτες μας;’. Είναι πράγματι περίεργο που δεν βρίσκουμε την παραμικρή μνεία στον Πόππερ στο βιβλίο The Closing of the American Mind, ούτε κανενός είδους άμυνα απέναντι στην κάθε άλλο παρά ελαφριά επίθεσή του. Το γεγονός ότι ο Πλάτων μπορεί, εν έτει 1987, να προτείνεται ως υπέρμαχος της αμερικανικής δημοκρατίας αποτελεί πάντως μία προβληματική και τρομακτική ίσως παραποίηση του Ελληνικού Πυρός. Πότε μία δημοκρατία μετατρέπεται σε αιρετή δικτατορία;»

Όλιβερ Τάπλιν, Ελληνικόν πυρ, μτφρ. Ε. Πατρικίου, Αθήνα (εκδ. Καστανιώτη) 1992, σ. 229.

Αντίκρουση των αντιπλατωνιστών της εποχής μας

Αlbin Lesky,    «Οφείλουμε να αναφέρουμε εδώ και την άδικη βιασύνη με την οποία τον τελευταίο καιρό παραλλήλισαν τα πολιτειακά σχέδια του Πλάτωνα ούτε λίγο ούτε πολύ με την ανάπτυξη αυταρχικών συστημάτων και τα καταδίκασαν στο όνομα μιας αδικαιολόγητης διάθεσης για επικαιρότητα. Το να ισχυρισθούμε μαζί με τον W. Fite ότι τα σχέδια του Πλάτωνα ξεφύτρωσαν από την ιδεολογία μιας «αργόσχολης τάξης» (leisure class), που μισούσε τον λαό, αποτελεί ανεύθυνην αδικία. Δεν υπάρχει ούτε μια γραμμή σε ολόκληρον τον Πλάτωνα, που να λέη ότι αξίζει τον κόπο να κυνηγά κανείς τη δύναμη για το ατομικό ή το ταξικό συμφέρον, αλλ’ απεναντίας μια τέτοια προσπάθεια για δύναμη αποδοκιμάζεται ριζικά στην εικόνα του τυράννου. Ο Πλάτωνας, μάλιστα εφρόντισε με το παραπάνω, ώστε να μη μείνη καμιά αμφιβολία για τον σκοπό του ιδανικού του κράτους, την καθοδήγηση δηλ. των ανθρώπων στην ζωή που τους ταιριάζει και μαζί στην ευτυχία, χάρη στην ένταξή τους σ’ έναν κόσμο που στηρίζεται στην ηθική και στην λογική. Άλλο τόσο φανερό είναι ότι οι τρεις τάξεις δεν αποτελούν κάστες με αυστηρά σύνορα, αλλά δηλώνουν την θέση στην οποία τοποθετείται ο καθένας χάρη στις ικανότητές του. Ο F.M. Cornford παρατήρησε σωστά ότι ο Σωκράτης άρχισε με την ηθική αναμόρφωση του ατόμου, κι επομένως μπορούμε να φαντασθούμε σαν τελικόν σκοπό μιαν κοινωνία από τέτοιου είδους μεταμορφωμένους ανθρώπους. Ο Πλάτωνας αντίθετα παίρνει σαν δεδομένο τις ατομικές ικανότητες και τις χρησιμοποιεί με τον καλύτερο τρόπο, εντάσσοντάς τες σε ένα μόνιμο σύστημα. Ένα πράγμα ασφαλώς είναι σωστό, μπορούμε όμως μόνο να το υποδηλώσουμε εδώ: το ιδανικό κράτος του Πλάτωνα, που το διαπερνά ως τα ακρότατα σημεία η ιδέα του αγαθού και που υπάρχει για χάρη της αληθινής ευτυχίας των πολιτών και ζητά τις πιο βαριές θυσίες από τους άρχοντες για το καλό των άλλων, είναι σχεδιασμένο για την ανάπτυξη ανθρώπινων αξιών στο καθένα από τα μέλη του· μολαταύτα αυτό το ίδιο δεν μπορεί στην θεωρία να πετύχη τον υψηλό του σκοπό, χωρίς να ξεπεράση σε διάφορες θέσεις εκείνα τα σύνορα, που χωρίζουν το υγιεινό φάρμακο από τον στραγγαλιστικό καταναγκασμό. Εδώ η ιδιοτυπία του κράτους εμφανίζεται σαν ένα φρικτό κομμάτι πραγματικότητας της ζωής, κι ο Πλάτωνας το έχει νιώσει καλά, όταν επιμένει να τονίζη ξανά και ξανά την παιδεία και την πειθώ, για ν’ αποφύγη τον αλύγιστο καταναγκασμό. Μαζί μ’ αυτά που είπαμε, συνάπτεται μια άλλη δυσκολία, που το ιδανικό πολίτευμα του Πλάτωνα τόσο λίγο μπορεί να την ξεφύγη, όσο και οποιοδήποτε άλλο. Αυτό που χτίζεται εδώ πρόκειται να είναι κάτι οριστικό, που θα επιμένη να είναι ανάλαχτο. Ένα τέτοιο όμως δεν μπορεί προκαταβολικά να διαρκέση μπροστά στον δυναμισμό της ακατάπαυτης ροής της ζωής και πρέπει ήδη εξαιτίας του αιτήματός του για διάρκεια, να μένη ουτοπικό. Απέναντι όμως σε όλες τις επικρίσεις αυτού του είδους το συμπέρασμα του Cornford, στο ερμηνευτικό έργο του, διατηρεί το κύρος του: η ανάλυση του Πλάτωνα απόδειξε μια για πάντα ότι μια πολιτική που έχει στόχον την αύξηση και την επέκταση της δύναμης, είναι ασυμβίβαστη μ’ εκείνην που αποβλέπει σε υψηλούς σκοπούς. Ίσως η φράση που τόσο πολύ υποστηρίχθηκε, ότι η πολιτική δεν μπορεί ποτέ να είναι παστρική δουλειά, είναι αληθινά πιο άσχετη προς την πραγματικότητα, από όλα όσα έγραψε ο Πλάτωνας στην Πολιτεία. Φυσικά, άλλο πρόβλημα είναι το τι θεωρεί κανείς πραγματικό.»

Α. Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, μτφρ. Α.Γ. Τσοπανάκης, Θεσσαλονίκη 1964, σσ. 733-5.

Αντίκρουση των επιχειρημάτων του K. Popper, που κατηγορεί τον Πλάτωνα ως κήρυκα του ολοκληρωτισμού

Κ. Ι. Δεσποτόπουλος «Ο καταλογισμός ολοκληρωτισμού στην «ορθή πολιτεία» (ιδέ κατ’ εξοχήν Popper The open society and its enemies, I, 1945, σ. 72 κ. επ.) εξηγείται ίσως από την απατηλή εντύπωση, που εύκολα προκαλούν κάποιες διατυπώσεις του κειμένου της Πολιτείας σε αναγνώστες όχι εξοικειωμένους με τη γλώσσα, το ύφος και την πρόθεση του βιβλίου. Ιδιαίτερα παραπλανητική είναι η αγνόηση, ότι θέμα κύριο του βιβλίου είναι η ανάπτυξη του τρόπου σχηματισμού του οργάνου της πολιτικής εξουσίας, και όχι τυχόν η ανάπτυξη του τρόπου ζωής γενικά των ανθρώπων, δηλαδή και της ιδιωτικής ζωής, στην «ορθή πολιτεία» (κάτι, που σχολιάζεται με διάθεση επικριτική από τον Αριστοτέλη, Πολιτικά 1264 a), κάτι εξ άλλου, που εξηγείται όχι μόνο από την απόδοση μοναδικής σπουδαιότητας και εμπιστοσύνης στη διάπλαση και στη δράση του οργάνου της πολιτικής εξουσίας, αλλά και στην άκρα δυσπιστία και αντιπάθεια προς την πολυνομία, και μάλιστα προς τον λεπτομερειακό με τους νόμους προκαθορισμό του τρόπου ζωής των πολιτών. […] Η ανάπτυξη λοιπόν αυτή, που κάποτε δημιουργεί την απατηλή εντύπωση ολοκληρωτισμού, αφορά στη διάπλαση και την εξασφάλιση του πολιτειακού οργανισμού, άρα εύλογα έχει την πρακτική οπτική όχι του ατόμου όπως άλλωστε και στο πιο φιλελεύθερο κράτος του δέκατου ένατου αιώνα η οργάνωση π.χ. του στρατού έχει την πρακτική οπτική όχι του ατόμου, αλλά του υπερατομικού οργανισμού, του στρατού, και έτσι αναγκαία είναι ολοκληρωτική, χωρίς όμως από το λόγο αυτό να είναι ολοκληρωτικό το φιλελεύθερο κράτος.»

Κ. Ι. Δεσποτόπουλος, Πολιτική Φιλοσοφία του Πλάτωνος, Αθήνα (εκδ. Παπαζήση) 1980, σ. 55.

Βιογραφικά σημειώματα ( 24grammata.com)

Δεσποτόπουλος Kωνσταντίνος

Γεννήθηκε στη Σμύρνη. Mε την καταστροφή, αυτός και η οικογένειά του εγκαταστάθηκαν τελικά στην Aθήνα. Aποφοίτησε από το Πρώτο Γυμνάσιο Aθηνών με βαθμό ακέραιο άριστα. Περάτωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του εργαζόμενος. H διδακτορική διατριβή του εγκρίθηκε με βαθμό άριστα παμψηφεί. Δίδαξε φιλοσοφία του δικαίου είτε φιλοσοφία γενικά στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, στο Πανεπιστήμιο Nancy της Γαλλίας και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Aθηνών. Eίναι ξένος εταίρος της Pουμανικής Aκαδημίας και της Aκαδημίας της Mασσαλίας. Διετέλεσε δύο φορές Yπουργός Παιδείας, το 1989 στην Kυβέρνηση Γρίβα και το 1990 στην Kυβέρνηση Zολώτα. Έχει τιμηθεί με ανώτερες διακρίσεις από τοfς Προέδρους της Δημοκρατίας Eλλάδος, Γαλλίας και Iταλίας. Πρόεδρος της Aκαδημίας (1993). Eίναι συγγραφέας 32 βιβλίων με θέματα φιλοσοφίας, φιλολογίας, ιστορίας και πολιτικής. Kορυφαίο από αυτά είναι η “Φιλοσοφία του Δικαίου”, όπου αναπτύσσεται ο κλάδος της φιλοσοφίας πραξιολογία και με βάθρο αυτή θεμελιώνεται και αναδιαρθρώνεται το σύστημα του δικαίου. Eξαίρετα είναι και τά έργα του για τον Πλάτωνα και τον Aριστοτέλη, καθώς και όσα πραγματεύονται σύγχρονα μείζονα προβλήματα, σχετικά με τοfς κινδύνους για την επιβίωση του ελληνικού έθνους ή και της ανθρωπότητας, όπως τά Eλληνικά (1998²), Eπίμαχοι θεσμοί και άλλα θέματα (1987). Άλλα αυτοτελή έργα: Φιλοσοφίας Eγκώμιον, (1999), – Περd προσώπων και θεσμών, (2000), – Φήμη απόντων, (1995), Φιλοσοφία και Θεωρία του Πολιτισμού, (2001), όπως και τά ξενόγλωσσα – Grece 1821-1971, (1973), – Etudes sur la liberte, (1974), – Aristote sur la famille et la justice, (1983), – Philosophy of History in Ancient Greece, (1991), – La philosophie politique de Platon, (1997).

Karl Popper

Ο Karl Raimund Popper  συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους φιλοσόφους της εποχής μας και υπήρξε στοχαστής ισχυρότατης επιρροής. Γεννήθηκε το 1902 στη Βιέννη. Το 1937 μετανάστευσε από την Αυστρία και ανέλαβε πανεπιστημιακή διδασκαλία στη Νέα Ζηλανδία. Το 1945 πολιτογραφήθηκε Βρετανός και από το 1946 ως το 1969 δίδαξε στο London School of Economics. Το εκτεταμένο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει βιβλία άρθρα και δοκίμια που έχουν μεταφραστεί σε τριάντα διαφορετικές γλώσσες. Ο Popper, τακτικό και επίτιμο μέλος πολυάριθμων ακαδημιών και επιστημονικών επιτροπών, υπήρξε μεταξύ άλλων μέλος της βρετανικής Βασιλικής Εταιρίας, του Γαλλικού Ινστιτούτου, της Academia Nazionale dei Lincei και επίτιμο μέλος της American Academy of Arts and Sciences. Ως το θάνατό του, στις 17 Σεπτεμβρίου του 1994, ζούσε αποτραβηγμένος σε ένα εξοχικό σπίτι στο Κένλεϋ, στα νότια του Λονδίνου.

Oliver Taplin
O Oliver Taplin είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Κολεγίου Μagdalen και καθηγητής της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Είναι επίσης ο δημιουργός του Αρχείου Παραστάσεων Ελληνικού και Ρωμαϊκού Δράματος (Archive of Performances of Greek and Roman Drama, βλ. www.apgrd.ox.ac.uk) στο ίδιο πανεπιστήμιο, και του δικτυακού τόπου με ειδήσεις, κείμενα, κ.ά. για το αρχαίο δράμα με τίτλο “Διδασκαλία” (http://didaskalia.open.ac.uk) . Μεταφράσεις του αρχαίων κειμένων έχουν παρουσιαστεί σκηνικά. Στα δοκιμιακά έργα του περιλαμβάνονται: “Η σκηνική τέχνη του Αισχύλου” (Οξφόρδη, 1977), “Αισχυλικές σιωπές και σιωπές στον Αισχύλο” (1972), “Ο Σοφοκλής στο θέατρό του” (1982), “Greek tragedy in action” (1978 & 1985, ελλ. “Η αρχαία ελληνική τραγωδία σε σκηνική παρουσίαση”, Παπαδήμας, 1988), “Greek fire” (1990, ελλ: “Ελληνικόν πυρ”, Καστανιώτης, 1992), “Comic angels, and other approaches to Greek drama through vase-paintings” (1993), “Homeric soundings: Shaping of the `Iliad`” (1995), “Literature in the Greek world”, “Literature in the Roman world”, “Literature in the Greek and Roman worlds. A new perspective” (2000).