Μάγνητες και Μαγνήτες: Ποια είναι η σχέση του αρχαίου ελληνικού φύλλου που ζούσε στη Θεσσαλία με τον γνωστό μας μαγνήτη;

24grammata.com/ από τη ζωή των λέξεων

αποκλειστικά στο 24grammata.com

από τον Βασίλη Μέλφο, Λέκτορα στο Τμήμα Γεωλογίας του Α.Π.Θ.

Οι Μάγνητες ήταν ένας λαός ελληνικής καταγωγής και αναφέρονται από τον Όμηρο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς ζούσαν στην ενδοχώρα της Θεσσαλίας, κυρίως από το Πήλιο έως τον Πηνειό όπως μας πληροφορεί και ο Στράβωνας τον 1ο αι. μ.Χ., και μία από τις πόλεις τους ήταν η Μελιβοία. Ο γνωστός φιλέλληνας Γάλλος αρχαιολόγος, Καθηγητής Bruno Helly του Πανεπιστημίου της Λυών, που εδώ και δεκαετίες κάνει σημαντικές έρευνες στη Θεσσαλική Γη, σε μία διάλεξή του πριν από μερικά χρόνια, αναζητώντας την προέλευση των Μαγνήτων έθεσε το εξής ερώτημα: «Αν βρίσκαμε μία σημαντική θέση του ορυκτού μαγνητίτη γύρω από τον Κίσσαβο τότε θα ήμασταν σίγουροι ότι οι Μάγνητες αρχικά ζούσαν στην κοιλάδα της Αγιάς και στην ευρύτερη περιοχή, γνωστής ως Αμυρικόν Πεδίον».

Πριν αναζητήσουμε όμως την γενέτειρα Γη των Μαγνήτων ας δούμε τι είναι το ορυκτό μαγνητίτης και πως συνδέεται με τους Μάγνητες. Πρόκειται για ένα φυσικό οξείδιο του σιδήρου με μαύρο χρώμα, μεταλλική λάμψη και μεγάλο ειδικό βάρος. Η σημαντικότερη όμως ιδιότητά του είναι η δυνατότητα που έχει να έλκει σιδηρούχα αντικείμενα, μία ιδιότητα που όχι μόνο παρατήρησαν οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά προσπάθησαν και να την ερμηνεύσουν. Όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας, όπως ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, ασχολήθηκαν εκτεταμένα με το φαινόμενο του μαγνητισμού. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα και το Θεόφραστο ο μαγνητίτης λόγω αυτής της ιδιότητας ήταν γνωστός και ως Ηρακλεία λίθος ή λίθος του Ηρακλή. Ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος απέδωσαν σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες στο μαγνητίτη, κυρίως σε ασθένειες των ματιών, στα εγκαύματα, στην αρθρίτιδα, στις δηλητηριάσεις, ενώ θεωρήθηκε και σημαντικό ανασταλτικό της αιμορραγίας. Στο Ορφικό ποίημα με τίτλο Λιθικά αναφέρονται οι μαγικές και μεταφυσικές ιδιότητες του μαγνητίτη, σύμφωνα με τις οποίες μία γυναίκα που κατείχε το ορυκτό αυτό θα μπορούσε να προσελκύσει τον έρωτα των ανδρών και την εύνοια των θεών.

Όλα αυτά λοιπόν προσέδωσαν στο μαγνητίτη μία εξαιρετική φήμη στον αρχαίο κόσμο. Ο Πλίνιος μάλιστα προχώρησε και σε μία ποιοτική κατάταξη των διαφόρων ειδών, σύμφωνα με την οποία την πρώτη θέση κατείχε ο μαγνητίτης της Αιθιοπίας, η τιμή του οποίου ήταν ίση με το ασήμι, ενώ δεύτερος στη σειρά ήταν ο μαύρος μαγνητίτης από τη Μαγνησία της Θεσσαλίας στην περιοχή της λίμνης Βιβοιήδος δηλαδή της Κάρλας. Αυτόν τον μαγνητίτη ψάχναμε να εντοπίσουμε και οι ήδη γνωστές θέσεις δεν ανταποκρινόταν στην περιγραφή των αρχαίων. Έτσι, σε συνεργασία με τον Καθηγητή Bruno Helly, αξιοποιήσαμε μία σημαντική πληροφορία του κ. Ηλία Νασιάρα, γεωπόνου, από την Πρινιά της Αγιάς, ο οποίος είχε εντοπίσει μαζί με τον πατέρα του, χρόνια πριν, μία εμφάνιση του ορυκτού αυτού στη θέση Καμπίτσιος. Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται στο χωριό Πρινιά, στους πρόποδες του Μαυροβουνίου (Εικ. 1α) απέναντι από τον Κίσσαβο, στο Αμυρικόν Πεδίον. Ο μαγνητίτης είναι εξαιρετικής ποιότητας και σχηματίζει εντυπωσιακούς οκταεδρικούς κρυστάλλους μεγέθους έως 1 cm (Εικ. 1β,γ). Οι κρύσταλλοι βρίσκονται διάσπαρτοι μέσα σε ένα ταλκικό σχιστόλιθο (Εικ. 1δ), αλλά μπορεί κάποιος να συλλέξει καθαρούς κρυστάλλους και από τα ιζήματα που περιβάλλουν την εμφάνιση αυτή. Από την ορυκτολογική και ορυκτοχημική μελέτη διαπιστώσαμε ότι ο μαγνητίτης από την Πρινιά είναι πολύ καλής ποιότητας αφού περιέχει ελάχιστα εγκλείσματα και η οξείδωση σε αιματίτη είναι περιορισμένη. Συνεπώς η εμφάνιση αυτή ταιριάζει απόλυτα με τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων και ιδιαίτερα του Πλίνιου, σχετικά με τον Θεσσαλικό μαγνητίτη, και αποτελεί ακόμη μία ισχυρή ένδειξη ότι οι Ομηρικοί Μάγνητες ζούσαν στον Κίσσαβο και στο Μαυροβούνι, στο Αμυρικόν Πεδίον.

Σχετική βιβλιογραφία:
Melfos V., Helly B., Voudouris P. (2011). The ancient Greek names “Magnesia” and “Magnetes” and their origin from the magnetite occurrences at the Mavrovouni mountain of Thessaly, central Greece. A mineralogical-geochemical approach. Anthropological and Archaeological Sciences, 3, 165-172

Διαβάστε, επίσης, το άρθρο του Βασίλη Μέλφου στα 24grammata.com για την κιμωλία