Ιστορία της Λογοτεχνίας
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗΣ (1909 – 1986): Βιογραφία, εργογραφία, ενδεικτική βιβλιογραφία.
Feb
24grammata.com/ ιστορία της Λογοτεχνίας
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Παντελής Πρεβελάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο, δεύτερος γιος του Γεωργίου Πρεβελάκη και της Ειρήνης το γένος Φραγκιαδάκη. Στο Ρέθυμνο πέρασε τα σχολικά του χρόνια και σε ηλικία δεκαπέντε χρόνων εξέδωσε μαζί με τον Γ.Ανδρουλιδάκη το λογοτεχνικό περιοδικό Αθηνά, που κυκλοφόρησε για ένα χρόνο. Το 1926 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην Αθήνα γνωρίστηκε με το Νίκο Καζαντζάκη με τον οποίο συνδέθηκε με μακρόχρονη φιλία. Δυο χρόνια μετά την έναρξη των σπουδών του πήρε μετεγγραφή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου και το 1930 έφυγε για περαιτέρω σπουδές στο Παρίσι. Εκεί έμεινε για δυο χρόνια και παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή Γραμμάτων της Σορβόννης και στο Ινστιτούτο Τέχνης και Αρχαιολογίας, από όπου αποφοίτησε το 1933. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα αναγορεύτηκε διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και διορίστηκε έκτακτος καθηγητής στην έδρα της Ιστορίας Τέχνης, χωρίς ποτέ να μονιμοποιηθεί λόγω της πολιτικής του ιδεολογίας υπέρ του Βενιζέλου. Το 1937 διορίστηκε στη Διεύθυνση Καλών Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας, και παρά το εχθρικό κλίμα του μεταξικού καθεστώτος δραστηριοποιήθηκε έντονα, κυρίως στον τομέα Καλών Τεχνών. Το 1939 διορίστηκε καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών και από το 1938 δίδασκε στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Μετά τη κήρυξη του πολέμου από τους ιταλούς έκανε αίτηση να καταταγεί εθελοντής και όταν δεν έγινε δεκτή στράφηκε προς τον αγώνα για τη διαφύλαξη και διάσωση των έργων της Εθνικής Πινακοθήκης και του Εθνολογικού Μουσείου. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής απουσίασε από την εκδοτική δραστηριότητα και παύτηκε από τις εργασίες του. Μετά τον πόλεμο επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο και ταξίδεψε σε πολλές χώρες. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου αρνήθηκε να διοριστεί στη Μέση Εκπαίδευση και να τιμηθεί από τη χούντα, κυκλοφόρησε μυστικά την Αντίστροφη Μέτρηση και εκτός εμπορίου τον Νέο Ερωτόκριτο και συμμετείχε στην ίδρυση της Εταιρείας Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη. Μετά τη Μεταπολίτευση τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών (1977) και αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ των Φιλοσοφικών Σχολών των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Πέθανε στο σπίτι του στην Εκάλη από καρδιά σε ηλικία 77 ετών. Στο χώρο της λογοτεχνίας πρωτοεμφανίστηκε το 1928 με το μονόπρακτο θεατρικό έργο Ο μίμος και το μακροσκελές ποίημα Στρατιώτες εμπνευσμένο από τη Μικρασιατική καταστροφή. Το 1938 εξέδωσε το Χρονικό μιας Πολιτείας με το οποίο καθιερώθηκε στο χώρο της πεζογραφίας της γενιάς του Τριάντα. Στο έργο του Πρεβελάκη, ποιητικό και πεζογραφικό κυριαρχεί η εμπλοκή ιστορικής και λογοτεχνικής πραγματικότητας, η εμμονή σε μεγάλα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου. Στην πορεία της συγγραφικής του δραστηριότητας, η οποία κάλυψε τριανταέξι χρόνια από τη ζωή του, πέρασε από την έκφραση των μεγάλων οραμάτων της ελευθερίας σε μια εσωτερικότερη γραφή, πάντα όμως σε στενή σχέση με τον αφετηριακό προσανατολισμό του.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Παντελή Πρεβελάκη βλ. Αλεξίου Στυλιανός, «Πρεβελάκης Παντελής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Γιαλουράκης Μανώλης, «Πρεβελάκης Παντελής», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Παρίσης Νικήτας, «Παντελής Πρεβελάκης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία· Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ζ΄ , σ.338-371. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Αλεξίου Στυλιανός, «Πρεβελάκης Παντελής», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Βοσταντζή Μαίρη, Το θέατρο του Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1985.
• Δεκαβάλλες Αντώνης, Εισαγωγή στο λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Κέδρος, 1985.
• Δημάδης Κ.Α., Δικτατορία – Πόλεμος και Πεζογραφία 1936-1944 · Γ.Θεοτοκάς, Μ.Καραγάτσης, Στρ. Μυριβήλης, Θ.Πετσάλης – Διομήδης, Π.Πρεβελάκης, Αγγ.Τερζάκης. Αθήνα, Γνώση, 1991.
• Καραντώνης Ανδρέας, «Παντελής Πρεβελάκης», Πεζογράφοι και πεζογραφήματα της γενιάς του ’30, σ.339-344. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή Πρεβελάκη · 1927-1967. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1967.
• Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΒ’· 1967-1977. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1979.
• Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΓ΄· 1978-1987. Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών/Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1990.
• Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Παντελής Πρεβελάκης», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας κριτικός οδηγός, σ.191-193. Αθήνα, Πατάκης, 1995.
• Λαούρδας Βασίλης, Εισαγωγή στο έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Θεσσαλονίκη, 1962 (ανάτυπο από το περιοδικό Διάλογος).
• Λαούρδας Βασίλης, Το λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Θεσσαλονίκη, 1966-67 (ανάτυπο από το περιοδικό Διαγώνιος).
• Μανουσάκης Γιώργης, Η Κρήτη στο λογοτεχνικό έργο του Πρεβελάκη. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1968.
• Μαστροδημήτρης Π.Δ., Ο Νέος Ερωτόκριτος του Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Τροχαλία, 1987.
• Μητσάκης Κάρολος, «Παντελής Πρεβελάκης», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.57-86. Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1977.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., Τα πρόσωπα και τα κείμεναΑ΄ · Δρόμοι παράλληλοι, σ.71-81. Αθήνα, 1943.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., Τα πρόσωπα και τα κείμεναΒ΄ · Ανήσυχα χρόνια, σ.208-211. Αθήνα, 1943.
• Παρίσης Νικήτας, «Παντελής Πρεβελάκης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ζ΄, σ.338-383. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.
• Παρλάμας Μενέλαος Γ., «Παντελής Πρεβελάκης · Ανίχνευση στο ποιητικό του εργαστήρι», Παλίμψηστον8 (Ηράκλειο), 6/1989, σ.7-19.
• Πρεβελάκης Παντελής, «Θα’ θελα να ανήκω στην αντικειμενική λογοτεχνία» (συνέντευξη στην Ανδριέττα Στάθη – Schoorel), Διαβάζω173, 2/9/1987, σ.69-72.
• Σαχίνης Απόστολος, Το ιστορικό μυθιστόρημα, σ.129-137. Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινίδης, 1981.
• Φρατζής Γεώργιος Μιχ., «Από το κέντρο στην περιφέρεια: Κεντρόφυγες και κεντρομόλες ροπές στην τριλογία του Π.Πρεβελάκη Οι δρόμοι της δημιουργίας», Ακτή22, Άνοιξη 1995, σ.161-175.
Αφιερώματα περιοδικών
• Τετράδια Ευθύνης9, Αθήνα, 1979 (με τίτλο Η Νεοελληνική Κριτική για τον Παντελή Πρεβελάκη).
• Πνευματική Κύπρος266-268, 10-12/1984.
• Νέα Εστία119, Χριστούγεννα 1986.
• Νέα Εστία140, 1η/10/1996, ετ.Ο΄, αρ.1662. 1.1 Για αναλυτικότερα εργογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία για τον Πρεβελάκη βλ. Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή Πρεβελάκη · 1927-1967. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1967, Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΒ΄ · 1967-1977. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1979 και Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΓ΄ · 1978-1987. Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών/Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1990.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1
Ι.Ποίηση
• Στρατιώτες · Επύλλιο. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1928.
• Η γυμνή ποίηση. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1939.
• Η πιο γυμνή ποίηση. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1941.
• Τα ποιήματα του Π.Πρεβελάκη · 1933-1945. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1969.
• Ο νέος Ερωτόκριτος. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα (εκτός εμπορίου), 1973 (και β΄ έκδοση μ’ ένα σχόλιο του Κωνσταντίνου Τσάτσου, Αθήνα, 1978).
ΙΙ.Πεζογραφία
• Το χρονικό μιας πολιτείας · μυθιστόρημα. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1938.
• Ο θάνατος του Μέδικου · μυθιστορία. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1939.
• Παντέρμη Κρήτη · Χρονικό του σηκωμού του ’66. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα, 1945.
• Η τριλογία του Κρητικού · Ο Κρητικός · Το δέντρο · Μυθιστορία. Αθήνα, Αετός, 1948.
• Η τριλογία του Κρητικού · Ο Κρητικός · Η πρώτη λευτεριά · Μυθιστορία. Αθήνα, Αετός, 1949.
• Η τριλογία του Κρητικού · Ο Κρητικός · Η πολιτεία · Μυθιστορία. Αθήνα, Αετός, 1950.
• Οι δρόμοι της δημιουργίας · Ο ήλιος του θανάτου · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Εστία, 1959.
• Οι δρόμοι της δημιουργίας · Η κεφαλή της Μέδουσας · Ένα έτος μαθητείας μου στον αιώνα μου · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1963.
• Οι δρόμοι της δημιουργίας · Ο άρτος των αγγέλων · Περιπέτεια στην Ιθάκη · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1966.
• Ο άγγελος στο πηγάδι · Μια Μεγαλοβδομάδα · Μυθιστόρημα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1970.
• Η αντίστροφη μέτρηση · Μυθιστόρημα. Αθήνα, έκδοση του συγγραφέα (εκτός εμπορίου), 1974.
ΙΙΙ.Θέατρο
• Μοναξιά · Δράμα σε τέσσερις πράξεις και τρεις εικόνες. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1981 (γράφτηκε το 1937).
• Το ιερό σφάγιο · Τραγωδία σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Αετός, 1952.
• Τα χέρια του ζωντανού Θεού · δράμα σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Δαίδαλος, 1955.
• Ο Λάζαρος · τραγωδία. Αθήνα, Δίφρος, 1954.
• Το ηφαίστειο · δράμα σε τέσσερις πράξεις. Αθήνα, 1962.
• Το χέρι του σκοτωμένου · δράμα σε τρεις πράξεις. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1971.
• Δυο κρητικά δράματα · Η δεύτερη εντολή , Το τρελό αίμα. Αθήνα, Οι εκδόσεις των Φίλων, 1974.
• Μουσαφιραίοι στο Στεπαντσίκοβο · Κωμωδία σε τέσσερις πράξεις (διασκευή για το θέατρο της νουβέλας του Ντοστογιέφσκι Το χωριό Στεπαντσίκοβο). Αθήνα, Θεατρική Βιβλιοθήκη της Εταιρείας Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1972.
ΙV. Μελέτες, δοκίμια, άρθρα – λόγοι
• Δομήνικος θεοτοκόπουλος · (Ελ Γκρέκο). Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1930.
• Δοκίμιο γενικής εισαγωγής στην Ιστορία της τέχνης. Αθήνα, 1934.
• Ο Γκρέκο στη Ρώμη · Δοκίμιο μορφολογίας. Αθήνα, Αετός, 1941.
• Θεοτοκόπουλος · Τα βιογραφικά. Αθήνα, Αετός, 1942.
• Ο ποιητής και το ποίημα της Οδύσσειας · Δοκίμιο. Αθήνα, Εστία, 1958.
• Νίκος Καζαντζάκης· Συμβολή στη χρονογραφία του βίου του. Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία779, 1959.
• Τετρακόσια γράμματα του Καζαντζάκη στον Πρεβελάκη και σαράντα άλλα αυτόγραφα. Αθήνα, εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, 1965.
• Αρχαία θέματα στην ιταλική ζωγραφική της Αναγέννησης. Αθήνα, έκδοση της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, 1975.
• Μνημόσυνο στους ήρωες και τους μάρτυρες του μεγάλου ξεσηκωμού του 66· Πανηγυρικός λόγος για τα εκατόχρονα από το ολοκαύτωμα του Αρκαδιού· Εκφωνήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1966 στο Ωδείον Ρεθύμνου. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1976.
• Το Ρέθεμνος ως ύφος ζωής· Εορταστικός λόγος για τα σαραντάχρονα από τη συγγραφή του ‘Χρονικού μιας πολιτείας’· Εκφωνήθηκε από το συγγραφέα μπρος στους συμπολίτες του στις 29 Οκτωβρίου 1977. Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1977.
• Λογοδοσία κρητικού συγγραφέα στους συμπατριώτες του· Στην τελετή απονομής του χρυσού μεταλλίου της πόλης των Χανίων (19 Σεπτεμβρίου 1981). Αθήνα, Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1981.
• Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος · Συνολική θεώρηση του έργου του. Αθήνα, Κέδρος, 1981.
• Άγγελος Σικελιανός · Τρία κεφάλαια βιογραφίας κ’ ένας πρόλογος. Αθήνα, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1984.
• Το αγιορείτικο ημερολόγιο του Σικελιανού. Αθήνα, ανάτυπο από τη Νέα Εστία (15/3/1984), 1984.
• Δείχτες πορείας · Δώδεκα κείμενα. Αθήνα, Εστία, 1985.
V. Μεταφράσεις
• M.Hollebecque, Η αρχαία ινδική· μετάφραση Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, 1928.
• Πωλ Βαλερύ, Η ψυχή κι ο χορός• Μετάφραση Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, Πυρσός, 1939.
• Ανδρ.Μωρουά, Μπραμπλ ο αμίλητος – Ο’Γκράντυ ο ομιλητικός· Μετέφρασεν ο Π.Πρεβελάκης. Αθήνα, Πυρσός, χ.χ.
• Ρενάκ – Περέ, Γενική ιστορία της τέχνης (τόμοι δύο μετά 548 εικόνων)· Μετάφρασις Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, χ.χ.
• Η Μήδεια του Ευριπίδη μεταφρασμένη από τον Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, 1956.
• Καλντερόν ντε λα Μπάρκα, Η ζωή είναι όνειρο· Δράμα σε τρεις μέρες. Μετάφραση από τα ισπανικά σ’εντεκασύλλαβους στίχους και εισαγωγή από τον Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, Πυρσός, 1939.
• Paul Claudel, Το ατλαζένιο γοβάκι· Δράμα μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Π.Πρεβελάκη. Αθήνα, Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1968.
• Μοντερλάν, Η νεκρή βασίλισσα· Δράμα σε τρεις πράξεις· Μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη. 1973.
• Ευριπίδη Βάκχες· Μετάφραση Παντελή Πρεβελάκη – Εισαγωγή E.R.Dodds. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1973.
• Μακιαβέλλι, Ο Μανδραγόρας.
• Υακίνθου Μπεναβέντε, Τα δημιουργημένα συμφέροντα· Κωμωδία ανδρεικέλων σε δύο πράξεις, τρεις εικόνες κ’ έναν πρόλογο· Μετάφραση από τα ισπανικά Παντελή Πρεβελάκη. Αθήνα, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1977.
1. Για αναλυτικότερα εργογραφικά και βιβλιογραφικά στοιχεία για τον Πρεβελάκη βλ. Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή Πρεβελάκη · 1927-1967. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1967, Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΒ΄ · 1967-1977. Αθήνα, Οι εκδόσεις των φίλων, 1979 και Κάσδαγλης Εμμανουήλ Χ., Συμβολή στη Βιβλιογραφία του Παντελή ΠρεβελάκηΓ΄ · 1978-1987. Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών/Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1990.
Επιπλέον Πληροφορίες
Αρχείο του λογοτέχνη υπάρχει στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)