Ο αναλφαβητισμός “είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι”* και ακόμα αιμορραγεί

24grammata.com / εκπαίδευση

γράφει η Ελένη Νικολαΐδου^**

Μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν ότι ο αναλφαβητισμός ήταν ένα πρόβλημα που αφορούσε αποκλειστικά σχεδόν τις χώρες του Τρίτου κόσμου, κυρίως τις περισσότερες χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής. Πράγματι, σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, οι 42 φτωχότερες χώρες του πλανήτη μας είχαν το 80% του πληθυσμού τους αναλφάβητο.

Ωστόσο, έρευνες των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι και στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, καθώς και στις ΗΠΑ, ο αναλφαβητισμός, όχι μόνο δεν έχει εξαλειφθεί, αλλά αποτελεί ένα μόνιμο πρόβλημα που παίρνει τα χαρακτηριστικά αναπαραγόμενης μάστιγας. Στο πλαίσιο αυτό, σοκ προκάλεσαν τα αποτελέσματα μιας πεντάχρονης έρευνας, που έγινε στις ΗΠΑ, που αποκαλύπτουν ότι 40 εκατ. Αμερικανοί είναι αναλφάβητοι. Το ίδιο σοκ είχε προκαλέσει και στη Γαλλία, πριν από λίγα χρόνια, η ανακάλυψη ότι το 20% των ενηλίκων, αλλά και των νέων, παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες στον χειρισμό της γραπτής γλώσσας. Η ειρωνεία, πίσω από τους αριθμούς αυτούς, είναι ότι σε καμιά άλλη στιγμή στην ιστορία των χωρών αυτών δεν υπήρχαν περισσότερα άτομα με πτυχία από λύκεια και πανεπιστήμια.

Και στην Ελλάδα; Βαθιά διχασμένος παραμένει ο ελληνικός πληθυσμός όσον αφορά στο εκπαιδευτικό του επίπεδο. Ενώ ήδη, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2001), οι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ-ΤΕΙ) έφτασαν στον αριθμό-ρεκόρ 1.265.168, ξεπερνώντας το 16% του πληθυσμού ηλικίας 25 ετών και άνω, η χρόνια «πληγή» του αναλφαβητισμού παραμένει βαθιά, καθώς περίπου 4 εκατομμύρια κάτοικοι ηλικίας 16 ετών και άνω, κοντολογίς ο ένας στους δυο, δεν έχουν ολοκληρώσει τη βασική-στοιχειώδη εκπαίδευση, το υποχρεωτικό 9χρονο σχολείο (Δημοτικό – Γυμνάσιο).

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μια «άλλη» μορφή αναλφαβητισμού (η οποία δεν καταγράφεται ούτε ποσοτικοποιείται με τυπικούς μετρήσιμους τρόπους) έρχεται να πυκνώσει τις παλιές στρατιές των οργανικά αναλφάβητων με νέο αίμα. Σε χιλιάδες μαθητές, οι οποίοι ολοκληρώνουν τις Γυμνασιακές και Λυκειακές σπουδές τους παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα κατανόησης ενός κειμένου, αδυναμία να εκφραστούν για κάποιο ζήτημα, να συντάξουν μια ολοκληρωμένη πρόταση στο χαρτί, να συνδυάσουν τις γνώσεις που έχουν λάβει προκειμένου να εξηγήσουν ένα απλό φυσικό φαινόμενο ή ένα κοινωνικό ή ιστορικό γεγονός.

Είναι βέβαιο ότι η ευθύνη για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού δεν ανήκει μόνο στο σχολείο. Παρ’ όλα αυτά το σχολείο αποτελεί έναν προνομιακό χώρο για την πρόληψή του. Και είναι σαφές ότι η επιμονή στο εξεταστικοκεντρικό σχολείο δεν αποτελεί παρά τη νεκρολογία της επαφής του μαθητή με την ουσία της γνώσης. Γιατί, βέβαια, αν παρατηρήσει κανείς τη σχέση του περιεχομένου των μαθημάτων (τι), της μεθόδου (πώς) και των πρακτικών ελέγχου (εξεταστικές δοκιμασίες), θα διαπιστώσει εύκολα ότι η σύνθεσή τους, την ίδια στιγμή που μεταλλάσσει τη μαθησιακή διαδικασία σε μεθοδολογική εκγύμναση, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μείγμα που μπορεί και να αναστείλει ακόμη και μορφές προσαρμοστικότητας στη μάθηση.

H κρατούσα αντίληψη για την παιδεία προσπαθεί να πείσει ότι η μόνιμη και σταθερή απασχόληση ανήκει στο παρελθόν και καλεί σε συμφιλίωση με την απασχολησιμότητα. H αντίληψη αυτή επιβαρύνεται με την πρόσδοση ενός εργαλειακού χαρακτήρα στη γνώση, καθώς ταυτίζει τις έννοιες “μόρφωση” και “επανεκπαίδευση” με την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων χρηστικού χαρακτήρα, δηλαδή, άμεσα εφαρμόσιμων στην αγορά εργασίας. Με άλλα λόγια, το σημερινό σχολείο, αντί να εξοπλίζει τους μαθητές με κριτήριο για να ερμηνεύουν και να καλυτερεύουν τη ζωή, τυποποιεί, «συσκευάζει» και παραδίδει μια πληθώρα άψυχων, ξεκάρφωτων και συχνά αχρείαστων γνώσεων, σαν εμπόρευμα για κατανάλωση στις εξετάσεις, ή σε μια θέση εφήμερης “απασχόλησης”.

* στίχος του Κ. Καβάφη(1863-1933) Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή˙ 595 μ.Χ.
**Η Ελένη Νικολαΐδου είναι εκπαιδευτικός, μέλος του συντονιστικού οργάνου διαχείρισης του Εκπαιδευτικού Δικτύου Ενημέρωσης alfavita (www.alfavita.gr) και συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων.