Η διακοπή της ψυχαγωγίας· η αρχή της διασκέδασης

24grammata.com/ προβληματισμοί νεολαίας
γράφει ο Γεώργιος Καλογερόπουλος
Από τα σχολικά χρόνια θυμάμαι καθηγητές που καλοπροαίρετα προσπαθούσαν να πείσουν τους μαθητές για την αξία της ψυχαγωγίας έναντι στη διασκέδαση. Εν ολίγοις εξήραν τη σημασία της αγωγής της ψυχής και απαξίωναν το διασκορπισμό που αντίστοιχα πρεσβεύουν οι δυο προαναφερθείσες λέξεις. Όταν το εν λόγω ζήτημα επανεμφανίστηκε αργότερα σε φιλικές συζητήσεις, κάτι με ωθούσε προς ένα διαφορετικό τρόπο ερμηνείας του· έναν τρόπο στον οποίο άκομψα και μοναχικά θα προσπαθήσω να σας μυήσω εν συνεχεία.
Αναζητώντας έναν ορισμό σε σύγχρονα και μη λεξικά, εύκολα έλαβα για τη μεν ψυχαγωγία, την αρχική σημασία της καθοδήγησης των ψυχών στον κάτω κόσμο (από τον ψυχοπομπό Ερμή) και την μετέπειτα σημασία της αγωγής της ψυχής (όπως παραδείγματος χάρη μέσω μιας θεατρικής παράστασης) στην οποία είχαν στηριχτεί και οι έμμονες απόψεις των παλαιών μου καθηγητών· για τη δε διασκέδαση, την πρωταρχική ερμηνεία του διασκορπισμού, η οποία καθώς συχνά ακολουθούταν από αρνητικά φορτισμένες λέξεις (διασκεδασμός της θλίψης/ ανίας/ πλήξης/ έγνοιας), εύκολα μετέπεσε στη νεότερη σημασία της «ευχαρίστησης».
Μήπως όμως μπορούμε τις ίδιες αυτές σημασίες να ερμηνεύσουμε και με διαφορετικό από το συνήθη τρόπο; Μιας και είμαστε υποκειμενικά όντα, και σε πολλά μάλιστα στάδια ( αντίληψη, επεξεργασία και ερμηνεία ενός ερεθίσματος), εικάζω ότι μπορούμε:
Αν η λέξη ψυχαγωγία υποδηλώνει την καθοδήγηση της ψυχής, αυτό είναι απαραίτητα καλό; Προσωπικά αποδέχομαι την ελευθερία της ψυχής· εσείς ; Και όσοι εύλογα απαντήσουν στον εαυτό τους ότι η ελευθερία αυτή έχει κάποια όρια, ποιος καθορίζει τα όρια αυτά; Μήπως η ψυχαγωγία; Ακόμη και η μετέπειτα σημασία της αγωγής-εκπαίδευσης της ψυχής (μέσω της τέχνης) καταδεικνύει μια, όχι κακόβουλη εν γένει, χειραγώγησή της. Αν είστε ένας εκ των πιστών της τέχνης κάπου μέσα σας ταλαντεύεται η σκέψη ότι ακολουθείτε την ψυχική αγωγή που ο δημιουργός της «αποφάσισε» – χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα κακό· εξαρτάται πάντα από τον ευγενή η μη χαρακτήρα και ήθος του δημιουργού.
Μεταβαίνοντας στη λέξη διασκέδαση, επικρατούν απρόσκοπτα οι έννοιες της διασποράς, του διασκορπισμού, της διάχυσης. Και ευθύς εξαρχής ανακύπτει το τόσο παιδικό ερώτημα· είναι κακό να σκορπίζω τις σκέψεις μου; είναι κακό να δημιουργώ λογικά χάσματα; Κάπου εδώ είναι που ξεπροβάλει και η διαφορετική ερμηνεία που προανέφερα. Κατ’ εμέ πάντα, όχι μόνο δεν είναι κακό, αλλά είναι και απαραίτητο! Απαραίτητο για την ανάδειξη του συναισθήματος έναντι της σκέψης· του παράλογου ονείρου μπρος στο λογικό μας βίο· της άνοιξης μπρος στο φθινόπωρο – γιατί με λογικά κριτήρια σε τίποτα δε διαφέρουν οι δυο αυτές εποχές· με συναισθηματικά όμως;
Και τι είναι ο έρωτας δίχως λογικούς διασκεδασμούς; Μια αλυσίδα χημικών αντιδράσεων. Προσθέστε επτά γραμμάρια παραλόγου, δυο σταγόνες ατάκτων σκέψεων, και ιδού· το μείγμα μας έγινε πάλι έρωτας! Διότι το συναίσθημα για να ευδοκιμήσει προϋποθέτει την προηγούμενη διασκέδαση της λογικής. Και χωρίς αυτό το συναίσθημα απουσιάζει και η τέχνη. Γιατί τέχνη γεννά ο δημιουργός αφού πρώτα εξακοντίσει τη λογική μακριά του και μείνει μόνος με την ψυχή του.
Σε αυτό το σημείο, θέλοντας και μη, αναβλύζει ένα ακόμη βασανιστικό ερώτημα· Η διασκέδαση είναι αναγκαία για τη δημιουργία της τέχνης κι η ψυχαγωγία για τη διάδοσή της;
Ως τώρα θα παρατηρήσατε ότι υπό μία έννοια κανένα ερώτημα δεν απαντήθηκε. Και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος γι’ αυτό. Διότι δεν είχα σκοπό να απαντήσω κανένα ερώτημα, αλλά να θέσω επί τάπητος ορισμένα αδικημένα ερωτήματα που συχνά μας διαφεύγουν. Άλλωστε όλη η ομορφιά κρύβεται στις ερωτήσεις και όχι στις απαντήσεις.