Αριστοφάνης, Σωκράτης και παθογένειες της φυλής

24grammata.com/ βιβλίο

γράφει η Δήμητρα Ρουμπούλα

Η αρχαία Ελλάδα με σημεία που θυμίζουν τη σύγχρονη στο νέο μυθιστόρημα του συγγραφέα που θίγει τα κακώς κείμενα της εποχής μας
Οι «Νεφέλες» του Αριστοφάνη, ένα «τραγικό αστείο» που συνέβη το 423 π.Χ. και «καρφώθηκε στη σκέψη των αιώνων σαν ένα δυσεπίλυτο πνευματικό αίνιγμα», απασχολούν στο τελευταίο μυθιστόρημα του τον Τάκη Θεοδωρόπουλου και μέσω αυτού οι παθογένειες της φυλής. Κακά τα ψέματα, οι συγγένειες είναι πολλές ανάμεσα στο τότε που διέσυρε και καταδίκασε τον Σωκράτη και στο σήμερα που προβάλλει τον φιλόσοφο των φιλοσόφων κατά το δοκούν.

Ο Τάκης Θεοδωρόπουλος έχει βρει τη θεματική που τον ενδιαφέρει, την αρχαία Ελλάδα με τα σημεία που θυμίζουν τη σύγχρονη, αλλά και την κατάλληλη φόρμα για να θίξει τα κακώς κείμενα της εποχής μας: Το δοκιμιακό μυθιστόρημα, ένα δύσκολο είδος με πολλές παγίδες. Ο συγγραφέας καταφέρνει μια τέλεια ισορροπία ανάμεσα στον στοχαστικό και τον μυθοπλαστικό λόγο. Βασικά όπλα του το χιούμορ και ο σαρκασμός. Δεν μυθοποιεί και δεν εξιδανικεύει τον χρυσό αιώνα του Περικλέους, κάτι που τον προφυλάσσει από τον κίνδυνο της αρχαιολαγνείας.
Οι Νεφέλες του Αριστοφάνη… πρωταγωνιστούν στο νέο βιβλίο του Τάκη Θεοδωρόπουλου
Οι “Νεφέλες” του Αριστοφάνη… πρωταγωνιστούν στο νέο βιβλίο του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Η δημοκρατία ανθεί αλλά παραδίνεται στους δημαγωγούς, η μεγαλομανία κορυφώνεται, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και ο λοιμός αποδεκατίζουν τους Αθηναίους, μαζί και τον «ενορχηστρωτή της μεγαλοσύνης», Περικλή. Σ’ αυτό το φόντο κινείται το μυθιστόρημα, το οποίο επικεντρώνεται στην πιο αποτυχημένη κωμωδία του Αριστοφάνη, «Νεφέλες».

Οταν παρουσιάστηκε στα Μεγάλα Διονύσια, οι Αθηναίοι δεν χειροκρότησαν, όπως στους «Αχαρνής» και «Ιππής», γιατί διακωμωδούσε κάποιον «αλλόκοτο» Σωκράτη που ακόμη δεν γνώριζαν, παρά ελάχιστοι μυημένοι. Ο κωμωδιογράφος τον εμφανίζει αιθεροβάμονα, πνευματικό απατεώνα, που διδάσκει στους μαθητές του, με το αζημίωτο, την τέχνη της απάτης. Η κωμωδία απέτυχε, όμως έκανε διάσημο τον Σωκράτη γελοιοποιώντας τον. Ακριβώς αυτό απασχολεί το «Ξυπόλητο σύννεφο».

Οι θεοί, οι οποίοι πάντα ανακατεύονται στα ανθρώπινα, αποφάσισαν να τιμωρήσουν τους Αθηναίους για τη μεγαλομανία, την αλαζονεία και τη φλυαρία τους – «έγιναν φλύαροι όταν ανακάλυψαν τη δύναμη του λόγου τους». Ενας Σωκράτης, που έπαιζε στα δάκτυλα την τέχνη της αντιλογίας, ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για να αποκαταστήσει την ισορροπία στα μυαλά των Αθηναίων. Τα θεϊκά σχέδια όμως δεν επιτυγχάνουν πάντα.

Η Αθηνά, που δεν της πέρασε στη συνέλευση των θεών να αναστείλει την τιμωρία της πόλης της, έπεισε την ώριμη, πλην πάντοτε ποθητή, Ασπασία να στρέψει την έμπνευση του 23χρονου εραστή της Αριστοφάνη εναντίον του Σωκράτη, διασύροντάς τον. Τότε οι Ολύμπιοι στέλνουν ένα δαιμόνιο για να προστατεύσει το 45χρονο φιλόσοφο.

Το περίφημο δαιμόνιο είναι αυτό που αναλαμβάνει, σαν να ζει στο τώρα, και τον ρόλο της αφήγησης, απευθυνόμενο συχνά στον ίδιο τον συγγραφέα. «Η Δημοκρατία, συγγραφέα, δεν είναι τίποτε άλλο από την ιδανική μορφή της λογοδιάρροιας, ο χρυσός κανόνας της, η συμμετρία της, το τέλειο γλυπτό της».

Το δαιμόνιο δεν καταφέρνει να αποτρέψει τις «Νεφέλες», που αποτυγχάνουν ως παράσταση αλλά επιτυγχάνουν μακροπρόθεσμα τον στόχο τους. Ο Σωκράτης γίνεται γνωστός μέσω της γελοιοποίησής του. «Η κωμωδία είναι ωμή, συγγραφέα, τόσο ωμή που ώρες ώρες σου κάθεται στον λαιμό». Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά η αθηναϊκή δημοκρατία τον καταδικάζει για ασέβεια προς τα θεία, εισαγωγή καινών δαιμονίων στην πόλη και διαφθορά της νεολαίας, οδηγώντας τον στο κώνειο. «Η ευαισθησία των Ελλήνων δεν τα πήγαινε ποτέ καλά με τις ενοχές».

Ο Αριστοφάνης, αυτός ο αρχιτέκτονας της κωμωδίας, που έδωσε λόγο στους χωριάτες, οικοδομώντας «ένα καθεστώς ισηγορίας από κάτω προς τα πάνω», φέρει την ευθύνη αυτής της κατάληξης; Ο Σωκράτης στην απολογία του παραδέχεται ότι ο κωμωδιογράφος τού έκανε κακό. Μήπως τελικά και οι δύο έτρεφαν την ίδια απογοήτευση για την Αθήνα και τη δημοκρατία της;

Στοχαστικός, ειρωνικός, σαγηνευτικός ο συγγραφέας στήνει ένα ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα, ζωντανεύοντας με εμπνευσμένες περιγραφές θρυλικούς χαρακτήρες της αρχαιότητας: τον Σωκράτη, σαν γλυπτό που το βαρέθηκε ο δημιουργός του κι άφησε τη μορφή του ημιτελή.

Τον Αριστοφάνη, σχοινοτενή, ξερακιανό, ανορεξικό, χλωμό, που ο ίδιος δεν γελούσε ποτέ. Την Ασπασία, καταλύτη της πολιτικής ευφυΐας του Περικλή, σκιώδη δύναμη της Δημοκρατίας του, μούσα της αρχιτεκτονικής του μεγαλομανίας, καταδικασμένη και αθωωμένη από την Αθήνα για μαστροπεία.

«ΤΟ ΞΥΠΟΛΗΤΟ ΣΥΝΝΕΦΟ»
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ
Είδος. Μυθιστόρημα
Εκδόσεις. «Ωκεανίδα»
Σελίδες. 396

ΣΕΛΙΔΟΔΕΙΚΤΗΣ
«Η δίκη του Σωκράτη, ένα από τα μεγαλύτερα πνευματικά αινίγματα όλων των εποχών, δεν ξεκινάει με μια κακόβουλη παρεξήγηση στημένη από τον χολερικό κωμωδιογράφο… Ξεκινάει από την ανάγκη απoνομής δικαιοσύνης. Κάποιος έπρεπε να τον βάλει στη θέση του και τον έβαλε ο κωμωδιογράφος. Η σκέψη, η σοφία, δεν ανήκουν στους απατεώνες γελωτοποιούς. Ανήκουν στη σοβαρότητα αυτής της πόλης κι αν έχει κάποιο λόγο ύπαρξης η κωμωδία είναι η αποκατάσταση αυτής της σοβαρότητας»

[email protected], www.ethnos.gr